Fransız devriminden sonra statüsünü kaybetti. İspanya’da faşistler iç savaşı kazandıktan sonra bir çok Basklı kaçmak zorunda kaldı. Ellilerden sonra milli parti harekete geçerek ETA’yı kurdu.
Urtzi’nin Abhazya’nın kısa tarihini anlatarak başladığı makalesi özellikle ‘Diyaspora ve Geri Dönüş’ konusuna değiniyor. Abhaz-Gürcü savaşında Kuzey Kafkas halklarının ve diyasporanın savaşa destek olduğundan, görüşme yaptığı kişilerin tüm Çerkesler’in anavatana dönmesi gerekliliği inancını dile getirdiklerinden, Soçi Olimpiyatları’nın Ubıh dilinin yok olmasıyla sonuçlanan büyük sürgünün yaşandığı topraklarda yapılacak olmasından bahsediyor. Baskça makalede ayrıca Abhazya Cumhurbaşkanı Sergey Bagapş ile bir röportaj da yer alıyor.
Bir rastlantı sonucu Abhazya’da Basklı gazetecilerin bulunduğunu duyduğumda aklıma henüz bir kaç ay önce bazı Çerkes arkadaşlarla Bask-Abhaz-Çerkes dil benzerliği ve Basklılar’ın Çerkes olup olamayacağı üzerine yaptığımız tartışma geldi. ‘Anavatana Dönüş Hakkı’nı kullanmış bir abimizin düğününe katılmıştık ve Basklı gazeteciler de düğüne davet edilmişlerdi. Daha onlar gelmeden haklarında bir çok söz duymuştuk. Geldiklerinde çevirmenleri olan çok sevdiğim bir arkadaşım vasıtasıyla iletişim kuruldu, sohbet edildi, onlara edilen duaları dinlediler, çekim yaptılar, iyi dileklerde bulundular. Diyaspora’dan gelerek Abhazya’ya yerleşmiş bir nüfusla karşılaşmak onları etkilemiş ve mutlu etmişti. Özellikle o sırada Dışişleri Bakanlığı’nda staj yapmakta olan Kopsirgen Jansel ile ‘geride bıraktıkları ve buradaki yaşamı’ ile ilgili ayrıntılı bir röportaj yaptılar. Daha sonra görüşmek üzere ayrıldık. İkinci görüşmemizde ben de hazırlıklı gittim ve onların yoğun programları sırasında verdikleri kısa bir arada Bask ülkesini ve Abhazya’yı anlatmalarını istedim. Ama öncelikle Bask Ülkesi’nden kalkıp Kafkasya’ya gelen bu üç genç gazeteciyi tanımak gerekiyor.
Karlos Zurutuza– Basklı bağımsız bir gazeteci. Anadili Baskça. Senenin yalnızca yarısını geçirdiği San Sebastian şehrinde yaşıyor. Kalan zamanını seyahat ederek geçiriyor ve tüm dünyayı gezerek Baskça, İspanyolca ve İngilizce yazılar yazıyor. Ben onunla tanıştığımda Abhazya’ya ikinci gelişiydi. Uzun yıllardır azınlık dillerine duyduğu ilgi sebebiyle Kafkasya’ya gelmesi gerektiğini düşünen Karlos, ilk olarak 2004 yılında Acarya’ya gelmiş. Ardından uzun çabalar sonucu 2006 yılında Abhazya’ya gelebilmiş. Hidden Europe adlı İngilizce gezi dergisinde ve Baskça dergilerde Abhazya hakkında yazılmış çeşitli makaleleri bulunuyor.
Urtzi Urrutikoetxea – Bilboalı bir televizyon muhabiri. Aslen bir Basklı olmasına rağmen farklı şehirlerde yaşadığından Baskça bilmeyen annesi, çocuğunun Baskça konuşması gerekliliğine inanarak evlendikten sonra anadilini öğrenmiş. Hayatı boyunca hep Bask okullarında okuyan Urtzi, iletişim alanındaki eğitimini de ağırlıklı olarak Bask diline dayanan bir üniversitede tamamlamış. 1998 yılından beri Bask Televizyonu’nda çalışıyor. Aynı zamanda farklı Bask gazetelerinde yazılar yazıyor ve haber muhabiri olarak çalışıyor. Kafkasya’nın bir yap-boza benzettiği diller karmasını ilk defa 11-12 yaşlarında babasının eve astığı diller haritasında görmüş. O zamandan beri Kafkasya’yı merak etmekteymiş.
Borja Portuondo– Gazetecilik okumuş genç bir Basklı. Genç yaşına rağmen bağımsız olarak bir çok prodüksiyonda yer alan Borja grubun teknik konulardaki uzmanıydı. Ailesi Baskça bilmediklerinden çocuklarını hep Bask okullarına göndermişler. Şu anda öncelikli olarak Baskça konuşuyor. Abhazya ile ilgili projeyi duyunca kabul etmiş. Abhazya’ya geldiğinde en çok dikkatini çeken; herkesin kültür, dil ya da tarih üzerine anlatacak ilginç bir hikayesinin olması.
Karlos, Urtzi ve Borja’ya Bask ülkesi ile ilgili sorular sordum. Onlar kendi ülkelerini anlatırken Abhazya ile karşılaştırmalar da yaptılar.
Bask ülkesindeki politik durum nedir?
“Bask ülkesi Fransa ve İspanya arasında bölünmüş bir ülke. Fransız devriminden sonra statüsünü kaybetti. İspanya’da faşistler iç savaşı kazandıktan sonra bir çok Basklı kaçmak zorunda kaldı. Ellilerden sonra milli parti harekete geçerek ETA’yı kurdu. 1965’te Franko’nun gidişinden sonra Bask ülkesi insanlara tekrar cana yakın gelmeye başladı ve bir çoğu geri döndü. 60’ların sonuna doğru dünyadaki hipi hareketleri Bask Ülkesine de yansıdı ve ETA solcu bir yol benimsedi. Bazıları bağımsızlık için savaşmak gerektiğine inandı ve bu yolda savaşmaya devam etti. ETA, İspanya’nın Bask Ülkesi’nin hakkı olan bağımsızlığı tanımadığı tezini savundu. Demokratik bir yolla bağımsız olamayacaklarını anladılar. Şu anda yeni kurulan bir parti ETA’yı desteklerken, bir diğer merkez parti orta bir yol bulma çabasında. En azından artık demokratik anlamda tartışmak için bir çaba ve ortam var. Bugün ETA otonom bölge içinde güç ve etki sahibi. Yönetimdeki konservatif parti gazeteleri yasakladı ve partileri kapattı. Yakın zamanda altı kişi tutuklandı. Baskı hala bizim gerçekliğimiz. ETA bir kez daha ateşkesi kaldırdı. Aslında insanları öldürmek istemediklerini söylüyorlar ancak geçen sene Madrid’deki eylemlerinde 2 kişi öldü ve olaylar çok kötüye gitti.”
Abhazya ile benzerlikleri var mı?
“Bask ülkesi Abhazya ile karşılaştırıldığında çok farklı bir durumda. Abhazya’da çok fazla taraf işin içinde. Amerika ve Rusya gibi büyük güçler etkin. Kosova ile sürekli olarak karşılaştırılıyor. Bask Ülkesi’nde bu kadar çok tarafın çıkar çatışması yok. Bask Ülkesi 70 yıl önce bir savaş yaşadı. Ancak Abhazya çok yeni bir savaşın içinden çıktı. Bu da Abhazya’nın durumunu farklı kılıyor. Biz Avrupa Birliği içinde yaşıyoruz. Bu da bambaşka koşullar yaratıyor. Abhazya’da bize diyorlar ki siz ve biz kardeşiz, hepimiz bağımsızlığımız için savaşıyoruz. Abhazya ve Bask ülkesinin ortak yönü kültür ve dil için savaşılıyor olması.”
Bask Dili ne oranda konuşuluyor?
“Bugün Bask ülkesinde Bask dili konuşma oranı oldukça değişken. Kimi bölgelerde yüzde yüz ancak bazılarında hiç konuşulmuyor. Yine de bugün Basklar çocuklarını Bask okullarına gönderiyorlar. Otonom Bask Bölgesi’nde yaşayan kişilerin çoğu Baskça iyi bildikleri halde konuşmuyorlar. Genel ortalama %22-30 arasında. Günlük hayatta öyle hissetmiyorsun.”
“Diglosya- yani iki dilli halklarda olan bir sorun bizde de var. Saygı duyulması ya da saygı göstermek için hemen daha büyük olan dile geçiyorlar, yani İspanyolca’ya. Ancak bilinç arttıkça bu da azalıyor. Biz mesela internetten tanıştık ve ilk tanıştığımız andan itibaren Baskça iletişim kurduk. Ancak biz üçümüz de Bask okullarında okumuş, eğitimimizin çoğunluğunu Baskça olarak almış gençleriz. Bizlerin dedeleri zamanında öyle baskılar yapılmış ki üç nesil Baskça konuşmadı. Soyadları Baskça kaldı ama dil unutuldu. Şimdi tekrar canlandırılıyor.”
“Bizim Abhazya’da gördüğümüz Abhazlar dillerini korumuşlar. Özellikle de diyasporada yaşayanlar. Ancak şehirleşme ile birlikte onlar da dillerini unutmaya ya da kullanmamaya başlıyorlar. Biz Basklar ise unutulmuş olan ana dilimizi yeni baştan öğreniyoruz.”
Abhazya’da kaldıkları iki hafta boyunca kendileri ile ayrıntılı sohbet etmeye hiç vakit bulamadım. Ancak onlar politik, sosyal ve kültürel konularda topladıkları bilgilerle bir çok makale yazdılar. Ayrıca Bask Ülkesi’nde (İspanya ve Fransa) ve Bask diyasporasının yaşadığı Güney Amerika’da yayın yapmakta olan Bask Ülkesi resmi televizyonu EITB kanalında Abhazya ile ilgili 5 dakikalık özel haberler sunuldu. Abhazya’dan sonra Güney Osetya’yı da ziyaret eden genç Basklı gazeteciler, tekrar Kafkasya’ya gelebilmek için yeni projeler üretme çabası içindeler. Bu da dünyanın bir ucunda bir Kafkas diliyle (Baskça) Avrupa’nın en eski halklarından birine (Basklılar’a) Canlar Ülkesi Abhazya hakkında gerçekçi bir fikir verecek bir proje daha anlamına geliyor.
Bazı yayınların bağlantı adresleri:
Televizyon yayını ile ilgili duyurular (Baskça): http://www.eitb24.com/berria/eu/B24_77984/mundua/Kabul-eta-Cannesen-artean/
http://www-org.eitb24.com/noticia/es/B24_89506/internacional/DECLARACION-Abjasia-pide-que-se-reconozca-su-independencia/
Fotoğraf albümleri (Baskça) http://www.argia.com/gatazka-izoztuak/multimedia.php
Fotoğraflarla kısa kısa Abhazya (Baskça) http://www.argia.com/gatazka-izoztuak/
Abhazya (Baskça) http://www.argia.com/fitx/bestelakoak/abkhazia.pdf
İki nehir arasında: Abhazya (İngilizce) http://www.hiddeneurope.co.uk/article_info.php?articles_id=263
Abhazya: Mayın tarlaları ve altın plajlar (İngilizce)
http://polosbastards.com/pb/abkhazia-minefields-and-golden-beaches/
Abhazya: İngur nehrindeki köprü (İngilizce)
http://polosbastards.com/pb/abkhazia-the-bridge-on-the-river-inguri/
Abhaz Gençliği Üzerine Bir Video: http://notesfromthefield.typepad.com/notes_from_the_field/2007/12/basque-abkhazia.html
Bask Neresidir?
Bask Ülkesi Batı Pireneler’de yer alan tarihi bir ülkedir. Bugün toprakları 7 bölge ve üç yönetime yayılmıştır. İspanya’nın güneyinde yer alan ve üç bölgeden oluşan otonom Bask Ülkesi ile Navara Otonom Bölgesi; üçüncü olarak da Kuzey Fransa topraklarında yer alan üç bölgenin bütününü kapsar. (1, 2, 3) Tarihi Bask ülkesinde yaklaşık 3 milyon kişi, İspanya’da yer alan Otonom Bask Ülkesi’nde ise 2 milyon 124 bin kişi yaşamaktadır(1). Otonom Bask Ülkesi kendi polis teşkilatına ve kendi radyo-televizyonuna sahiptir. Resmi dilleri Baskça ve İspanyolcadır.
Otonom Bask Bölgesi’nde yaşayan nüfusun %25’i bölge dışında ve %40’ı Basklı anne-babadan doğmuştur(5). Tüm İspanya’da 4 milyon dört yüz bin Basklı soyadına sahip kişi yaşamaktadır ve bunların yalnızca yüzde 19’u Otonom Bask Ülkesi’nde yaşamaktadır(5). Tüm Bask ve Bask Ülkesi nüfusu içinde Baskça konuşan toplam kişi sayısı 1991 yılında Sussex Üniversitesi’nden L.Trask’ın verdiği sayıya göre yalnızca 588 bin 108 kişidir(5). 20 yaş altı ve 50 yaş üstü Baskça’yı birinci dil / anadil olarak konuşmaktadır. 1984 yılında yapılan dil sayımına göre halkın % 23’ü Baskça’yı anlamakta, % 21’i konuşabilmekte, % 13’ü okuyabilmekte ve % 10’u yazabilmektedir(4). Bask dili üzerine yapılan çalışmalar bu dilin kökenini farklı dil ailelerine bağlamaktadır. Kafkas dil ailesine olan yakınlığı dilbilimciler arasında kabul edilmiş ve ‘Kuzey Doğu Kafkas Dil Ailesi’nden Çeçence’yle uzak ve ‘Kuzey Batı Kafkas Dilleri’nden Çerkesce’ye yakın benzerliği tartışmaları halen devam etmektedir(4).
Basklılar’ın Abhaz ırkına akraba olduğuna ilişkin tartışmalar mevcuttur.(7)
Kaynaklar:
- Bask Ülkesi-tarihi topraklar (İngilizce) http://en.wikipedia.org/wiki/Basque_Country_%28historical_territory%29
- Bask ülkesi- Otonom topluluk (İngilizce) http://en.wikipedia.org/wiki/Basque_Country_%28autonomous_community%29
- Bask Ülkesi (Türkçe) http://tr.wikipedia.org/wiki/Bask_%C3%9Clkesi
- Bask dili (İngilizce) http://en.wikipedia.org/wiki/Basque_language
- Basklar http://www.photius.com/countries/spain/society/spain_society_the_basques.html
- Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
- Erkan, Aydın Osman, Atlantis Efsanesi ve Kafkasya ile İlişkisi (Nart Dergisi) http://www.bianet.org/bianet/kategori/toplum/12616/atlantis-efsanesi-ve-kafkasya-iliskisi
Sayı : 2008 07
