Nartlarda Seteney ve Kırmızı Gül İlişkisi

0
425

Kafkas Nart mitolojilerinde Seteney’in özellikleri ile Antik Yunan mitolojilerinde yer alan Afrodit’in özellikleri her ne kadar benzeşim halinde olsa da esas olarak Nart mitolojileri antik Yunan mitolojisini etkilemiş, başat hale gelmiştir. Antik Yunan mitolojisindeki Afrodit ve gül ilişkisi ile Nart mitolojisindeki Seteney ve gül ilişkisi şöyledir: 

Nart Seteney, bir gün evinin bahçesinde oturmuş elinde gergef sırma işlerken, uzakta dağ yamacında oğlu genç Nart Sosrukua’nın devlerle kavgaya tutuştuğunu, devlerin onu öldürmek için dizlerinden yaralamaya çalıştıklarını, bunun için de dağdan Nart Sosrukua’nın üzerine demir tekerler yuvarladığını görür. Oğlunun ölümle karşı karşıya olduğunu anlayınca; gergefindeki sırma işlemesini bir tarafa atar, oğlunu kurtarmak için yardıma koşar. Bahçe çitinden atlar. Atlarken ayağına bahçedeki beyaz güllerin dikenleri batar. Topukları kanar. Akan kanlar bahçede bulunan beyaz güllere bulaşır. Bir anda bütün beyaz güller kırmızıya dönüşür. Kırmızı gül böyle oluşur. 

 Antik Yunan mitolojisinde Afrodit ile gül ilişkisi ise şöyledir: 

Kıskançlık yüzünden diğer tanrılar yakışıklı Adonis’in üzerine bir yaban domuzu salarlar. Sevgilisinin yardımına koşan Afrodit’in ayağına beyaz güllerin dikenleri batar. Yaradan akan bir damla kan tanrıçanın beyaz güllerini kırmızıya boyar. 

Yunan dilinde sözcük olarak Afrodit; ‘gül, kırmızı gül’ anlamında değildir. Ama Çerkes dillerinde Seteney sözcük olarak; ‘gül, kırmızı gül’ anlamına gelmektedir. Bu isim günümüzde bile Çerkes kızlarına verilmiş bir ad olarak hala yaşatılmaktadır. 

Bu mitolojik miras Kafkas Nart mitolojilerine aittir. Biçim değiştirerek Yunan mitolojileri arasına girmiştir. Bugün Yunan mitolojileri olarak bilinen pek çok söylence Kafkas, Anadolu, Mısır, Mezopotamya ve Hint kökenli söylencelerdir. Bu mitolojik söylenceler; gezginler, gemiciler, askeri stratejistler, köle ticareti yapan kurnaz tüccarlar ve antik edebiyatçı olan el yazmacılar tarafından Kafkas yerleşiklerinin söylencelerinden derlenerek yazıya geçirilmiştir. Nartlara ait pek çok söylence, sonradan ve çoğunlukla da yazının bulunduğu yakın yüz yıllarda antik Yunan söylenceleri olarak dillendirilmiş, Nart mitolojilerinin mirası üstlenilmiştir. Kafkas Nart mitolojileri arasında yaygın olarak anlatılan ve ünü tarih öncesi çağlardan günümüze ulaşan Nart kadını Seteney, anaerkil toplum ilişkilerinin egemen olduğu süreçte Kafkas Nart kavminin başkanı ve toplumun önderiydi. O; güzellikte, bilgelikte, erdemlilikte birinciydi. Anaydı. Öncüydü. Derde giren Nart toplumunun kurtarıcısıydı. Tek başına Nartların danışma organıydı. 

Kafkas mitolojilerinde anaerkil toplumun kadın kahramanı Nart Seteney, tüm erkek Nartların akıl öğretmeniydi. Savaş ya da barışa Nart Seteney karar verirdi. Ekip biçmek için ürün bulmak Nart Seteney’e aitti. Tüm Kafkas söylencelerinde benzer görevlerin Nart Seteney’e ait olduğu Kafkas destan tekstlerinde rahatlıkla seçilebilmektedir. Örneğin; kıtlık ve hastalık anında toplumun sorunlarına çözüm üreten odur. Ayrıca Nart toplumunda yeni doğan çocukların isimlerini Nart Seteney takar. O tüm sorunlara çözüm arar. 

Mitolojilerde ana unsur insan sevgisinden kaynaklanmıştır. İnsan yaşamının daha huzurlu, daha rahat olması istenilmiştir. Kafkas Nart söylencelerinde halkın yerleşik uygarlığa geçişinin izlerini çok rahatlıkla bulabiliriz. Nart kahramanlarının tahtadan yapılmış araçlarla toprağı işlediklerini seçebiliriz. Meyve ve üzüm yetiştirdiklerini, şarap yaptıklarını destan tekstlerinde bulabiliriz. Madenleri işleyip orak ve kerpeten yaptıklarını ve bu aşamada artık demir işçiliğini kullandıklarını Nart Tlepş’in görevleri arasında seçebiliriz. Demirciler Tanrısı Nart Tlepş’in görevleriyle artık Nart toplumunun maden çağına girdiğini, yine Nart kahramanı Sosrukua’nın görevleriyle de Nart toplumunun ataerkil ilişkileri yaşadığını destan metinlerinden seçebiliriz. Ayrıca diğer Nart kahramanlarının toplumsal görevleriyle; Nartlar’ın toplumsal yaşayışlarını, savaşlarını, komşu halklarla ve kabilelerle olan ilişkilerini seçebiliriz. Nart Seteney’in komşu kabilelere esir düşmesiyle Nartların savaşlarını görebiliriz. Seteney’in Yespi kalesinden kurtarılması için yürütülen savaşları seçebiliriz. Yine Nart destanlarında dağın doruğunda bulunan suya giden genç kızların Seteney çiçeğiyle karşılaşmalarıyla Nart ülkesinin bir kuraklık yaşadığını seçebiliriz. Nartlarda bolluk ve bereketin timsali sayılan “Altın Elma Ağacı”nın devlerden korunması gibi daha pek çok Nart destanlarında yer alan ve halkın yaşadığı toplumsal kesitleri ve tüm olayları destan tekstleri arasında rahatlıkla seçmek ümkündür. Örneğin; Demirciler Tanrısı Nart Tlepş’in görevleri arasında, Nart halkının demir işçiliğini kullandığını ve demirin eritildiğini, yaygın olarak araç ve gereçlere dönüştürüldüğünü destan metinlerinde bulmak mümkündür. 

Nart Tlepş, Nartların en ulularındandır. Halkın tüm araç ve gereçlerini yapmak, yeni buluşlarıyla halkın yaşamını kolaylaştırmak onun görevleri arasınadır. O her türlü madeni işleyip olağanüstü güzellikte araçlar yapar. Bu süreçte yani maden çağı uygarlığında Nart Tlepş Nart toplumunun yeni buluşlarının simgesi olmuştur. Nart kadın kahramanı Seteney toplumsal sorunları Nart Tlepş’ten aldığı destek ve güçle ortaklaşarak çözmüştür. 

 

Sayı : 2010 07