Yeleme Köyünü kuranların, günümüzdeki Adıgey Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kalan Vınerıqo Habl köyünden takriben 1888 yıllarında ayrıldıkları sanılmaktadır. Tarihi Adıgey’in Karadeniz kıyısındaki bir limanda vapura binerek Antalya limanına getirilirler ve karaya çıkarılarak Şarampol çevresinde çadırlara yerleştirilirler. Bir yıl kadar açlık ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele ederek yaşarlar. Antalya o zamanlar Konya ili sınırları içinde kaldığından köyün yarısı günümüzdeki Konya/Kadınhanı ilçesine bağlı Zebiler köyüne yerleştirilirler.
Vınerıqo Hable’ye nereden gelerek yerleştikleri bilinmediği gibi, hangi nedenlerle yaşadıkları toprakları terk ettikleri de bilinmemektedir. Büyük bir olasılıkla 6 aralık 1859 da yapılan barış antlaşmasından sonra dağlardan inerek Şechurac vadisine yerleşerek Vınerıqo Hable’yi kurdular.(1). Vadi boyunca bir çok komşu yerleşim yerleri vardı; Bğuaşe Habl, Azmesqo Habl, Fedz vs gibi.
Antalya Şarampol bölgesine yerleştirilen Adıgeler, o zamanlar çok yaygın olan malarya nedeniyle her gün yeni bir cenazenin ağıdını tutmaya başlayınca, yaşayabilmek, varlıklarını sürdürebilmek için Toros dağlarına çekilmek zorunda kalmışlardır.
Yeleme’ de yapılan evlerin mimari tarzı incelenirse Adıge mimarisi değil de çevrede yaygın olan mimari tarzını görürüz. Bunun en belirgin kanıtı; iki katlı, altı ahır, üstü konut ve toprak dam yapı tarzıdır. Bu mimari tarzına Adıgey’de rastlanmazken Dağıstan’da olağandır.
Bir söylentiye göre 143 hane olarak Yeleme’ye gelen Adıgeler önce Şetrepsı vadisine çadırlarını kurarak yerleşirler ve toponomik adını da “çadırlı su” anlamında Şetrepsı koyarlar. (2)
Yeleme Abzeh köyü olarak bilinse de gerçekte hemen hemen diğer Adıge guruplarından (Şapsığ, Besleney, Kaberdey vd.) aileler de yaşamaktadır.
Yelemeliler yerleşir yerleşmez çevreye ve yöreye Adıge kökenli isimler vermişlerdir. Örnek olarak; Mıjoptlıj (Kızıl taş), Haetl yıchuate, Bırseko yımıjoj, Ç’eyıtx, Ç’ey, Qelej, Spı wınexer vs…
Yeleme diasporada sözlü Adıge kültürünü yazı diline kazandıran ünlü ozan ve araştırmacı Kube Şaban’a da kısa bir zaman ev sahipliği yaptığını Aydemir ve arkadaşı Penej’ den duymuştuk.
Yeleme köyünde yaşayan ‘sülaler’ (Tlekuatz’exer). (3)
(Bu sülalelerden bazıları tamamen yok olmuştur.)
1. Бидыныкъо Bidanıqo
2. Хьэткъо Hatko
3. Унэрыу Vınerıw
4. Къасэй Qesey
5. Тугъу (Мэршэу) Tuğu (Merşew)
6. Нажъэ Naje
7. Дзыбэ Dzibe
8. Енэмыкъо Yenemıqo
9. Къош Qoş
10. Мэрэтыкъу Meretoqo
11. Шагудж Şaguc
12. Унэрыкъу Vınerıqo
13. Онэжъыкъу Venejıqo
14. Уцужьыкъу Vıçüjıqo
15. Бгъуашэ Bğuaşe
16. Хъуажь Xuaj
17. Жанчат Jançat
18. Едыдж Yedıc
19.Къэежьы Qeyejı
20.Л1ышэ Tlışe
21. Енэмыкъу Yenemıko
22.Даур Dawır
23.Шэнк1ак1у Şenç’ak’u
Dip notlar:
(1) 6 aralık 1859; Çok büyük sayıda Abedsech Thamates ve M. Emin’in Ruslarla Shaguase’de anlaşmaları. Ruslar Abedsechleri büyük bir askeri merasimle karşılarlar. M. Emin ve 24 Thamate Tiflis’e giderler ve Rusya Genel Valisine teslim olduklarını bildirirler. Oradan tekrar geriye dönerek yine büyük bir delege gurubu ile beraber Petersburg’a giderek Çar’a bağlılıklarını sunarlar. M.Emin ve Thamateler Petersburg’da büyük bir askeri merasimle karşılanırlar, antlaşma yapmaya gelen Pşılar gibi kendilerine davranılır. Petersburg’da serbestçe dolaşırlar. (B. Özbek – Çerkes Kronolojisi, Ankara 1991, s.130).
(2) Eski Türkçe bilenlerin Korkuteli nüfusu arşivinden resmi belgeleri incelemesi gerekir.
(3) Anlatanlar; Goşechuray Jançat ve oğlu Halit Özbek.
Kaynak: antalyakafder.org
Sayı : 2009 02
