Levada Center Sosyolojik Araştırma Kurumu’nun yaptığı anket çalışması, Rus halkının devletle aynı görüşü paylaşmadığını gösteriyor. Rus halkı ‘haklı savaş’ı; “Vatanı savunmak için mücadele ettiğiniz savaştır” diye tanımlayarak, Rusya’nın Afganistan ve Çeçenya’da gerçekleştirdiği mücadeleleri, ‘haksız savaşlar’ kategorisinde görüyor.
Araştırma kurumunun yaptığı çalışmanın sonucuna göre; Ruslar, en önemli özelliklerinin barışa değer vermeleri olduğuna inanıyor.Ama bir yandan da, kendilerini muzaffer bir halkın destansı örneği olarak görüyorlar. Kamusal söylemlerde ordunun zafer anılarının önemli bir yeri olsa da Rusya’nın yürüttüğü savaşlara karşı kişisel yaklaşımlar farklı. Bir miktar rahatsızlık hatta tarihi bir pişmanlık görülüyor. 18 yaş üstü 1600 kişiyle Mart ayında yapılan anketin sonucunda çıkan tablo bu.
Ruslara son yüzyıl içinde gerçekleşen 8 savaş hatırlatılmış. Rus-Japon Savaşı (1904-1905), I. Dünya Savaşı (1914-1918), İç Savaş (1918-1922), Finlandiya Savaşı (1939-1940), II. Dünya Savaşı (1941-1945), Afganistan Savaşı (1979-1989), Birinci Çeçen Savaşı (1994-1996), İkinci Çeçen Savaşı (1999-2009).**
Rus ordusunun içinde yer aldığı diğer çatışmaları hesaba katmazsak, bu 8 savaş 35 yıldan fazla bir süreyi kapsıyor. “Barışçı kuşak” olarak adlandırabileceğimiz iki dönem ise 1922-1939 ve 1945-1979 arasını kapsıyor.
Ankette, savaşın hangi şartlarda haklı sayılabileceğine dair 8 seçenekli bir soru sorulmuş.
Rusların % 65’i evini, sevdiklerini, vatanını korumak için yapılan savaşın “haklı” olarak adlandırılabileceğini belirtmiş. % 28 ise barış yanlısı bir tutum sergileyerek, “şiddet ve vahşet barındırdıkları için tüm savaşlar haksızdır” demiş. Savaşın haklılığının yargılanmasına dair evrensel bir temeli vurgulayan iki soru fazla destek görmemiş. “Halkın dini prensipleri ve yüksek idealleri adına yapılan savaşı” haklı bulanların oranı sadece %7. Belki de bu yolla İslam’ın zaferi için savaşanların gerekçelerine karşı çıktıklarını göstermişler. %8 ise, “Cenova Anlaşması’nın sivillerin korunması esasına uyularak gerçekleştirilen savaşı” haklı bulmuş.
Rus halkının çoğu, Afganistan ve Çeçenya’da olduğu gibi ordunun kendi vatandaşlarına yönelik savaşını “haklı” bulmasa da Rus askerinin suçlanmasına karşı çıkmaktadır. Rus toplumunun çoğu, Çeçen kıza tecavüz edip boğan albaya verilen cezayı az bulmuştur. Bu insanlar Afganistan ve Çeçenya’da sivil halkın korunması esaslarını hiçe sayan, hatta gerilla savaşında acımasızlığın esas olduğuna inanan askerlerin de yanında durmuştur.
Ankette sunulan diğer seçenekler temellerini Sovyet ve Sovyet öncesi dönemlerin klişelerinden almış: “sosyal adaletsizlikten kurtulmak için”, “ülke bütünlüğünü tehdit edenlere karşı”, “saldırı tehdidine karşı”. Bu seçenekler %12- %16 arasında destek görmüş. Yani, bu seçenekler, “evini” ve “sevdiklerini” hatırlatan en popüler cevaptan 4-5 kat daha az destek bulmuş. Bu da kamu bilinci, bir savaşın haklı olup olmadığına devletin değil bireylerin durumuna bakarak karar veriyor.
Ankette söz edilen sekiz savaştan yedisi çoğunluk tarafından “haksız” bulunmuş. Rus-Japon Savaşını haklı bulanların oranı %30, %35 ise haksız olarak nitelendirmiş. I. Dünya Savaşı katılımcıların %42 si tarafından haksız bulunmuş, haklı bulanların oranı %31.
Sovyet ve Sovyet öncesi tarih kitapları, Rus-Japon Savaşı ile I. Dünya Savaşının Çar hükümeti tarafından başlatıldığına dair eleştirilerle doludur. Sovyet hükümetinin 1939-1940 Finlandiya Savaşına dair söylemi “Finlilerin provokasyonuna bir karşılık” olduğudur. Finlilerin güçlü direnişi ve Kızıl Ordu’nun başarısızlığına dair anılar es geçilmiştir. Bu savaşı haksız bulanlar %42, haklı bulanlar ise sadece %18. Rus kamuoyu, Finlandiya’ya karşı saldırgan tutumundan dolayı Rusya’nın Milletler Cemiyeti’nden çıkarıldığından bihaber. Aynı halk, Rusya’nın Afganistan istilası nedeniyle uluslar arası kınama aldığını da unutmuş.
Rusya’nın kimseye saldırmadığı, sadece saldırganlara karşı kendisini savunduğuna dair bir inanç oluşmuş. II. Dünya Savaşı “haklı savaş” olarak addedilmiş. Bu savaş sinsi ve donanımlı bir düşmanın beklenmeyen saldırısı olarak nitelendirilmiş. Karşı tarafın daha donanımlı olması nedeniyle büyük kayıplar yaşandığı belirtilmiş, zafer kazanan kahraman insanlara ve Stalin’in liderliğine övgüler dizilmiş. “Bu savaş kutsaldı ve yaptıklarımız doğruydu.” diyerek savaşı haklı bulanların oranı %53.
Afganistan savaşı, %74 oranında “haksız” bulunmuş. Bu savaşın canice olduğunu açıkça belirten ilk kişi insan hakları aktivisti, fizikçi Prof. Andrei Sakharov olmuştur. Bu tutumundan dolayı, Rusya Halk Milletvekilleri Kongresi toplantılarında engelleme ve azarlara maruz kalmıştır. Konuya ilişkin değerlendirmeleri, sonradan halk tarafından kabul görmüştür. I. Çeçen Savaşı, Afganistan’daki savaşla benzerlikler gösterir. Halkın büyük oranda karşı çıkmasına rağmen başlamıştır. Bu savaşı haksız bulanların oranı ise %65.
Ankete katılanların %44’ü “1999 yılında Çeçenya’ya birlikler gönderilmemeliydi” şeklinde düşünüyor. İlk başlarda Rus birliklerinin Çeçenya’da ikinci kez konuşlanmasını destekleyen halk, sonrasında askeri operasyonların bitirilmesi ve görüşmelere başlanması yönünde fikir değiştirmiştir. Ancak yine de savaş devam etmiştir. Politikacılar savaşın devam etmesi gerektiğini belirterek; ayrılıkçı, terörist ve isyancılara karşı zafer kazanılacağına dair söz vermiştir. Toplumun kafasında savaştan fayda sağlayan birileri olduğu ve bu nedenle savaşın sürdüğüne dair bir inanç oluşmuştu. Ancak bu parayı kimin kazandığı ve refahın nereye, nasıl aktığına dair bir bilgi yoktu.
Tahmin edileceği gibi 10 yıl süren bu savaş Afganistan örneğinde olduğu gibi zamanla günlük yaşamın bir parçası haline geldi. Bu savaş politik, ekonomik ve ahlaki boyutta ülkeye büyük zararlar vermiştir. Rusların %59’u bu savaşı haksız bulmuştur.
Çeçenya’daki ikinci mücadele devam ederken, Gürcistan’a 3 gün süren bir operasyon yapılmıştır. Bu operasyon “savaş” olarak tanımlanmıştır. Levada Center araştırmasına göre ankette böyle bir soru olmamasına rağmen Ruslar bu savaşı hem haklı hem de başarılı bulmaktadır. ( HYPERLINK “http://www.opendemocracy.net” www.opendemocracy.net)
Çeviri: Serap Canbek
*Sosyolog, Levada Center Kurumu’nda Araştırmacı
**RF resmi belgelerinde Afganistan ve Çeçen mücadeleleri için bir tanımlama yapılmamıştır, savaş oldukları hükmüne varılmamıştır
Sayı : 2010 06
