Adıge Cumhuriyeti Ulusal Müzesi bilim uzmanı, Arkeolog
Tev Aslan:
“Adıge Cumhuriyeti’nin (AC) arkeoloji düzeni iyi değil” diyor Tev Aslan ve ekliyor; “Gecikirsek kayıplarımız iyice artacak.”
-Neden böyle kaygılı konuşuyorsunuz? Geçtiğimiz günlerde AC’nin Şevgen rayonu Çernışev köyü kurganının yağmalanmış olması nedeniyle mi?
-Uzun bir süreden beri beni üzen bir konuda yarama parmak bastınız. Bu nedenle içimdekileri açıkça ortaya dökmek isterim.
-Arkeoloji ve ulusal mirasa ilişkin olarak yıllarca çalışarak hazırlamış olduğunuz kitap bugünlerde Maykop’ta piyasaya çıkmış olacak.
-Çalışmalarıma ilgi duyman hoşuma gitti, galiba ikimiz iyi anlaşacağız. Bu buluşmamız birilerini kötülemek için değil. AC arkeolojisini ele alış biçimimiz değişmeli. Bu işi şimdi gerçekleştirmezsek yarın geç kalmış oluruz.
-Arkeolojimizin yeterince yazılmamış olduğu biliniyor, bu konuda ne dersiniz?
-Arkeolojiyi yazmak kolay değil. Batı Kafkasya’da 5 bin yıl öncesinden kalma 2.500’den çok İsp evi (dolmen) bulunuyordu, şimdilerde bu sayı 100’e düştü. Rus-Kafkas Savaşı’ndan bu yana tarihimizi boşlamış durumdayız. İsp evleri, tarihsel mirasımız ve tüm zenginliklerimiz başkalarınca yağmalanıyor.
-Biliminsanlarımız tarafından kazılan ya da kaçakçılar tarafından yağmalanan -kaçak kazılan-kurganları karşılaştırdığınız durumlar oldu mu?
-Biliminsanları tarafından kazılan ve bilim dünyasına kazandırılan çalışmalar avuç içi tutarında ise, kaçakçıların kazdıkları ve çaldıkları şeyler koca bir tır dolusu sayılır. Ata mirasına gereken değeri vermiyoruz. Eski tarihimizi inceleyen biliminsanı sayımız çok az. Buna karşılık ulusumuzu önemsizleştirmek/basit bir toplum imiş gibi göstermek için yazılanlar az değil. Kurganlarımız önceleri kazma ile kazılıyordu, şimdilerde iş makinalarını kullanıyorlar.
-Çernışev köyünde nasıl bir manzara ile karşılaştın?
-Koca bir iş makinası getirdiler, koca kurganı da birkaç günde kazıyıp düzlediler. Kazı işine köy yönünden başlamadılar. Kır yönünden başlayarak kurganı (höyüğü) yardılar ve ilerlediler. 20 m. genişliğinde ve 50 m. uzunluğunda bir alanı dümdüz ettiler. Mezar odasına ulaşıp içindeki eşyaları aldılar, ardından mezarın üzerini toprakla kapatıp gittiler.
-Ulusumuz tarihine sahip çıkacak ve onu koruyacak bir güçte değil midir?
-Biliminsanlarımız var, ancak AC’de kaç yetişmiş arkeologumuz var ki? Genç arkeologumuz ise hiç yok. Yabancılar cumhuriyetimize gelip kazılar yapıyorlar. Ellerinde kazı izinleri de bulunuyor, ama o gibi kişilerin cumhuriyetimize bir faydalarının olduğu kanısında değilim.
-İvedi bir çözüm yolu bulunamaz mı?
-Başka yerlerden AC’ye gelen kazı ekipleri içinde cumhuriyetimizi temsil eden kişiler de yer almalı. Arkeolojik bulguların ortaya konması, gizlenmemesi ve kaçırılmaması gerekiyor.
Çernışev’deki kazıya katılmadık, haberdar da olmadık. İlçe ve köyler düzeyinde kurganları izleyecek kişiler görevlendirilmeli. Kurganlarımızı kendimiz korumalıyız. AC bütçesinde arkeoloji çalışmaları için ayrılan para az, bu para çoğaltıldığında ve sivil toplum örgütlerimiz de konuya duyarlı olduklarında, ulusumuzun kayıpları azalacaktır. Adıgeler olarak dünyaca tanınıyoruz, ama tarihimiz üzerine yazdığımız şeyler çok az. Yine de umutsuz değilim. (Adıge maq)
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız
Sayı : 2011 07
