Eski/kadim Adigeler (Пэсэрэ адыгэхэр) doğanın gücünü uyandırmak için değişik gösteriler (шIыкIэ зэфэшъхьафхэp) düzenliyorlardı. Sonunda da bu ayinler oyun (dans ve gösteri) biçimlerine (джэгукIэ) dönüşüyordu.
Sihu Goşnağo (Сихъу Гощнагъу)
İnsanlar, her zaman için ilkbaharın/Mart ayının (*) gelişini bir güç, bir umut, bir sevinç ve bir mutluluk olayı/ilkbahar mevsiminin muştusu olarak karşılamışlardır..
22-23Martı birleştiren bir gece-bir gündüz sürecinde, “yaz ile kışın ayrıldığına” (гъэрэ кIырэ зэхэкIэу) ve “yazın kışa üstün geldiğine” (гъэр кIым щытекIоу) inanırlardı. O gün “toprağın yeniden canlandığı” (чIыгум псэ къыхилъхьажьэу) (**) söylenirdi. Adigeler, herhalde bu nedenle ilkbaharı/Mart ayını yeni yılın başlangıcı olarak görürlerdi.
Çemışo Ğazıy ile Bırsır Abdulah’ın birlikte çıkardığı “Adige takvimi”ne göre, Karadeniz kıyısında yaşayan Adigeler ilkbahara “Dıjıh” (Дыжъыхь) diyorlardı.. Bunu İsrailli Adigelerden Şapsığ olanların Mart ayına/ilkbahara halen “adıjıh” (адыжъыхь) demelerinden de kanıtlayabiliyoruz.
İlkbahar başka adlarla da tanımlanabiliyordu. Örneğin “Zınıkoğe-zınıkobjıh” (Зыныкъогъэ-зыныкъобжыхь; bir yarısı kış, bir yarısı yaz) da deniyordu. Bununla Mart ayının ilk yarısının kış, son yarısının da yaz olduğu anlatılmak isteniyor. Bu nedenle Mart ayına “kış ile yazın ayrıldığı ay” (гъэрэ кIырэ зэхэкIэу) diyorlardı.
Eski/kadim Adigeler (Пэсэрэ адыгэхэр) doğanın gücünü uyandırmak için değişik gösteriler (шIыкIэ зэфэшъхьафхэp) düzenliyorlardı. Sonunda da bu ayinler oyun (dans ve gösteri) biçimlerine (джэгукIэ) dönüşüyordu. Bunlardan biri de Bereket Tanrısı Thağelıg’e (Тхьэгъэлыдж) adanmış olan tapınma biçimidir. Çift sürmeye başlanacağında, gençler el ele verir, bir halka oluşturur ve hep birlikte Tha’ya yakarırlardı. Tarla sürücüleri gruplara ayrılıp kıra giderlerdi. Onlara “zetseyler” (зэцэйхэр) ya da “zetseyeğular” (зэцэегъухэр) denirdi. Sürücü kulübesinin (пщыпIэ) önüne de bayrak dikilirdi. Bayrağı kaldırarak, indirerek dinlenme, yemek yeme ve çalışma vakitleri sürücülere bildirilirdi. Çift sürme mevsiminde, haftada bir gün, Pazar günü (тхьаумаф) dinlenirlerdi. Ardından, İslam dini benimsenince, dinlenme günü Cuma gününe (бэрэскэшхо) alınmıştı.
Mart ayında yaşanmış önemli olaylar vardır. Sözgelişi;
-13 Mart 1733’te, yazıları Fransız edebiyatı içinde altın değerinde yeri olan Şarlotta-Elizabet (Ayse) (Bkz. Charlotte Elizabeth Aisse-Vikipedi) Paris’te ölmüştü.
-14 Mart’ta Bersey Vımar, ilk Adigece Okuma Kitabı’nı (Букварь) Tiflis’te bastırmıştı.
-25 Mart 1864’te, Wubıh önderi Şerendıko Hac-Berzeg (Щэрэндыкъо Хьадж-Бэрзэдж), 1840 yılında Karadeniz kıyısındaki Rus kalelerini yıkan Degumıko Hac-Berzeg’in (Дэгумыкъо Хьадж-Бэрзэдж) zafer anısı olarak taşıdığı bir kılıcı, Rus generali Geyman’ın önüne koymuştu.
Yakın tarihe ilişkin olarak da;
-8 Mart 1923’te “Adige Mak” (Адыгэ макъ/Adige Sesi) gazetesinin ilk sayısı yayınlandı.
-10 Mart tarihinde Adigey Cumhuriyeti’nin ilk Anayasası, Yasama Meclisi (Хэбзэгъэуцу Хасэ) tarafından kabul edildi.
-24 Mart 1994’te Adige Cumhuriyeti Meclisi (Апшъэрэ Совет) AC’nin Devlet bayrağını, Devlet armasını ve Devlet marşını kabul etti.(Adige Mak, 21.03)
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız
(*)Adigeler ilkbahara “ğathe” (гъатхэ), Mart ayına da “ğeth’ape” (гъэтхапэ) ‘ilkbahar öncesi’, ‘ilkbaharın başladığı ay’ derler-HCY.
(**)Bu olay Balıkesir (Manyas, Gönen, Bandırma, vb.) yöresi Adigeleri, dahası yöredeki Türk Manavlar arasında da bilinir, buna “Çerkes Yazı” denir-HCY.
Sayı : 2009 04
