Kocaeli Bölgesi’ne Göçler

Kocaeli Bölgesi’ne ilk göçler “1850-1860” yıllarındaki “dava dosyaları”nda görülür. Daha net olarak bölgeye (1864-1866) yılları arasında Adıge, Abhaz, Gürcü ve Lazlar gelmiştir. Osmanlı’nın bu konuda net bir politikasının olmaması, kimi zaman bazı sorunları da be­raberinde getirmiştir. Bir başka sorun ise göçmenlerin iskanı ile görevlendirilenlerin gereken özeni göstermemeleriydi. Örneğin; Geyve göçmenlerine harcanması gereken paradan 60 binkuruşu, Kocaeli Mutasarrıfı Hasan Efendi’nin zimmetine geçirdiği, müfettiş Ahmet Vefik Efendi tarafından belirlenmişti. İskan görevlilerine verilen ücretlere göre oldukça önemli bir mik­tardı.

Kocaeli, Bolu ve Kastamonu Sancaklarındaki iskandan so­rumlu olan Hasan Efendi, maaş olarak üç bin kuruş, harcırah olarak da iki bin kuruş, toplam beş bin kuruş alıyordu ve yan­ındaki tercümanların maaşı da üç yüz kuruştu. Bu arada halk göçmenlere malzeme yardımında bulunduğu gibi, arazi, öküz, to­humluk, zahire, araç-gereç bağışı konusunda da oldukça cömert davranıyordu. Örneğin; Karamürsel ilçesinin Hersek bölgesinde Tahir Paşa dört yüz, Hayrettinpaşazade Nuh bey yirmi, Hasan Ağa dört, Moralı Ömer Ağa doksan, toplam 518 dönüm bağışlanmıştı. Bütün bu iyi niyetlere rağmen göçmenlerin bazılarının hayal kırıklığına uğradıkları (sivrisinek yerleşkesi) görülmektedir.

İskan için yapılanları yetersiz bulan bir kısım gruplar Samsun ve Trabzon’da toplanmışlar, geldikleri Kafkasya’ya geri dönenler de olmuştu. Daha sonra yaşanan Osmanlı Rus Savaşı (1877-78) sonunda Kocaeli Kafkaslar’dan gelen güçlü bir göçmen dalgasına maruz kaldı. Daha önce Balkanlara iskan edilen göçmenlerden bir kısmının Varna (Bulgaristan)’da toplanması, eşya ve hayvanı olmayanların deniz yoluyla doğrudan İzmit ve Mudanya limanlarına gönderilmeleri dışında, İzmit’in İstanbul’a yakınlığı nedeniyle de kısa sürede göçmenlerle dol­muştur. İstanbul’a yerleştirilemeyen bir kısım göçmenler ilk önce İzmit ve Sakarya’ya sevk edilerek özel memur ve komisyon­lar tarafından yerleştirilmişlerdir.

İstanbul’dan İzmit Sancağı’na sevk edilen göçmen­lerin sayısı 9.081’e ulaşırken, gönderildikleri diğer Vilayet­lerin iklimine ve havasına uyum sağlayamayanların bir kısmı da İzmit ve çevresine iskan edildiler.

13 Kasım 1873 tarihli, İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi Charles Hanson’un sunduğu rapor­da, Kandıra sahiline (Kefken) yerleştirilmiş göçmen­lerden Ali Rıza bey adlı kişi, enerjik ve Avrupalı kişiliği ile övülmektedir.

Gelen göçmenlerin (1878 yılı sonrası) büyük bir kısmı Sakarya, Düzce, Karamürsel, Yalova gibi yerlerdeki ormanlık alanlara yerleşerek, geleneksel tarım ve hayvancılık yetiştiriciliğine devam ederek geldikleri ülkeye katkı­da bulundular.

Göçmenlerin iskanı ile görevli memurların ve göçmen komisyonlarının çalışmalarını gösteren “İskan i Muhacirin” (Göçmenlerin Yerleştirilmesi) defterlerindeki belge, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde görülebilir. Çerkes göçmenlerinin Kocaeli Sancağına gelmeleriyle ilgili, yerli Müslim ve gayri Müslimlerden bir kısmının tepkisine maruz kaldıklarını gösteren 20 Haziran 1879 tarihli bir belgede, İngiliz Büyükelçisine başvurdukları görülür. Büyükelçi; 10 Temmuz 1879 tarihli rapor ile görüşünü açıklamaktadır.