Suriyeli Çerkeslerin umutsuz beklentisi

2012, hem iç hem de dış politikadaki sorunlar nedeniyle Kremlin için mutlu başlamadı. Kremlin’in en büyük şansı Rusya’ya sığınmak isteyen Suriyeli Çerkesler oldu. Suriyeli Çerkeslerin anavatanlarına dönmelerine izin verdiğinde Rusya’nın iki ana sorunu çözeceği söylendi. Bir yandan Soçi Olimpiyatları meselesini ortadan kaldıracaktı. Diğer yandan da Rusya’nın imajını değiştirecek, kanlı rejime rağmen otoriterlerin dostu olmasına karşın mağdur Çerkes azınlığı kurtararak insani yanını gösterecekti. Peki, Kremlin bu şansı kullanacak mı?

Çerkes sorunu, Çerkesya’nın son başkenti Soçi’de gerçekleştirilecek olan Kış Olimpiyatları nedeniyle kızışmıştı. Olimpiyatlar Rusya’nın Çerkesler karşısındaki zaferinin 150. yıldönümüne denk geliyor, bu da Çerkesler tarafından soykırımın yıldönümü olarak kabul ediliyor.

Gürcistan Parlamentosu 2010’da Çerkes soykırımını tanıdı. Gürcistan’ın sadece blöf yaptığı umuduyla son ana kadar hiçbir şey yapmayan Rusya politikasının önemli bir gafıydı bu durum. O zamanlar Moskova, Brüksel’de Tiflis üzerinde baskı kuran mekanizmaydı. Bunun böyle olduğu daha sonra Tiflis’in Dünya Ticaret Örgütü üyeliği için Rusya lehinde oy kullanmasından anlaşılıyor. Çerkes örgütleri, Avrupa Parlamentosu ve Estonya Parlamentosu’na soykırımın tanınması için benzer başvurularda bulundu.

Olimpiyat hazırlıkları başladığında Çerkes liderler, olimpiyatları halklarına mazur göstermek için görev almaya istekliydi. Kabardey-Balkar başkanı Arsen Kanokov müsabakaların bir bölümünün Elbruz eteklerinde yapılmasını ve Soçi-Nalçik arasında bir yol inşa edilmesini önerdi. Adıgey başkanı Aslan Thakuşinov da Lago-Naki tesislerinin kullanılmasını ve Soçi-Maykop arasında bir yol yapılmasını teklif etti. Parlamento olimpiyat oyunlarının simgelerinde Adıge-Çerkes unsurların da kullanılmasını önerdi. Ancak Kremlin bu tekliflerin hiç birine aman vermedi, artık bölge liderlerinin hiçbiri Soçi’den bahsetmiyor. Bildiri ve tehdit yöntemi Çerkes aktivistleri susturmaya yetmedi. Son olarak Çerkes Kongresi başkanı Murat Berzeg, aktivizm ile ilgili çalışmalarını sürdürmemesi konusunda uyarıldı.

Rusya Dış İstihbarat Servisi Çerkes diasporasında etkin bir şekilde çalışıyor. Karşıtların bir kısmı dostane yollarla anlaşmaya yanaşmıyor ve başka ülkelerin vatandaşları oldukları için sindirilemiyorlar. Rusya, Çerkes diasporasının Rus karşıtı bölümünü marjinalize etmeye çalışıyor. Rus diplomatların hükümetlerle olan bağları nedeniyle diğer ülkelerdeki Çerkes siyasetçiler üzerinde etkileri vardır. Çerkes toplumunun liderleriyle karlı sözleşmeler yapılır. Çerkes liderler de bunun karşılığı olarak topluluklarını Rus yanlılığına yöneltmeye çalışır.

Ancak bu yöntemin tamamen şahıslar üzerine odaklanması bir dezavantaj doğurmaktadır. Rusya, sorunların çoğunun çözümü için somut adım atmamaktadır, bu da diasporadaki Rus yanlısı tarafın marjinalize olması sonucunu doğurmaktadır. Rusya’nın dış politikasındaki bu yöntem bozukluğunun uzun bir geçmişi vardır. Rus-Kafkas savaşı sırasında yerel liderlere rüşvet vermeleri için Kafkasya’daki genel valilere büyük miktarlarda para verilirdi. Sultan Han Giray, imparatora şöyle yazmıştı: “Rusya hükümetine sadakat gösteren bu Çerkes beyler Rusya’ya düşman ulusların üzerindeki güçlerini kaybedeceklerdir. Aldıkları rüşvetlerle halklarının saygı ve güvenini yitirecekler ve güçlü etkileri olmayacak.”

Suriye meselesi Kremlin’e Soçi Olimpiyatlarıyla ilgili Çerkes sorunlarını yok etmek için gerçek bir şans verdi. Çerkes meselesini çözmeyecek ama Olimpiyatlara kadar gündemden kalkmasını sağlayacak. Suriye’deki Çerkeslerin Kafkasya’ya yerleşmeleri konusu diasporadaki Rus karşıtı Çerkesleri marjinalize etmektedir. Suriyeli Çerkeslerin Kafkasya’ya yerleşmesi durumunda olimpiyatlar öncesinde Çerkes meselesinin yayılması durdurulacaktır.

Suriyeli Çerkeslerin dönüşü Soçi sorunları olmasa da Rusya’nın yararına olacaktır. İlk neden, Suriyeli Çerkeslerin Rusya’ya çok bağlı olmalarıdır. Bunun birkaç nedeni vardır. Her şeyden önce Suriyeli Çerkesler, Suriye yönetimine yakındır ve güçlü bir otoriter rejimin kurulmasında Rusya’yı rol-model aldıkları için Rusya’ya yöneliklerdir. Yanı sıra Suriye’deki Çerkeslerin bir bölümü Golan Tepeleri’nden gelen Filistin göçmenleri oldukları için Rusya’nın İsrail’e antipatisi nedeniyle Rusya’ya sempati duymaktadır. Böylece Rusya’nın Kafkasyası yeni sadık yerleşimciler kazanacaktır. Bunun, Rusların Kafkasya’ya yerleşmelerini cazip hale getirmekten çok fazla farkı yoktur. Ruslar Kafkasya’ya gitmek istemezken Suriyeli Çerkesler istiyor, ama gidemiyor.

İkinci neden, Suriyeli Çerkeslerin azınlık olarak bulundukları ülkenin hükümetine sadık olma anlayışlarıdır. Suriyeli Çerkeslerin yanlarında sadece Rusya’ya duydukları sempati ve minneti değil ayrıca varolan rejime duydukları kalıtsal sadakati de getireceklerini söylemek yanlış olmaz. Böylece sadece Kafkasya’da değil diasporada da Rus yanlısı düşüncenin dengeleyici unsuru ve idarecisi olacaklardır.

Üçüncü neden, Suriyeli Çerkeslerin büyük bir bölümü orta ve üst sınıftandır. 1990’da Nalçik ve Maykop’a dönen birkaç yüz Çerkes kendi işini kurdu, çocuklarına Rusça eğitim aldırdı, kendi evini yaptı, daire satın aldı. Bunlardan hiçbiri yoksulluk sınırında yaşamıyor ve devlete ya da topluma yük olmadı. Suriye’den Çerkeslerin dönüşünün bir maliyeti olmayacak ve bölgeye Rusya bütçesinden yatırım getirecek.

Dördüncü neden, Suriyeli Müslüman Çerkeslerin dinsel bakış açılarında hiçbir aşırıcılığın olmamasıdır. Devlet dışı terörizme meydan vermeyen laik-polis rejimli Suriye’de yetiştiler. Şu anda Suriye’de devam eden iç savaş sırasında bile hükümet karşıtı düşünceye kapılmamaları da rejime sadakatlerinin bir kanıtıdır. Suriyeli Müslüman Çerkeslerin bu davranış biçimi Kafkasya’ya yayılacak ve İslam eğitimi ve Arapça bilgileri nedeniyle otorite haline geleceklerdir. Suriyeli Çerkesler Kafkasya’daki aşırıcılık ideolojisine karşı çıkarak sivil itaat ve Rusya rejimine bağlılığı öneren bir İslam ideolojisi geliştirebilir.

Tüm pratik çıkarlarına rağmen, Rusya dış politikasının halihazırdaki anlayışı Suriyeli Çerkeslerin Kafkasya’ya dönmesine izin vermemektedir. Çerkeslere yardım etmek Rusya’nın Suriye rejimine karşıt bir eylemi olacaktır. Eğer Suriye’nin sadık vatandaşları Çerkesler ülkeyi terk ederse bu, Suriye yönetiminin zayıfladığının bir göstergesi olacaktır ve muhalefetin eylemlerini arttırması ve rejimin yıkılması sürecini başlatacaktır. Kremlin uluslararası arenada prestij kaybetme pahasına Suriye rejimini savunuyor. Kremlin sadece şimdi değil varolan rejim yıkılsa da Suriyeli Çerkeslerin dönmesine izin vermeyecektir. Moskova, Esed’in devrilmesi durumunda Şam’da yeni elitin şekillenmesi konusunda Çerkeslerin desteğine güvenmektedir.

Rusya iç politikasının anlayışı da Çerkeslerin dönüşüne izin vermemektedir. Hükümet üzerinde büyük baskı kuran Rus milliyetçiliği söylemleri gitgide güçlenmektedir. Rusya’nın bugünkü hükümeti, Kafkasya halklarından birinin dönüşünü Kafkasya karşıtı Rus milliyetçilerine açıklayamayacaktır.

Kremlin’in Suriyeli Çerkeslerle ilgili tüm stratejisi, diplomatik söylemle konuyu “dondurmak” olacaktır. Moskova için böylesi “dondurulmuş” davalar, uluslararası arenada çeşitli sorunlarla ilgili alınacak kararlarda pazarlık yapabileceği durumlardır. Suriyeli Çerkeslerin geri dönüşüyle ilgili verilen sözleri destekleyen herhangi siyasi bir mekanizma yoktur. Rusya’nın tutumu Suriye’deki dengesizliğin sürmesi için Çerkeslere geri dönme umudunu önermekten öte gitmiyor. (echo.msk.ru)

*Siyasi analist

Çeviri: Serap Canbek