Rus vatandaşlığı Abazalara hareket özgürlüğü ve devletsiz (vatansız) durumundan kurtulma imkânı sağlamıştır.
Kendileri Abhazya’nın içinde sıkışıp kalmışken diğer insanların tüm dünyayı dolaşma şanslarının olması fikri özellikle genç nesillere son derece adaletsiz görünmektedir
1.1. Deniz ve kara ambargosu, 1996-2001
8 Ekim 1993’te Gürcistan Devlet Başkanı Şevardnadze, ülkesinin BDT üyeliğiyle ilgili çekincesini açıkladı. Şubat 1994’te, Gürcistan ve Rusya Federasyonu, en önemli maddesinin Rus ordusunun Gürcistan’da tekrar askeri üslere sahip olma hakkının olduğu bir “Karşılıklı Dostluk ve İşbirliği” anlaşması imzaladı. Ancak, Gürcistan parlamentosu anlaşmayı onaylamayı reddetti. Gürcistan’ın Rus ordusunun 1994’te Çeçenistan’ı işgalinde verdiği resmi destek iki ülkeyi birbirine daha da yaklaştıracaktır.
19 Ocak 1996’da BDT Başkanları Konseyi, Abhazya’ya ekonomik yaptırımlar uygulayan ve bu ülkeyi politik yalnızlığa iten “Abhazya/Gürcistan Çatışması Çözüm Önlemleri” kararını kabul etti. Karar çok sert bir şekilde, ilk paragrafta “Mülteciler ve ülkesinde yerlerinden edilmiş kişilerin güvenli bir şekilde dönüşlerine ve konunun siyasi yollardan çözülmesine engel olan Abhaz tarafının yıkıcı tutumu.. ” diye başlamaktadır ve 6. paragraf, BDT’ye üye devletlerin Gürcistan Hükümeti onaylamadığı müddetçe “Abhaz yetkilileriyle ekonomik, mali ya da ulaşım anlaşmaları yapmayacaklarını” ve “Abhaz Yetkilileriyle resmi bir iletişimleri olmayacağını” ifade ediyor. 31 Ocak 1996’da kabul edilen bir devlet başkanlığı kararıyla, Gürcü hükümeti “ Abhazya bölgesindeki limanları, liman noktaları, deniz hudutları ve Gürcü-Rus sınırlarının, bu hükümde belirtilen insani yardım taşımacılığı dışında her türlü uluslararası geçişe kapatılacağını” açıklamıştır.
19 Eylül 2003’te, BDT Devlet Başkanları bağımsızlık yanlısı rejimi desteklememekteki kararlılıklarını ve 1995-1996’de BDT Başkanları Konseyi tarafından kabul edilen karar uyarınca, Gürcü hükümetinin rızası olmadan Abhaz tarafıyla ekonomik ilişkilere veya resmi görüşmelere girmeyeceklerini ifade eden bir bildiriyi kabul etmişlerdir. Abhazya üstünde asla bir uluslararası ambargonun olmaması ise dikkate değerdir:
Söz konusu BDT kararı, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarında da asla desteklenmemiştir.
BDT kararının sonucu olarak bu tanınmayan cumhuriyet dış dünyadan neredeyse tamamen koparıldı. Havaalanı dış uçuşlara kapandı ve tren yolunun sadece Abhazya sınırları içinde ulaşımına izin verildi. Abhazya limanları yolcu gemilerine kapatıldı ve Abhaz gemileri Türkiye’den mal getirmek için limandan ayrılamadı. Abhaz vatandaşların sınır ötesi hareketlerini ciddi derecede sınırlayan Abhaz-Rus sınırı için özel düzenlemeler getirildi. Nüfusun çoğu sınır ötesinde yaptıkları ufak tefek ticaretle geçindiği için bu durum bu insanları ekonomik yönden ayakta kalmalarını sağlayacak ana kaynaktan yoksun bırakmış oldu. 16-65 arası askerlik yaşındaki erkeklerin sınırdan Rusya Federasyonu’na geçmeleri tamamıyla yasaklandı. Bu yasaklama kadınları ekonomik hayata itmiş oldu. Birçok Abhaz kadını Psou nehrinden mal taşımaya, dükkân açmaya ve iş alanlarını geliştirmeye başladı. Yulia Gumba tarafından başkanlığı yapılan Abhazya İşkadınları Birliği, topyekûn ambargonun karanlık döneminde kuruldu.
Gürcü-Abhaz savaşından yıkılan ekonominin bu kritik durumu, topyekûn bir ekonomik ve sosyal çöküş yaratan Rus-Gürcü deniz ve kara ablukasıyla daha da kötüleşti. Resmi olarak kapatılmış sınırlardan yapılan ufak miktardaki kayıt dışı ve mevsimlik mandalina ve fındık satışı halkın bir bölümünün hayatta kalması için ellerindeki tek küçük geçim kaynağı idi.
1.2. İzolasyon düzeninin aşamalı olarak tek taraflı kaldırılması, 2001-2008
Rusya Federasyonu bu izolasyon düzenini 2000 yılından itibaren yavaş yavaş kaldırmaya başladı ve Abhaz sınırındaki düzenlemeleri hafifletti. Askerlik çağındaki erkeklerin sınırın öteki tarafına geçişinin yasaklanması uygulaması 2000’de kaldırıldı ve BDT vatandaşlarının Abhaz bölgelerine girmelerine izin verildi.1 Nisan 2006’da Rusya Federasyonu çift girişli Rusya vizesi sahibi BDT vatandaşı olmayanların Abhazya’ya geçmelerine izin verdi . Alınan bu önlem Abhazya ve Türkiye arasındaki birebir iletişimi de hızlandırdı.
Rus vatandaşlığı meselesi
Abhazlar, diğer eski Sovyet ülkelerinin yeni vatandaşlık belgelerini almalarından uzun süre sonra bile hala Sovyet dönemi pasaportlarını taşımaktadırlar. Savaştan sonra, Gürcistan pasaportuna başvurmak bir seçenek olarak neredeyse hiç düşünülmemektedir. SSCB’nin dağılmasından sonra da SSCB pasaportları geçerli olduğu için bu durum Rusya Federasyonu’nu Abhazların seyahat edebilecekleri “dış dünyadaki” tek ülke kılmıştır. Bazı Abhaz yetkililer ve sivil toplum gönüllüleri, BM’nin sorun çözülene kadar geçici olarak Abhazlara uluslararası seyahat belgesi temin etme ihtimalini düşünmüşlerdi ama bu gerçekleşmedi. Bunun için Gürcülerin onayı gerekiyordu, o yüzden bu talepler reddedildi.
Rusya Federasyonu’nun yönetici kadrosu, 2000’den sonra Abhaz kökenli vatandaşlara Rusya Federasyonu vatandaşlığı hakkını tanıdı. Bu süreç Nisan 2002’de Rus Duma’sı (alt parlamento) tarafından kabul edilen Vatandaşlık Yasası ile hızlandı. 2002 Haziranı sonunda, yaklaşık 150.000 Abhaz vatandaşı daha önceden Rus vatandaşlığı alan 50.000 kişiye katıldı. Abhaz nüfusunun %70’i Rusya Federasyonu vatandaşı oldu.2 Abhazya’da verilen Rus pasaportu dışarıda yaşayan Rus vatandaşlarına verilenlere benziyordu ve Rus ikametgah kaydını içermiyordu. Rus vatandaşlığına başvurmak için sebepler çok çeşitli olabilmektedir. Bazıları, Abhazya’dakinden yaklaşık elli kat daha yüksek olan Rus emekliliğini almak istediklerini söylemektedirler. Rus işçi pazarına ulaşmak da önemli sebeplerin başında gelmektedir. Gürcistan Rusya Federasyonu’nu Abhazya’yı topraklarına katmakla suçluyor: Duma üyelerinin Rus pasaportu taşıyan Abhazların Rus vatandaşları olduğunun sık sık altını çizdikleri açıklamalar yaptıkları doğrudur. Her şeyden öte, Rus vatandaşlığı Abhazlara hareket özgürlüğü ve devletsiz (vatansız) durumundan kurtulma imkânı sağlamıştır. Kendileri Abhazya’nın içinde sıkışıp kalmışken diğer insanların tüm dünyayı dolaşma şanslarının olması fikri özellikle genç nesillere son derece adaletsiz görünmektedir.
Soçi-Sohum tren yolunun tekrar açılması
12 yıllık kesintiden sonra, Sohum-Soçi-Moskova tren yolcu taşıma hattı 25 Aralık 2002’de tekrar açıldı. 2002’nin sonlarından bu yana, Rusya Federasyonu’nun Adler kasabası ile Sohum arasında küçük ölçekli bir tren hattı işliyordu. Ancak, Abhazya tarafındaki bozuk altyapı sağlıklı ulaşımı engelliyordu. Demiryolu alt yapısı devlet tarafından idare edilen Rus Demiryolu Şirketi tarafından onarıldı. 10 Eylül 2004’te, Moskova ve Sohum arasındaki trenyolu, 200 yolcusunu Adler3 kapısından Moskova’ya ulaştırarak tekrar hizmete girdi. Demiryolu hattının yeniden işlev kazanması, Rus Dışişleri Bakanlığı tarafından, Gürcistan ve Ermenistan’ı da içeren bütün Güney Kafkasya’ya faydalı bir gelişme olarak lanse edildi. Açılış günü büyük bir kalabalık 120 kilometrelik demiryolu hattının devreye girmesini kutlamak için tren garındaydı. Gürcü-Abhaz savaşının başladığı, 14 Ağustos 1992 tarihinden beri Soçi’den Sohum’a sefer yapan ilk banliyö trenini karşılamaları için 25 Aralık günü çocuklara çiçek ve bayrak taşımaları, geleneksel ekmek ve tuz sunmaları için okullarından izin verilmişti.
Sohum merkezli Okno araştırma şirketi tarafından geçen yılın sonunda yapılan kamuoyu yoklamasında, Rusya Federasyonu ile tren hattının yeniden faaliyete geçmesi “2002 Yılının En Önemli Olayı” seçildi. Bu da parlamento sözcüsü Nugzar Aşuba’nın “Abhazya’nın ekonomik izolasyonu bizi öyle bir durumda bıraktı ki banliyö treninin sefere girmesinden dolayı sanki bir çeşit uzaygemisi fırlatmışız gibi mutluyuz” açıklamasını yapmasına yol açmıştı4.
Sohum’un merkezinde pırıl pırıl beyaz bir tren garı durmaktadır. Abhazya’nın suluboya resimli bekleme odalı istasyonu, rota üzerindeki tren işletim hakkına da sahip olan Soçi Ulaşım Şirketi’nin eseridir. Rota, Abhazya’nın tren istasyonuyla yapılan anlaşma altında faaliyet göstermektedir.
Rusya Federasyonu’nun Abhazya’ya yaptırım uygulayan BDT anlaşmasından çekilmesi, Mart 2008
Rusya Federasyonu’nun idari birimleri Eylül 2003’ten itibaren Abhazya yetkilileri ile işbirliği anlaşmaları imzalamaya başladılar. Rusya Federasyonu’nun yasal işletmelerine Abhazya’da uygun kurumlar ve kişilerle işbirliğine gitmelerine izin verildi. Ancak, Rusya Federasyonu Mart 2008’den önce yaptırımları kaldırdığını resmen ilan etmedi. Bu resmi açıklamanın olmaması ve belirsizlik, Rusların yaklaşımlarına çekingenlik unsuru kattı. Bu durum Abhaz tarafında çok iyi biliniyordu. Ekim 2004’teki devlet başkanlığı seçimleri sonrasındaki olaylar da bu korkuları haklı çıkardı. Kremlin, muhalefet kanadının adayı Sergey Bagapş’a zafer getiren devlet başkanlığı seçimlerini tanımayı reddetti. Sınır noktalarını ve tren yolu bağlantısını kapattı. Seçim sonrası gerilimin artması yüzünden haklı çıkarılan bu karar, Abhazya’daki halkın çoğunluğunun ana gelir kaynağı olan portakal ve mandalinanın Rusya Federasyonu’na ihracatını en yüksek satış dönemlerinde durdurmuş oldu.
Rus yetkililer yaptırımları tek taraflı kaldırmalarına uluslararası bir görünüm vermeye ancak Mart 2008’de karar verdi. Rus Dışişleri Bakanlığı 6 Mart 2008’de Gürcistan’ın serbest bölgesi Abhazya üzerinde yaptırım uygulayan 1996 BDT anlaşmasından “değişen durumlar” nedeniyle çekildiğini belirten bir açıklama yaptı. Açıklama, ülkelerine dönmek isteyen pek çok Gürcü’nün bunu yaptığını, diğerlerinin yapmasındaki öncelikli engelin de Gürcistan’ın Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği tarafından teklif edilen kayıt için gerekli kurallara uymayı reddetmesi olduğunu belirtti. Açıklama ayrıca, Gürcistan’dan farklı olarak Abhazya’nın sorun çözümünde “yükümlülüklerini yerine getirdiğini” ve “çatışma alanında güveni ve güvenliği artırmaya dönük pratik adımları atmaya hazır olduğunu” belirtiyordu. Rusya Federasyonu diğer BDT devletlerinin de bunu takip etmesi talebinde bulundu.
Gürcü yetkililer, Rusya Federasyonu’nun Abhazya5 üzerindeki ekonomik ambargoyu kaldırmasını “ahlak dışı ve tehlikeli” bularak kınadı ve Rusya Federasyonu’nun bu hareketini Gürcü bölgesinin resmen işgaline doğru bir adım olarak yorumladı. Rusya Federasyonu’nun kararı, Kosova’nın bağımsızlığını ilan ettiği 17 Şubat 2008’i takip eden bir dizi sert açıklamanın ardından geldi. Gürcü uzmanlar kararın zamanlamasına dikkat çekmektedirler: Rusya Federasyonu’nun bu kararı özenli bir şekilde NATO’nun 6 Mart’taki Gürcistan’a Üyelik Eylem Planı (MAP) verip vermemeyi tartıştığı güne denk getirilmişti.
Havaalanının açılması ve Soçi Olimpiyatları
Sohum Babuşera Havaalanı Gürcü – Abhaz savaşının sonundan bu yana kapalıydı. Bir BM ajansı olan Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü, havaalanının yeniden açılmasının buraya gelen havayolu şirketlerinin yaptırımlarla karşı karşıya kalabileceklerini belirtti. Rusya Federasyonu’na doğrudan uçuş sorununun çözülmek üzere olduğuna dair bir açıklama geldi. Abhaz yetkililer teknik düzenlemelerin turist sezonundan önce tamamlanacağını belirttiler. Havaalanı şehir merkezine yaklaşık 25 dakikalık bir mesafede bulunmaktadır. Bu havaalanı, çift yönlü pistiyle Soçi’de tatil zamanı yaşanan aşırı hava trafiğini hafifletebilir. Sohum havaalanı geçmişte SSCB’nin en aktif ikinci havaalanıydı. Soçi havaalanının Olimpiyat Oyunları boyunca yaşanması beklenen yoğun hava trafiğini karşılayacak bir kapasitesi bulunmamaktadır. Dahası, dağlık alana yakın olan havaalanı manevralar için de uygun şartları sunamamaktadır. Havaalanı hava koşulları yüzünden sık sık kapatılmaktadır6. Abhazya devlet başkanı Sergey Bagapş, Soçi’de Vladimir Putin ile yaptığı görüşmeden sonra 15 Mayıs 2009’da, havayolunun ve demiryollarının işletim haklarının on yıllık dönem boyunca Rusya Federasyonu’na devredildiğini açıkladı7.
(Devam edecek)
- Rus hükümet kararı No 154, Nisan 2006
- Inal Khashig, Abkhaz Rush For Russian Passports, Caucasus Reporting Service, No 135, 27 Haziran 2002, ‘1 Haziran 2002’de, Russian government resolution, No 154, April 2006, halk organizasyonu, Abhazya Rus Halkları Kongresi Abhazlar’ın Sovyet dönemi seyahat belgelerini toplamıştır. Kongre belgeleri Soçi’deki Moskova Dışişleri Bakanlığı tarafından özel olarak kurulan danışma bölümü görevlilerine, Karadeniz’deki bölgenin ayrılma noktasına göndermiştir. Kontrol edildikten sonra, Rus vatandaşlığını onaylayan yeni bir belgeyle geri gönderilmiştir. Taleple başa çıkmak için hükümet yetkilileri sabahtan gece yarısına kadar mola vermeden bütün bir aylarını harcamışlardır. Uzun kuyruklar oluştu. Köylüler tarlalarındaki işleri bırakarak kasabalara işlemlerini yaptırmaya gitmişlerdir.
- Giorgi Sepashvili, Resuming Abkhazia Railway Link, Russia Strengthens its Hand Versus Tbilisi, 11 September 2004, Civil Georgia
- Inal Khashig, ‘Abkhaz train provokes Georgian anger’, Institute for War and Peace Reporting, Caucasus Report Service, No 162, 17 January 2003
- Georgia: Tbilisi Outraged At Moscow Withdrawal From Abkhaz Sanctions Treaty By Ahto Lobjakas ‘Bad News’, RFE-RL
- Abkhazia prepares for Olympics with a little help from its friends Elizabeth Owen, 29 July 2008, Eurasia Insight
- Bagapsh: Russia to take over Abkhaz railway, airport’, 15 May 2009, Civil Georgia
Burcu Gültekin Punsmann – Argun Başkan – Kemal Tarba
Sayı : 2010 05
