Adığece Dilbilgisi Kitabının Konusu, Kapsamı ve Oluşumu

0
539

Adığece ile ilgili çalışmalarım başlangıçta; Adığecenin fiil çekimleri kapsamında idi. Bu çalışmalarım sırasında Adığeceye ait fiillerin kendine has yapısı olduğunu, bugüne kadar Adığe dilinin konuşma kalıplarının çözülemediğini anladım. Konunun önemi nedeni ile Adığecenin grameri ile ilgili çalışmalara başladım.

 Adığecenin gramerini çözmek için; Adığecenin seslerini, belirteçlerini, konuşma kalıplarını ve Adığecenin oluşum şeklini araştırmaya yönlendim.

 Uzun süren çalışmalarım neticesinde Adığecede; altı grup fiil bulunduğunu tespit ettim. Bu altı grup fiilin nasıl oluştuğunu ve çekim kalıplarının ne şekilde olduğunu açıklığa kavuşturdum. Adığeceye ait fiil çekim kalıpları; Adığecenin tüm lehçelerinde aynı esaslarda ve aynı şekilde kullanılmaktadır. Adığecenin fiil çekim kalıplarında lehçeler arasındaki farklılık yoktur. Adığecede lehçe farklılığı; bazı seslerin, lehçelere göre farklı telaffuz edilmesidir. Kalıp bozukluğuna dayalı, az sayıda farklı söyleniş tarzları varsa da, bu farklılıklar istisnai durumlardır. Bunlar Adığecenin kalıplarının bilinmemesinden kaynaklıdır. Kitapta bu hususlarla ilgili zaman zaman açıklamalar yapılmıştır.

 

Adığece gramer kitabında Adığecenin grameri ile ilgili; aşağıda belirtilen hususlar işlenmiş ve açıklığa kavuşturulmuştur:

 1- Kitapta; Adığeceye ait altı grup fiilin, bütün formatlarını içeren fiil çekimleri yapılmıştır.

 2- Adığecede bulunan harfler, sesler, belirteçler… mastarlar; detayları ile kitapta tanıtılmıştır.

 3- Adığecenin sözlük ve harf dilinden ziyade; Adığeceyi oluşturan; belirteç eki, adıl eki ve eylem mastarları gibi öğeleri belirten eklere ait seslerin diziliminden oluştuğu hususu kitapta detaylar verilerek işlenmiştir.

 4- Ayrıca Adığecenin çekim dili olması nedeniyle, birçok adıl ekinin fiil çekimlerinde sıkıştığını, bu nevi sıkışıklığın bulunduğu çekimlerde sıkışık adılların vurgulu sesler ile telaffuz edildiği; örnekler verilerek kitapta açıklanmıştır.

 5- Adığeceyi oluşturan öğelere ait birçok sesin; çevrilme, kaynaşma gibi özellikleri olduğu örnekler verilerek kitapta gösterilmiştir.

 6- Kitap; konusu itibarı ile Adığecenin tümünü inceleme işlevinde olduğundan, Adığe dilinin tüm kalıpları bu çalışmada incelenmiştir.

 7- Adığecede adılların bükülme, çevrilme ve kaynaşma gibi özellikleri nedeniyle 8 veya 10 harfin (üç veya dört öğeye ait ekin) tek hecede telaffuz edildiği; bu nevi seslerin kaynaşık tarzı nedeniyle yayılı ve vurgulu okunduğu; örnekler verilerek belirtilmiştir.

 8- Bütün bu hususlar göz önünde alındığında; Adığeceye ait iyi bir yazı sistemini oluşturmak için; Adığeceyi oluşturan seslere ait özelliklerin bilinmesi ve dikkate alınması gerektiğini; seslerin harflendirilmesi hususunda sadece fonetik tahlilin yeterli olmadığı kitapta işlenen konulardandır.

 Adığecenin bu özellikleri nedeniyle, Adığece; okuyup, yazmayı öğrenmek ve öğretmek için, öncelikle Adığeceyi oluşturan bu seslerin özelikleri ve Adığecenin kalıpları hakkında; ön eğitimin verilmesi gerektiğini, burada tekrardan belirteyim.

 Adığece girift bir yapıda görünmesine rağmen, konuşma kalıplarının sistematiği incelendiğinde; Adığecenin ifade gücü yüksek bir program dili olduğu görülür.

 Latin ve Kiril alfabeleri ile ilgili mülahazaların yapıldığı bugünkü süreçte; Adığece gramer kitabında Latin esaslı alfabe kullanmama neden olarak; aşağıda arz ettiğim iki hususun etkili olduğunu belirteyim:

 Bilimsel nitelikte ve bu kapsamda bir çalışmayı eğitim gördüğüm, Latin alfabesi ile daha sağlıklı bir şekilde yapabileceğim hususu; bu çalışmamın, Latin alfabesi ile yapmama neden olan etkenlerden birincisidir.

 Kitabın Türkiye’deki okuyucu kitlesine yönelik olması nedenlerimin ikincisidir. Türkiye’deki okuyucu kitlesinin Latin alfabesi ile hazırlanmış bir çalışmayı, daha iyi inceleyebileceklerini düşünmem nedeniyle bu kitabı Latin esaslı alfabe ile hazırladım.

 Esasen, Adığe dilinin çözülmesi ve gramerinin yapılması amacını taşıyan bu çalışmanın, hangi alfabe ile yapıldığı hususu önemli değildir. Önemli olan; Adığe dilinin çözülebilmiş ve gramerin yazılabilmiş olmasıdır. Zira grameri çözülmeden Adığecenin doğru bir şekilde harflendirilemeyeceğini ve yazılamayacağını bu vesile ile tekrar belirtelim.

 Adığece gramer kitabının Türkiye’deki okuyucu kitlesine yönelik olması bağlamında kitaptaki konular; Adığece ve Türkçe bilen insanların örnekleri kolayca anlayabileceği tarzda, Türkçe açıklamalar detaylı şekilde verilerek hazırlanmıştır. Kitaptaki Adığece ifadelerin tümünün karşısında; Türkçe tercümesi bire bir yapılmıştır.

 Yine bu bağlamda; kitapta kullanılan Latin harfleri, Türkçede kullanılan 29 harfin ses (fonetik) işlevi esas alınarak, Türkçe’de kullanılan harflere ait seslerin sentezlenmesinden oluşturulmuştur. Bu prensip nedeniyle alfabe oluşturulurken, Türkçede kullanılan 29 harf; aynı ses özelliği korunarak Adığe alfabesine aynen alınmıştır.

 Adığecenin yapısı tam olarak çözüldükten sonra; Kafkasya’daki Adığelere yönelik Kiril alfabesiyle Adığecenin gramerini hazırlamak nispeten basit bir çalışma ile mümkün olur.

Bu arada kitabın; daha basit, öğretime yönelik olması hususundaki beklentilerin olduğunu müşahede ettim. Bu nevi istekler tarafıma da iletildi. Konu ile ilgili olması nedeni ile aşağıdaki açıklamaları sunmak isterim:

 Adığece okuma yazma eğitimde kullanılacak kitapların; yanlışsız ve çelişki ihtiva etmeyen nitelikte hazırlanabilmesi için; Adığeceye ait konuşma kalıplarının tespiti ve bilinmesi gerekir. Bu bilgiler muvacehesinde Adığecede kullanılacak alfabe hazırlanıp geliştirildikten sonra; öğretime yönelik Adığece kitaplar hazırlanabilir. Bir başka ifade ile Adığece gramer kitabı; Adığece okuma kitabının bilimsel dayanağıdır. Bu nedenle Adığece dilbilgisi kitabı; Adığece öğretim kitabından önce hazırlanmıştır.

 Adığece öğretim kitaplarının hazırlanması bağlamında arz ettiği önem nedeniyle; Adığecenin grameri ile ilgili çalışmalar; kitabın 1. baskısına ait çalışmalarla sınırlı kalmamıştır. İlk baskıda temas edilen bazı seslerin harflendirilmeleri ile ilgili fonetik düzeltmeleri de yaparak, daha geniş kapsamlı bir çalışmayı ihtiva eden, Adığeceye ait gramer kitabının; 2. baskısının hazırlanmasına halen devam edilmektedir. 2009 yılının ilk yarısında basımının yapılabileceğini düşünüyorum.

 Adığecenin daha düzgün şekilde yazılabileceği ve konuşulabileceği günler dileği ile esenlikler dilerim.

 Not: e-posta adresine yazarak yazara ulaşabilir ve kitabı “ücretsiz” edinebilirsiniz.

 

 Sayı : 2008 12 – 2009 01