Ekonomik yaptırımların aşamalı şekilde kalkması ekonomik ve toplumsal durumu iyileştirdi. İzolasyondan yavaşça sıyrılan Abhazya, Rusya Federasyonu ekonomik sahasıyla bütünleşmeye başladı. Abhazya’da kullanılan para birimi Rus rublesidir. 1998 mali ve ekonomik krizinden sonra Rus rublesinin büyük değer kaybı ve izolasyon düzeninin yavaşça kalkması, Abhaz ekonomisine tavan yaptırdı. Devalüasyon Rus tüketicilerinin turunçgiller, fındık, hurma gibi Abhaz ürünlerine olan talebini önemli ölçüde değiştirdi. Ayrıca, 2003’te nüfusun çoğunluğu Rus vatandaşı oldu. Emekli insanların çoğu Rus emeklilik maaşı almaya başladı. Rusya Federasyonu Emekli Bütçesi’nden Abhazya’ya yapılan yıllık ödeme Abhazya devlet bütçesinin yarısından fazlasına denk gelerek toplamda 20 Milyon Doları aştı.
1999-2006 arasında, yıllık ortalama dış ticaret büyümesi %32’ye ulaştı. Yıllık üretim artış oranı yaklaşık %20 civarlarında oldu. Bugün, Abhazya’nın en önemli ihracat ürünleri mineral suyu, kok kömürü, mermer, kireçtaşı, granit, çimento, bakır, kurşun, çinko, altın, gümüş ve barittir. Psou nehrinin öteki tarafında Rusya Federasyonu ve Karadeniz’in karşı tarafında Türkiye ile önemli bir ticaret mevcuttur. Şu anda, Abhazya’nın en büyük ticari ortakları Rusya Federasyonu ve Türkiye’dir. İthalat ürünlerinin %60’ye yakını Türkiye’den gelmektedir, Abhaz ticaret mallarının %45’i Türkiye’ye ve %54’ü Rusya Federasyonu’na gitmektedir .
Abhazya’nın tanınmasından sonra çizilen yeni yasal çerçeve
Dimitri Medvedev ve Sergey Bagapş tarafından 17 Eylül 2008’de imzalanan ‘Rusya ve Abhazya Arasında Müşterek Destek ve İşbirliği Çerçeve Anlaşması’ Rusya Federasyonu’nun Abhazya ve Güney Osetya’yı tanımasının ardından, ilişkileri resmileştirmede temel oluşturma amacını gütmektedir. Anlaşma, bir Gürcü saldırısı durumunda Rus askeri garantisi sağlamaktadır. 26 Ocak 2009’da Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, Rusya Federasyonu’nun Abhazya, Gürcistan ve Güney Osetya ile olan devlet sınırlarını belirlemek için Alexander Golovin’i özel temsilcisi seçti. 30 Nisan 2009’da ‘Rusya Federasyonu ve Abhazya Cumhuriyeti arasında Abhazya Cumhuriyeti’nin devlet sınırlarını korumak için Ortak Çaba Anlaşması’na atılan imza tasarıyı garanti altına aldı: Rusya Federasyonu’nun Abhazya sınırlarını korumaya yardım etmesinin yanında, imza sahipleri birbirlerine karşılıklı olarak askeri üs kurma haklarını temin etmişlerdir. “Abhazya ile yapılan anlaşma Abhaz tarafı kendi sınır koruma kuvvetlerini oluşturana kadar, sınırlarını koruması için Rusya Federasyonu’nu kendi güvenliği açısından yetkili kılmıştır.” şeklindedir .
Rusya Federasyonu ile yapılan 30 Nisan 2009 anlaşması uyarınca yaklaşık 800 Rus sınır koruma görevlisi 160 kilometrelik Abhaz ve Gürcü “devlet sınırı” boyunca görev yapmaktadır . Rus Sınır Koruma Servisi iki birimden oluşmaktadır. Bir tanesi Gal bölgesinde ana karargâhtaki kara sınırından sorumlu, diğeri de Gagra’daki ana karargâh ile deniz çevresinden sorumludur. Rus Sınır Koruma Servisi’nden yapılan açıklamaya göre, Abhazya tarafından devralıncaya kadar toplamda 20 sınır geçiş noktası hizmet verecektir. Yapısal düzenleme süreci biter bitmez, Rus sınır korumaları Abhaz ve Gürcü kuvvetleriyle birlikte sınırda görev yapacaklardır. 15 Eylül 2009’da imzalanan askeri işbirliği anlaşması Rusya Federasyonu’na 49 yıllığına Gudauta’da 1700 kişilik bir askeri üs bulundurmasına izin vermiştir . Ayrıca, ITAR-TASS Oçamçira’da bir Rus Karadeniz Donanma üssü kurulması kararına varıldığını açıklamıştır .
Diğer anlaşmaların da detay aşamasında oldukları söyleniyor. Son bilgilere göre, Rusya Federasyonu’nun elçilik binası, yapımı 2 yıl sürmesi belli olan Rus elçiliğinin inşasına kadar askeri bir merkezde bulunacaktır. Sohum ve Gagra’da şu ana kadar, temel görevleri Abhazya’da yaşayan Rus vatandaşlarının pasaportlarını değiştirmek olan iki adet geçici konsolosluk mevcuttur. Rus Dışişleri Bakanlığı’na göre Abhazya’da 120.000’in üzerinde Rus vatandaşı vardır .
Güvenlik garantilerine ek olarak, çerçeve anlaşması Abhazya’ya ekonomik avantajlar da getiriyor . Abhazya geçmişte Rusya Federasyonu’ndan önemli bir bütçe yardımı almıyordu. Ancak, Rusya Federasyonu tarafından ödenen emekli ödeneği, yıllık devlet bütçesinin yarısından fazlasına ulaşmış durumdadır. Rusya 17 Mart’ta Sohum ve Tsinval ile 2009 yılı içinde toplamda 5,16 Milyar Rublelik (yaklaşık 149 Milyon Dolar) mali destek sağlama konusunda anlaşmalar imzaladı. Rusya Federasyonu Ekonomi Bakanlığı, federal bütçe harcamalarını etkileyen kesintilere rağmen, Abhazya ve Güney Osetya’ya 2009 yılı için mali destek oranının 2.36 Milyar Rublenin Abhazya’ya ve 2.8 Milyar Rublenin de Güney Osetya’ya olmak üzere önceden planlandığı gibi kalacağını bildirdi . Finansal destek kamu sektörü çalışanlarının maaşlarının ödenmesini, çocuklar için aylıkları, emekli maaşlarını, ilaç ve yiyecek yardımını kapsayacak . Rus medya kaynakları, Rus Federal Güvenlik Servisi’nin Merkez Hastanesi’nden 33 doktorun, “Gal, Oçamçira ve Tkvarçal bölgelerinin yerel nüfusuna tıbbi hizmet sağlamak için” 17 Mayıs 2009’da Abhazya’ya vardığını bildirdi. Başka bir Rus doktor grubunun da aynı rapora göre 23 Mayıs’ta Abhazya’ya varması bekleniyor. Rusya ayrıca Abhazya’ya, okul ve sağlık için malzemeleri de içeren 15 tonluk insani yardım malzemesi gönderdi . 12 Ağustos 2009 tarihinde, Başbakan Putin, Rusya’nın Abhazya’yı tanımasından sonra Abhazya’ya gerçekleştirdiği ilk ziyaretten önce, Rusya’nın Abhazya’ya 2009 yılında 76 milyon ABD doları bütçe yardımında bulunduğunu açıkladı. Gelecek yıl Rusya’nın Abhazya’ya aynı miktarda para aktaracağını, emekli maaşlarının ödenmesinde de yardımda bulunacağını ekledi.
Ekonomik ilişkilerin ‘yasallaşması’ süreci
Rus ve Abhaz gümrük yetkilileri Abhazya için barkot konusunda detaylar üzerinde çalışıyorlar. Bu barkot resmi gümrük akışını da başlatacaktır. Bu sırada, ironik bir şekilde, tanınma Psou’daki sınır ticaretine engel olmaktadır. Mart 2009’da çıkarılan yeni ticari kurallar sebebiyle Rusya Federasyonu’na yapılan Abhaz ihracatı tamamıyla durma noktasına gelmiştir. Abhazya Gürcistan’ın meşru bir parçası olduğu için Rusya Federasyonu’nun tanımasından önce Bağımsız Devletler Topluluğu’na (BDT) tanınan tüm ticari ayrıcalıklardan faydalanıyordu. Ancak, Moskova tarafından tanındığından beri, kendi hakları bakımından ne BDT gümrük birliği üyesi, ne de Moskova’nın gözünde artık Gürcistan’ın bir parçası olduğu için Abhazya ticari avantajlarını kaybetti. Eskiden Abhaz ihracatçılar için Rusya Federasyonu pazarlarına kabulde Abhaz ticaret ve endüstri bürosu tarafından verilen CT-1 diye bilinen formu göstermek yetiyordu. Şimdi ise ihracatçıların Rusya Federasyonu’na mal götürmek için sınır görevlilerine A formu diye bilinen uluslararası bir sertifika göstermeleri gerekiyor. Bu olmadan ithalatçılar ağır vergi bedelleri ödemek durumunda kalıyorlar. Bu karmaşa Rus federal gümrük servisini 10 Nisan 2009’da Abhazya en ayrıcalıklı devlet statüsüne getirilene kadar, durumu düzeltmeye ve gümrük uygulamasını askıya almaya itti. Buna ilaveten, üstünde çalışılan gümrük anlaşmasının bir gümrük birliği kurulmasını öngördüğü açıklandı.
Yatırımların karşılıklı bir şekilde korunması ve arttırılması yatırımlar için yasal bir temel oluşturacak ve Abhazya’daki Rus işadamlarına çok geniş kapsamlı ayrıcalıklar sağlayacaktır. Rusya Federasyonu Ekonomik Gelişme Bakanlığı Abhazya’da Rus şirketlerin yerel ekonomiye girmelerini hızlandırmak için bir ticaret stratejisi başlatma planı var. Abhazya zaten çok liberal bir vergi kanununa sahiptir. Abhaz yetkililer Rus yatırımlarının Abhaz ekonomisinin gelişmesi açısından önemini vurguluyor. Rus şirketleri için en uygun ortamı yaratma ihtiyacının ve Rus sermayesine ciddi garantiler vermeleri gerektiğinin farkındalar . Gelişen yatırım perspektifi büyük oranda iyi karşılanmakla birlikte, bazı yerel analistler Moskova’ya çok fazla teslim olmamaya dikkat çekiyorlar. Terk edilmiş portakal bahçelerini, çay tarlalarını, üzüm bağlarını elden geçirmek, bölgenin ulaşım altyapısını yenilemek ve tekstil ile konserve endüstrilerini düzeltmek için Rus sermayesine büyük umut bağlanıyor. Ancak, Abhazya’nın bağımsızlığını olabildiğince elinde tutması için anlaşmaları çok dikkatli şekilde müzakere etmesi fikri çokça taraftar buluyor.
Abhazya’nın Türkiye ile Ekonomik İlişkileri
Abhazya’nın önde gelen ihraç malları çay, turunçgiller, hurda metal, kereste ve fındıktır. Tahıl, un, şeker, yağ, patates ve petrol de en yaygın ithalat mallarıdır. Son yıllarda, Türkiye’ye yapılan kereste ihracatı tüm ihracat değeri bakımından en önde gelmektedir. Buğday ve un Rusya Federasyonu ve Türkiye’den ithal edilmektedir. İthal edilen kayıtlı malların % 60’ı Türkiye’den geri kalanı da Rusya Federasyonu’ndan gelmektedir. Kayıtlı ihraç malları için de, Rusya Federasyonu malların %54’ünü, Türkiye ise % 45’ini almaktadır. 2007’de Abhazya ve Türkiye arasındaki ticaretten elde edilen gelir Abhazya bütçesinin %30’una denk gelmişti. Filiz, hurda metal ve balık da ihracat mallarıdır.
Sohum’da yaşayan Türk vatandaşlar kereste ticaretinde aktifler ve Oçamçira ve Sohum’dan haftada iki kere düzenli sevkiyat yapıldığı söylenmektedir. Abhazya Ekonomi Bakanlığı ile anlaşma imzalayan Türk şirketleri Konev Ltd ve Kıyak Kardeşler balıkçılık ve balık ihracat pazarlarına egemen durumdadır. Türkiye’ye kömür ihraç eden özel Türk şirketleri, öncelikle Abhazya’daki madenlere yoğunlaşmaktadır. Ada Madencilik Sanayi Limited 2000’de Tkvarchal’daki Khudzga kuyusundan maden çıkarmak için bir anlaşma imzaladı. Başka bir Türk firması Kara Elmas Ltd Tkvarchal’daki kömür rezervleriyle ilgilenmektedir. Bu şirket 2001’in sonunda, Khudzga kuyusundan alınan kömürü kullanan Tkvarchal’daki kömür zenginleştirme istasyonunu yeniledi. (Devam edecek) Kaynak: ORSAM/ Karadeniz’in Bütünleşmesi için Abhazya Kasım/ 2009
Türk-Abhaz ticaretinin Türkiyeli bir Abhaz işadamının gözünden portresi
Soner Gogua, Abhaz Ticaret Odası Başkan Yardımcısıdır ve Abhaz-Türk ticaret ilişkilerinden sorumlu ünitenin başında bulunmaktadır . Türkiye’den 15 yıl önce Abhazya’ya gelen bir işadamı olan Gogua’nın Abhazya’da bugün kereste ticareti, plastik kapı ve pencere ekipmanları üzerine uzmanlaşmış üç şirketi vardır.
Sınrılı iletişim ve ulaşım imkânları Türkiye ile ticaretin önündeki en büyük problemdir: Ambargodan önceki dönemde, haftada iki yolcu gemisi Abhazya ile Türkiye’yi bağlıyor ve insanlar Sovyet pasaportlarıyla ülke dışında gezebiliyorlardı. Doğal olarak, Abhazya üzerindeki ambargo özellikle Türkiye ile ilişkiler bakımından en büyük sorun durumundadır. Gogua’ya göre, daha da rahatsızlık veren şey Türkiye’nin BDT üyesi olmamasına rağmen Abhazlara Gürcü planlarına uymaları için hala baskı yapmasıdır. Abhazlar, Türklerin Gürcistan’da çıkarları olabileceğini anlayışla karşıladıklarını ancak Türkiye ve Abhazya arasındaki köprünün koparılmaması gerektiğini söylüyor. Gogua, Türkiye’nin BDT ambargo kararını uygulamaya başlamasından önce çok daha fazla popüler olduğunu belirtiyor. Gogua, bu tür bir politikanın Abhazya’yı Rusya Federasyonu’na ittiği konusunda Türkiye’yi uyarıyor. Bu bağlamda Gogua, Rus-Abhaz ilişkilerinin özellikle 2003’te Rus pasaportları dağıtıldıktan sonra görece daha uyumlu olduğunu düşünüyor. Ancak, Gogua yine de Abhaz-Türk ilişkileri hakkında olumlu. Gogua sağlam bir adım olarak Türkiye ve Abhazya arasında deniz bağlantılarının geliştirilmesini teklif ediyor. Buna ek olarak, Gogua önemli ölçüde bir Abhaz diasporasının Türkiye’de yaşadığını hatırlatıyor ve bu nedenle, Türkiye ve Abhazya arasındaki “insani iletişimin” öneminin göz ardı edilemeyeceğini belirtiyor. Gogua ayrıca Türk ve Abhaz işadamlarının tıpkı Türkiye’nin Karadeniz bölgesinde çimento ticareti gibi, özellikle 2014 Soçi Olimpiyatları sürecinde ortak iyi fırsatlar yakalayabileceklerini belirtiyor.
Kendisi de memleketine dönen başarılı biri olarak Gogua, Abhazya ve 19.yüzyılın ikinci yarısından bu yana Türkiye’de yaşayan Abhaz diasporasın en büyük grubu için geri dönüş konusunun öneminin altını çiziyor. Diasporanın Abhazya ekonomisi için önemi çok büyük. Ancak, Gogua diasporanın Abhazya’ya olan genel ilgi düzeyinin Gürcistan ile yapılan açık savaş günlerindeki seviyeye ulaşmadığından yakınıyor.
Sayı : 2010 06
