Kafkasya bir diller dağı, kültür denizi misali cennet. Ünlü yazar Resul Hamzatov’un “Benim Dağıstan’ım” isimli ölümsüz ve unutulmaz eserinde Kafkasya’nın ama özellikle Dağıstan’ın bu kültür ve dil zenginliğine sık sık gönderme yapılmaktadır. Dağıstan denilince çoğunlukla Şeyh Şamil önderliğinde Gazavat Savaşçıları, Gunip Kalesi, Avarlar, Lezgiler ve Laklar akla gelir. Daha küçük halkları atlamaya meyilliyizdir. Rusların Arçintsiy olarak adlandırdığı Arçiler de bu tür halklardandır. Kendi dillerinde kendilerini “Arşiştib” olarak adlandırırlarken, Avarlar “Roçhisel”, Laklar “Roçi” olarak tanır. Dağıstan’ın yerli halkıdırlar ve Hatar Nehrinin havzasında yaşarlar. Yönetsel olarak Dağıstan’ın Charoda bölgesine bağlıdırlar. 1936 yılındaki sayımda 863 olan sayıları, 2006’da 1200 olarak tespit edilmiştir. 8 köyde yaşarlar. Arçiler, Rusların ünlü “Kırmızı Kitabı”na girmiştir. Dilleri, Kuzey Kafkas Dil Ailesinin Nakh-Dağıstan grubunun altında yer alır. Dil yazılı hale gelmemiş, Avarca yazı dili olarak kullanılmaktadır. Arçi ya da Arşa topluluğu, 17. ve 18. yüzyılda Kazikumuk Hanlığının idari bir parçası olup, hanlarca idare edilmekteydi. Bugünkü Arşa topluluğu 17. yüzyılda ortaya çıkmıştı. Arçiler, geleneksel toplumsal yapısını, kültürünü ve ekonomisini Dağıstan’da en iyi koruyan halktır. Bu halkın ekonomisinin temellerini mandıracılık, yün ticareti, halıcılık ve ahşap oymacılığı oluşturmaktadır. Arçi dağ köyleri kalabalıktır. Evler tek veya daha çok katlı, taştan, düz damlı binalardır. Kiler damdadır. Sovyetler döneminde evlerin genişliği artmıştır. Arçilerin kıyafetleri Avarların kıyafetleriyle benzerlik gösterir. Erkekler kuzu derisi paltolar ve şapkalar kullanırken; Arçi Kadınları “Çunta” adı verilen gümüş takılar ve renkli kuşaklar kullanır. Arçi mutfağında ekmek, et ve süt ürünleri büyük önem tutarken sebze yemekleri çok kullanılmaz. Arçiler, Dağıstan’da İslamiyet öncesi inançları korumayı başarmakla birlikte Sünni müslümandır. Folklorik açıdan Avar ve Lak folklöründen etkilenmişlerdir. En popüler dans Lezginka olup, Zurna, Kumuz ve davul müzikal enstrümanlardır. Antropolojik olarak Arçi halkı, Kafkas ırkıdır. Tipoloji açısından Lak, Avar ve Lezgiler arasında yer alırlar. Kartal gibi bir burna, yüksek alna, koyu renk göz ve saçlara sahiptirler ve Dağıstan’ın en kısa boylu insanlarıdır. Sovyetlerden önce Arçi toplumu, köy halkının (Camaat) seçtiği bir yaşlı (Begaoul) tarafından idare edilirdi. Köyün hakimleri (Karti) ve yaşlılar konseyi (Chaushei) de seçimle geliyordu. Aile meseleleri ise yerli din adamı olan kadılarca yönetilmekteydi. Arçi aile yapısı, kuzen evliliklerinin izin verildiği endogamik bir oluşumdu. Bunun sebebi halkın bölgesel ve dilsel izolasyonuydu. Evlilik yaşı kamanın takılmasıyla başlıyordu (15), kızlar içinse 12-14 idi.
Sayı: 2011 01
