Nartlar kuraklık görmeden, hayvanları ve bereketli ürünleri ile bolluk içinde yaşamalarını Dexenağu’ya borçlular.
Dexenağu birçok derenin, birçok ormanın, birçok dağın arkasında, yaklaşılması mümkün olmayan, birçok muhafızın koruduğu yüksek bir tepede oturuyordu. Gördüğünüz her şeyden daha güzel ve akıllıydı. Bu akıllı ve yetenekli kıza ulaşmak imkansızdı. İnsanlar büyük kahramanlıklar göstererek o tepeye ulaşsalar da, atının üzerinde, kılıcı ve kalkanıyla onları karşılayıp öldürüyordu. Onun yeteneklerinden yararlanıp zengin olmak için gidip ölen atlıların sayısı, yüz olmasına bir kalmıştı.
Bir akşam, Nartlar’ın at ve koyun çobanları, bir ateşin etrafında toplanmış oturuyordu. Yaşlı bir adam Dexenağu ile ilgili yapılmasını istediği dileğini anlattı.
– İçinizden biri cesaret edip gitse, Nartlar için Dexehağu’yu getirse ne iyi olur.
Orada oturan T’ımıs adında bir Nart genci ile arkadaşları şakalaştılar.
– Hey T’ımıs, boşuna oturma burada, kır atına atla, Dexenağu’nun yanına git.
Nart genci bu sözlere biraz alındı fakat belli etmedi. Yaşlı adama söz verdi, ata binip yola çıktı.
Gide gide bir ormana vardı. Ormandaki bütün hayvanlar ona saldırdı. O da hepsini öldürdü, yıkandı, temizlendi tekrar yola koyuldu.
Yedi nehir geçip Dexenağu’nun yaşadığı dağa yaklaştığında, büyüklüğü ile gökyüzünü karartan bir kartalın saldırısına uğradı. Kartal alçaldı ve bir kanadıyla vurdu. Bir şey olmamış gibi yola devam etmek isteyince kartal bir daha vurdu. Bu şekilde kartaldan kurtulamayacağını anlayan T’ımıs, kartal yeni bir hamle yapınca kılıcıyla onu öldürdü.
Yedi dağ aşıp, tam Dexenağu’nun oturduğu tepeye tırmanırken, ağzından küfür ve beddua dökülen, alnında tek gözü, göğsünde sivri uçlu silahı olan bir dağ adamı önüne çıktı. Saldırdığı anda göğsündeki sivri uçlu silah atı da insanı da doğrardı. Bunu gören T’ımıs, kılıcını sıkıca kavradı, atını mahmuzladı bir hamlede dağ adamını öldürdü.
Gücü tükenmişti ve yorgundu. Atının tırnakları kırılmıştı, yine de moralini bozmadı, yola devam etti. Bir anda doru bir atın üstünde biri karşısında belirdi.
Karşılaştıklarında atları göğüs göğüse çarpışmaya başladı. T’ımıs’ın atı, karşısındakinin atına vurunca, atlının başındaki miğfer düştü, örgülü saçları döküldü. T’ımıs kılıcı ile karşısındakinin kılıcına vurup düşürdü. Kılıcını almak için eğildi fakat Nart genci uzanıp saçından yakaladı, sıkıca tutarak şöyle dedi:
– Dexenağu, kısmetim,
Canımızdan daha kıymetlimiz,
Nart ailesinin elçisiyim,
Kendim için gelmedim.
Niyetini bu şekilde söyleyince, diğeri de şöyle cevap verdi.
– Sen T’ımıs,
Kendisini bilmediğim
Görmeyi özlediğim,
Yıllardır beklediğim,
Buyur Nartlar’ın oğlu.
Kız yalvardı fakat T’ımıs içeri girmedi. Dexenağu’yu atının terkisine bindirdi. Onun atını da kendi atına bağladı geri döndü.
Nartlar sevindiler, at ve nişan alma yarışlarının yapıldığı yedi gün süren düğün yaptılar. Geline sevgi ve saygılarını gösterdiler.
Dexenağu’nun ilginç bir yeteneği vardı. Kuraklık var ise yağmur yağdırıyordu. Çok yağmurlu ise yağmuru durduruyordu. İnsanlar için onun büyük bir şans olduğunu Adıgeler anlatırlar.
Çeviri: Huşt Emel
ДЭХЭНАГЪУ
Нартмэ насып я1эу, блымыр афэбагъоу, лэжьыгъэр гъэбэжъу афэхъоу, огъум щымыщынэжьхэу зыфэхъугъагъэхэр Дэхэнагъо епхыгъэгъ.
Дэхэнагъо псыхъуабэмэ, мэзыбэмэ, къушъхьэтхыбэмэ ак1ыбэу, уек1ол1эн умылъэк1ынэу къэрэгъулабэ и1эу лъэгап1э горэм тесыгъ. Пшъашъэр о къэплъэгъугъэмэ анахь дахэу, ц1ыф 1ушэу щытыгъ. Ау ащ фэдиз ш1уагъэ зыхэлъыр п1э къибгъэхьэн плъэк1ынэу щытыгъэп. Сыд фэдиз л1ыгъэ зэрахьэу а лъэгъап1эм ц1ыфхэр нэсхэми, ежь 1эшэ мэ1оу, шыоу къыпэгъок1ыти къыук1ыщтыгъэх. А насыпыр ежь ышъхьэ пае къыхьы ш1оигъоу, пстэуми ежь ахэбаик1ын игухэлъэу ыдэжь к1озэ ек1одыл1агъэм шыуишъэ хъунк1э зы щык1э хъугъэ.
Пчыхьэ горэм Нартмэ яшэхъо-мэлахъохэр тэкъэжъ маш1ом пэсхэу, л1ыжъ горэм къыригъажьи Дэхэнагъо икъэбар къафи1отагъ.
– Шъуащыщ горэм гу ыш1эу к1оу Нартмэ къафихьыгъагъэу огъэт- ы1уагъ л1ыжъым.
Т1ымыс ыц1эу Нарт шъао горэ щысыти иныбджэгъухэр къесэмэркъэугъэх.
– Ей, Т1ымыс, хьаулыеу ущымыс, уипк1эгъуалэ ешэсыри зегъэхь Дэхэнагъо ыдэжь!
Нарт к1алэм ар тэк1у шъхьак1о щыхъугъ, ау къызхигъэщыгъэп. Л1ыжъым гущы1э къырити, зыкъзэк1игъуаи къэшэси къежьагъ.
Къак1озэ Нарт Т1ымыс мэз горэм къынэсыгъ. Мэзым хьак1э-къуак1эуи, хьац1э-п1ац1эуи хэсыр къыфилъыгъ, ау ахэр зэтриук1эхи, зитхьак1ыжь-зилъэк1ыжьи игъогу техьажьыгъ.
Псыхъуибл арык1ыгъэу, Дэхэнагъо зытес къушъхьэм еблэгъагъэу дунаир иуп1ыц1эу бгъэжъышхо къытеуагъ. Зыкъиут1эрэбгъуи ытамэк1э къеуагъ. Зи зихымыш1э фэдэу мыдырэм зыригъэхьы зэхъум, ет1ани бгъэжъыр къытефарзи къеуагъ. Бгъэжъым блэк1ын зэримылъэк1ыщтыр ыш1ошъ зэхъум, зыфигъэпси, бгъэм икъэк1огъ чатэр пэ1удзи ыук1ыгъ.
Къушъхьиблымэ атхыхэр зэпичи, моу Дэхэнагъо зытес къушъхьэ шыгум зыщыдэк1оеным, бгъыбзэмрэ хъонымрэ къы1утэкъоу, ынэт1эгу нэ закъо итэу, ыбгъэгу маисэ хэлъэу мэзл1эныкъо къыпэгъок1ыгъ. Ащ зыкъебгъэдзы хъунэу щытыгъэп. Ыбгъэ хэлъ маисэмк1э ши, ц1ыфи къызэгуиупк1ынэ щытыгъ. Ар еш1эти Т1ымыс ипк1эгъуалэ елъэдэкъауи ичэтэ апшъэ пытэу ы1ыгъэу мэзл1эныкъом телъади и1оф ыш1агъ.
Пшъыгъэу, пагъэу, къуак1эу къыфэнэжьыгъи щымы1эу, ишы илъабжъэхэри пыутыгъэу щыт нахь мыш1эми, ыгу мык1одэу къеомэ къак1озэ, жьы хьарзэр пылъэу зыгорэ шы пц1эгъоплъ тесэу къыпэгъок1ыгъ.
Къызэрэсырэм тетэу шыбгъэмк1э зэбэныхэу фежьагъэх. Арыти Т1ымысэ ипк1эгъуалэ бгъэк1э къыпэгъок1ыгъэм ишы зэом, тесым итандж па1ор шъхьащызи ышъхьэц1 благъэ къыч1эзыгъ. Т1ымысэ ичатэ 1этыгъахэти адырэм ычатэ еуи 1эк1иутыгъ. И1ашэ къыштэжьынэу псынк1эу зыкъыридзыхи шъхьае, Нарт шъаор лъы1аби ышъхьац гъэщыгъэ къыз1эк1игъахьи, ы1э пытэхэмк1э къыз1эк1иубыти ри1уагъ:
– Дэхэнагъу тинасып,
Псэм нахьи тинахь лъап1,
Нарт ябыны сырил1ык1у,
Сэ сшъхьэ пай сыкъэк1уагъэп!
Арэщтэу игухэлъ зыре1ом, адырэм мыщ фэдэ джэуап къытыжьыгъ:
– О Т1ымыс! –е1о пшъашъэм,
Зышъхьэ сымылъэгъоу,
Зинэплъэгъу сык1эхъопсэу,
Илъэсыбэ сызэджагъ,
Еблагъ Нартмэ яшъау!
Пшъашъэр къелъэ1у шъхьаем феблэгъагъэп. Дэхэнагъо ежь иш1ыплъэ къыдигъэт1ысхьи, ащ ишы пц1эгъоплъ ежь ипк1эгъуалэ къыгуиш1и къеуи къежьэжьыгъ.
Нартхэр гуш1агъэх. Шыгъачъэрэ, псэгъаорэ хэтэу мэфибл джэгу фаш1ыгъ. Нысэр агъэш1уагъ, алъытагъ.
Дэхэнагъо шэн-сэн гъэш1эгъон хэлъыгъ. Огъумэ ошх къыригъэшхыщтыгъ. Оялэмэ ош1у къыш1ыщтыгъ. Ащ фэдэу ц1ыфхэмк1э насыфышхо а бзылъфыгъэм пылъыгъэу Адыгэмэ къа1отэжьы.
(Адыгэ Тхыдэжъхэр-101-102-103)
Sayı : 2013 05
