Nart Efsaneleri

0
592

Nart efsaneleri denilince, eski Kafkas halk yaşamına ait sosyal yapının tarihsel sürecine ait bilgiler bütününün toplamı akla gelmektedir.

Kafkasya, dünyanın en zengin kültürel bölgelerinin başında yer almaktadır. Diller, dinler, inançlar, halklar, efsaneler diyarı bir coğrafya… Burada filizlenmiş tarihin eski kültürleri. Pek çoklarımız henüz bunun bilinci ile yüzleşmiş değiliz. Dünyada ve günümüzde kültürlere eşit yaklaşılmadığı için eski Kafkas mitoloji kültürü yeterince tanıtılamadı. Kuzey Kafkasya’nın otokton halkları olan Çerkeslerin destanlarının başlangıcı ne zaman ortaya çıkmıştı, bunu tam olarak saptayabilmek zordur. Mitolojinin Mezopotamya’da ve eski Yunanistan’da olduğu gibi Kafkasya’da da ortaya çıkışının kökleri MÖ. 4 binlere dayanmaktadır.

Her toplumun kendine özgü bir mitolojisi vardır. Kafkas toplumunun da kendine özgü bir mitolojisi vardır. O Kafkas toplumunun temsil ettiği kültürel yaşamın bütünüdür.

En eski ve en uzak Kafkas halklarının en eski ve en uzak geçmişinde söylenen, duyulan, konuşulan, anlatılan kelimelerin birleşimine Nart efsaneleri denilir. Nart destanları, Kafkasya’nın otokton halklarından oluşan Çerkeslerin binlerce yıldan bu yana ürettikleri ulusal destanlar bütününün adıdır. Mitolojik anlatılar süreçle pek çok dilde efsane anlamını kazanmıştır. Bir kültürün bir geleneğin bütünü içerisindeki anlatılar o kültürün, o geleneğin doğmasını sağlamıştır. Nart kültürü ve Nart geleneği de Nart halkı tarafından benimsenmiş Nart efsanelerini doğurmuştur. Nart mitolojisi denildiğinde kelime olarak Nart halk yaşamı ve söylenceleri ile Nart halk anlatıları adlandırılması anlaşılmaktadır. Özellikle efsaneler konu itibarıyla tanrıları, kahramanları ve doğaüstü varlıkları ele alan anlatılardır. Bunlar tarihsel uzun bir süreçte oluşmuş sözlü anlatılarıdır. Halk aktarıcıları olan ozanlar ve yaşlılar tarafından dilden dile yayılarak canlı kalabilmişler. Nart efsaneleri doğal anlatı yoluyla halkın yaşamına yönelik en basit olandan en karmaşık olana bakışta, bir izahı bir anlatıyı bir olayı açıklamak için söylenmiş sözlerdir.

Kafkas Nart destanları pek çok halkların destanlarını etkilemiş ayrıca onlarla ortak özelliklerde göstermiştir. Nart destanları, Kafkasya’nı binlerce yıllık geçmişinden izler almıştır. Kafkas, efsaneleri henüz yazının bulunmadığı dönemlerde başlayarak kendini sözle ifade edip günümüze ulaşmıştır. Nart destanlarında; halkın yaşadığı sosyal kesitleri ve toplumsal sürecin izlerini, destan kahramanlarının görev ve rolleri arasında seçebilmekteyiz. Kahramanların aldıkları sorumluluklar destanlara açıkça yansıtılmıştır. Onlar ulusun belleğinde izler bırakarak dilden dile aktarılarak bu güne ulaşmıştır. Kafkas Nart destanlarının tüm kahramanları insana değer veren, insanı yücelten özellikler taşır. Nart destan kahramanları halkı koruyup yol gösteren, kötülük yapmayan, iyilik düşünen bilge kişilerdir.

Kafkas eski kültürünün, antik anlatılarının orijinali olan sözel bir geleneğin ürününe ad olmuş Nart efsanelerine Nart mitolojisi denilir. Nart mitolojileri zamanla yazınsal yolla edebileştirilen efsanelere dönüştürüldüler. Nartlara ait kültürde çoğu anlatıların başlangıç noktası aynı coğrafya ve aynı kültür içerisinde oluşmuştu. Daha sonra farklı nedenlerle farklı coğrafyalara dağılmış ve oraları etkilemiştir. Nart anlatılarının değişik coğrafyalara dağılması farklı kültürleri etkilemesiyle kendiside farklılaşmış anlatılar haline dönüşmüştür. Nart efsaneleri halk yaşamına ait en eski ritüellerin yapılışını, onların anlamını açıklayan tapınmaya yönelik bir ibadet eylemi olan yakarı ve dua ilişkisi içerisine bürünmüş ve o çağlardaki sosyal değer uygulamalarını anlatan, toplumu kötülüklere karşı savunan amaçlara da dönüştürülmüştür. Nart destanlarında ana unsurlardan biri de insan sevgisidir; insanın daha huzurlu ve mutlu bir yaşam sürmesi arzusu vardır.

Uzak geçmiş Nart mitolojileri, Çerkes halk yaşamı içerisinde örneğin; hem bir öykü hem bir inanç biçimi hem de bir efsane olabilmiştir. Nart efsaneleri içerisinde anlatılan ana temalar eskiden ve günümüzde Çerkes edebiyatına; roman, öykü, şiir, müzik ve tiyatral oyunlara sıklıkla ve bilinçli olarak yansıtılmıştır. Bu yansıtılma belirli mitolojik söylencelerle uzak geçmiş arka planlara yönünü dönmüş bir miras üzerinden Nart efsaneleri bütünü içerisinde çeşitli eserler ortaya konulmuştur. Nart efsanelerinin açıklayıcı geniş özellikleri ile Çerkes kültürel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla doyurucu olmaya çalışılmıştır. Bu yüzden eski Çerkes sosyal ilişkileri içerisinde efsaneler; kabile, boy ve soylara yönelik kahramanlar doğurmuş, coğrafyaya ait; köy, şehir ve yer adlarına mal edilmiştir. Nart efsaneleri Çerkes kültüründe kendi kahramanlarını, kendi tarihini anlatan sosyal ilişkilerin bütünü içerisindeki unsurları barındırmıştır. Binlerce yıl canlı kalabilme gücünün ana sebeplerinden biridir bu.

Sonuç olarak Nart efsaneleri Kafkas insanının dünyayı algılama, olayları kavrama, yorumlama tarzının binlerce yıl öteden günümüze taşınmasıdır. O dilden dile, kulaktan kulağa aktarılmış her uzak çağın Kafkas insanına düşsel bir zenginlik, kültürel bir derinlik katarak şimdileşmiştir.

 

Sayı : 2009 11