Nasıl ki Kuzey Kafkasya’da klan yapısını en iyi koruyanlar Çeçenler ise; akrabalık bağlarını en iyi koruyanlar Abhazlardır. Abhazlarda akrabalık yapısı, sosyal hayatın her yönüne nüfus etmiştir. Törensel akrabalık ve kan bağına dayalı akrabalıktan oluşan, eşitlikçi toplum olma özellikleri bugünde korunmakta ve yaşatılmaktadır.
Tüm kadınlar ve erkekler gerek baba gerekse anne sülalelerinin kökenlerine göre değerlendirilir. Her iki yandan akrabalarını bilirler ancak görev ve sorumlulukları farklıdır.
Törensel akrabalıklarda, kendi kanından akrabası kalmayan kişiler, kimi aileler tarafından himaye altına alınabilir.
Sembolik olarak anne soyundan gelen tüm akrabalar yüceltilebilir ancak aile adı, mirası, evi, işi baba tarafından gelir. Dayı soyundan gelen tüm erkekler Dayı (Anşa) olarak kabul edilir.
En büyük akraba grubu ya da sülale anlamına gelen “azhvala” tek bir atanın torunlarından oluştuğu kabul edilir ve tümü aynı soyadını taşır. Bir sülaleden söz edilirken sonuna çoğul takısı olan –aa alır. Ancak bireylerden bahsedilirken erkekler için oğlu anlamına gelen –ba veya –ipa ; bayanlar için kızı anlamına gelen –pha eki kullanılır. Burada bir konuyu belir tmekte fayda var. Kuzey Kafkasyalı toplumlar hatta Kafkas ötesi halklarından Gürcü ve Ermenilerde de aynı kullanım söz konusudur. Rusların “Abazin” adını verdiği Aşıwua-Aşkharıwualar ya da Kuzey Kafkasya Abazalarında çoğul takısı –raa’dır.
Azhvalalar kendi aralarında birkaç Abipara’ya ayrılır. Abipara üyeleri, davranışlarından Azhvala’da olduğundan daha çok sorumludur. Abiparalar , A-indu’lara ve A-indu’lar da Ataatzva’lara ayrılır. Bu tür ayrılımlara diğer Kafkas halklarında da rastlanmaktadır. Ancak Rus-Kafkas Savaşları, göçler ve peş peşe gelen baskı or tamları nedeniyle bu tür sosyolojik veriler, hafızalarda kalmış ve nesilden nesile kısmen ve yer yer birbirine karışarak günümüze ulaşmıştır.
Bu bölümde inceleyeceğimiz diğer halk Osetlerdir. Bir Kuzey Kafkas halkı olan Osetlerde sülale oluşumları diğer halklarda olduğu gibi uzun bir sürece sahiptir. Oset sülaleleri hakkında çok sayıda araştırmacı çalışma yapmıştır: Z.N. Vanaev, V.İ. Abayev, A.X. Biazrov, M.K.Andronikaşvili v.d.
Oset sülalesi MYGGAG, bir ya da birkaç soydan oluşan, kökleri or tak bir akrabalar topluluğudur. Nadiren bir bayan adı alan bu sülale adını ilk atasından almaktadır. Osetlerde akrabalık terminolojisinde var olan ærvad, kelime olarak soy birliği üyesidir ve kan bağı olan sülaleleri bilirler. Bu nedenle Osetlerde de aynı kandan ve soydan gelenlerin evlenmeme kuralı bugünde uygulanmaktadır. (bkz.Jıneps, Temmuz 2012, Osetlerde evlenme ve düğün töreni, İlhan Tekin)
Bazen bir sülalenin vekaleti veya koruması ile diğer bir sülalenin Aervadael’i olunabiliyor. Bu tür sülalere örnek vermek gerekirse; Persiatæ-Dzaraştæ, Magkijtæ ve Gagloytæ, Xajmantæ-Sabetæ-Najfontæ vd. Burada bir noktaya dikkat çekmek gerekiyor. Myggag soy değil sülale anlamına gelir. Modern anlamda birbiriyle aynı kullanılsa da; sülale, aileden daha geniş bir kavramdır .
Osetler bir sülaleden bahsedilirken –Tæ eki kullanılır. Ancak isimlendirmede önce sülale adı, baba adı, cinsiyeti belir tmek için oğlu veya kızı kelimesi ve nihayetinde isim gelir. Örneğin; Dzaraşte Dzabojy fyr t Gubady (Dzaraştelerden Dzabol oğlu Gubad) ya da Dzaraşte Dzabojy çızg Zalimhan (Dzaraştelerden Dzabol kızı Zalimhan)
Gerek Osetlerde gerekse Abhazlarda hatta tüm Kuzey Kafkasyalılarda bazen sülalelerin büyümesi, kan davası, ekonomik sebeplerden dolayı ailelerde bölünmeler meydana gelir ve sülale adı yerine iki –üç nesil önceki dede adı aile adı, sülale adı halini alır. Buna en iyi örneklerden birisi Abhaz Babalipa’dır. Babal bir ata adıdır ve bu aile Xetsia’ların bir koludur.
Sülale Adları
Aşkharıwua-Aşıwua
– Loğraa (lo)
– Liraa ( Li)
– Kikraa (Kik’)
– Yekzakıraa (Yekzeg)
Apsuwa
– Kutaraa (Kutar)
– Pala (palba)
– Ayüdzaa (ayüdzba)
– Tsıbaa (tsıba)
Oset (Iron)
– Fidaratæ
– Temirqantæ
– Gædiatæ
– Abaytæ
“Hiç akrabası olmayanın, tutunacak dalı yok demektir.”
Abhaz Atasözü
Devam edecek…
nart.jineps@gmail.com
(Yorum, öneri ve damgalarınızı iletmeniz için mail adresim yenilenmiştir.)
Azhvala: Sülale, soylar birliği
Abipara: Bir dedenin torunları
A-indu: Büyük ev
Ataatzva: iki –üç kuşaklı aileler, çekirdek aile
Myggag : Sülale
Fyrt : oğul
Çızg: kız
Sülale adları rastgele seçilmiştir.
