Yunanlılardan önce Girit, Ege adaları ve Anadolu’nun güneybatı kıyılarında Kar ya da Leleg adlı bir halk yaşamıştır. Adigeler ve Abazalar arasında da Kar ve Kar kökünden ad taşıyan klanlar bulunmaktadır. Bu yazımızda adı geçen halklar arasındaki olası bir ilişkiyi incelemeye çalışacağız.
Karya Ülkesi
İlk olarak Homeros’ta anılan Karlar ve Lelegler, güneybatı Anadolu’da, aşağı yukarı şimdiki Muğla ilinde yaşayan bir halktı ( Umar, s.110).
Bu bölgedeki belli başlı Karya kentleri şunlardır: Mylasa, Labraynda, İasos, Kyndya, Bargylia, Lagina, Panamara, Halikarnassos, Stratonikeia, Myndos, Termara, Side, Madnasa, Uranium, Telmisos (Telmesos), Pedasa, Kaunos, Alabanda, Alinda, Amyzon, Gerga, Tralles, Nysa, Aphrodisias, Hierapolis, Laodikeia ve Kolossai.
Anadolu’da bulunan ve “Kar” halkıyla ilişkilendirilebilecek olan antik yerleşimlerden bazıları aşağıdadır:
Karabegan, Karalia, Karalis, Karalitis, Karana, Karanos, Karanti, Karape, Karaz, Karba, Karbala, Karbana, Karkamiş, Karma (Kharma), Karmeios, Karna, Karne, Karba Kome, Karima, Karin, Karina, Karissa, Karka, Kharaba, Kharana, Karduwa, Kharga, Kariia, Karahna, Karasmittia, Karassuua, Karastitta, Kardu, Karduniia, Kargara, Karil, Kariuna, Kargaziia, Karsaniia, kartapa, Kartapaha ve Karussa.
Girit ve Ege Adalarındaki Karyalılar ve Lelegler
Leleg halkının, Karyalıların bir boyu olduğu kabul edilen bir görüştür. (Umar, s.112) Bu iki halk arasında “belirgin bir ayrım yoktur.” (Thomson, s.186)
Diğer yandan Karyalılar ve Lelegler, çok eski dönemlerden itibaren Karya’nın dışında da yaşıyorlardı. “Esas itibariyle 4 üncü binyıla ait olduğu anlaşılan neolitik çağda Girit adasında Anadolulu ya da bunlarla yakın akraba insanların yaşamış olduğu,” kabul edildiği gibi (Mansel, s.10),“Minos Giritlilerinin Karialılarla, Leleglerle ve Lykialılarla yakınlığının bulunduğu sonucuna varılmaktadır.” (Thomson, s.197)
“Kos’un eski adı Karis’ti, Khios’da da Karides adında bir kent bulunuyordu. Karialılardan Naksosta ilk oturanlar olarak söz edilmektedir, sonra, Naksos’da Lygdamis diye bir özel ada rastlıyoruz ve Naksos kendisi de Naksia adlı bir Karia kentiyle ilintili görünüyor. Naksos’daki Karialıların Thessalia’nın güneyindeki Lamia’dan gelmiş oldukları söylenir. Argos kıyılarındaki Epidauros ve Troizen, Karyalıların yerleşim merkezleriydi. Megara’daki Akropolise, “Karialı” anlamına gelen kral Kar’dan dolayı Karia denilmekteydi. Ayrıca, merkezi Karia başkenti Mylasa’da bulunan Zeus Karios tapımına Boiotia’da ve gene Attika’da rastlanmıştır.
Megara kentinin ilk krallarından bir başkasının adı da leleks’di; Megara’dan gelen Lelegler, Messania’daki Pylos kentinin ilk kurucularıydılar. Leleks, en eski sakinlerinin Lelegler olduğu söylenen Sparta’nın da ilk kralıydı. Ayrıca Leleglerin adına Leukas’da, Akarnaia’da, Lokris’de ve Boiotia’da rastlanıyor. Son olarak, Thukydides, Minos deniz egemenliği döneminde Karialıların Kykladlardan kovulduğunu söylüyor ve Delos’daki bazı eski gömütler açıldığında bulunan savaş giysilerinden ölülerin yarısından fazlasının Karialı olduğunun anlaşıldığını ekliyor.” (Thomson, s.189)
Karya Halkının Arkaik Kökleri ve Tarihi İlişkileri
Karyalılar (Lelegler), Maanlar (Maionlar/Lidyalılar), Misyalılar (Masalar), Pisidyalılar, Likyalılar, Lakonyalılar ve Kappadokyalılar, Hattilerle ilişkili, daha doğrusu Hatti kökenli soydaş ve akraba halklardır. Elbette ki bu halklar çağlar boyunca pek çok yeni kültürle karşılaşmışlar ve karşılıklı etkilenmelerle yeni ve farklı kültürel oluşumların içerisinde olmuşlardır. Bunlardan Likyalılar ve Karyalılar, Giritliler, Pelasglar ve Akalarla; Karyalılarla Maanlar, Anadolu’yu işgal eden İyonlarla yakın ilişki kurmuşlardı. Maanlar ve Misyalılar, işgalci Luvilerle ve daha sonraki dönemde de yine işgalci Frigyalılarla; Kapadokyalılar işgalci Hititler ve Mezopotamya halklarıyla, daha sonra da Frigyalılarla daha çok ilişki içerisindeydiler.
Hitit kaynaklarında adı geçen Karkisa/Karkiya halkının Karyalılarla ilişkili olduğu kabul edilen bir görüştür (Umar, s.71). Ancak Karkisa ülkesinin yeri konusunda anlaşmazlık vardır. Mellaart’a göre bu halk bugünkü Balıkesir ilinin güneyinde yaşamış, sonradan Karya’ya göç etmiştir. Sakellariou ise, Karkisa yöresinin sonradan Korakesion (şimdi Alanya) denen yöre olduğunu savunmaktadır.
Kanımca bu konuda kesin bir şey söylenemez. Her iki uzman da haklı olabilir. Çünkü aynı soydan gelen, aynı kültürü ve dili paylaşan akraba halklar (daha doğru deyimle klanlar) tecrit edilmiş şekilde değil, çoğu kez boylar ve kabileler oluşturarak ama bazen de buna da gerek görmeyerek birlikte yaşarlar. Bunun pek çok örneği vardır. Bu nedenle Karkisa halkının sözü edilen bölgelerde ve Karya’da, tarihi çağlardan bu yana yaşadığını düşünmek daha pozitif bir görüştür ve bu görüşü destekleyen yeterli kanıt da vardır.
Yunan İnançlarına Göre Karyalılar
Antikçağ Hellen inanışına göre Karyalılar Ege adalarından Karya’ya göçmüşlerdi, ancak Karyalılar bunu kabul etmezler ve kendilerinin yerli olduklarını, hep Anadolu’da yaşadıklarını ve Kar adını taşıdıklarını söylerlerdi. (Bean, s.10)
Karyalı olan ve büyük olasılıkla Hellen değil, Kar soyundan gelen Herodotos’un belirttiğine göre, Karyalılar, Lidya (Maanya) ve Misya (Masa) halklarını kardeş halk sayarlardı. Lidyalıların atası Lidos ile Misyalıların atası Misos, Karyalıların atası Kar’ın kardeşiydi ve babalarının adı Manes’ti. (H. J. Muller, Manes adını Frigya tanrısı Men ile ilişkilendirmekte ve Men adının değişik bir biçimi olduğunu ileri sürmektedir. Ben de bu görüşe katılıyor ve bu adın en arkaik biçiminin “Maan/Mağan” olduğunu düşünüyorum.) Bu nedenle Karyalılar, Mylasa’daki Zeus tapınağına yalnızca Lidya ve Misyalıları kabul ederlerdi. Esasen Lidyalıların ilk kral soyunun atası Manes oğlu Atys’di ve Lidyalılara eskiden “Maionialılar” deniliyordu. (Herodotos, 1. 7; 1.171)
Öyle görülüyor ki Karyalılar, Anadolu’nun yerlisiydiler ve kendi yurtlarında çok eskiden beri yaşıyorlardı. Yine çok eskiden beri Girit’e göç etmişler ve Ege Denizi’ndeki adalara yayılmışlardı. (Umar, s. 184)
Kar/Kara Adı Taşıyan Kafkas Klanları
Kar, Karabaş, Karaguko, Karagul, Karahuko, Karaja, Karal (Kral), Karamirzok, Karamsakal, Karamsokal, Karamurz, Karanaş, Karanuk, Kararulgua, Karas, Karaş, Karatseuk, Karazej, Kardan, Karden, Karduk, Karej, Karm, Kerme, Karma, Karmok, Karş, Karaczuk, Karaba (Garaba), Ker, Keraş, Kerbıj, Keref, Kereşt, Kergey, Kerokue, Korok, Korşa, Kortua, Geref ve Gerok adlı Adige-Abaza klanları Kar kökünden ad taşımaktadır. (Süren, s.177)
Karya’da görülen Milye halkıyla Adige Milya klanının adı arasında hiçbir fark yoktur.
Yukarıda Kar halkıyla ilişkisini gördüğümüz ve daha sonra Yunanlılar tarafından asimile edilen Megara halkı da aynı adı taşıyan bir klan olarak Adigelerin arasında yaşamaktadır. Megara halkının MÖ beşinci yüzyılda Sicilya’da kurdukları koloni Megara Hublaia adını taşıyordu. ( Childe, s.135) Magaraların Kayseri’deki köylerinin Adige dilindeki adı Makhara (Magara) Habledir ki bu ad Adige dilinde “Makhara mahallesi/köyü” anlamına gelir. İki yerleşimin adı arasındaki benzerlik çarpıcıdır ve bir ilişkiyi gündeme getirir. Anadolu’da görülen Magariassos (Mogariassos), Magarsa (Magarsos) ve Mogaro adlı yerleşimleri Makhara halkıyla ilişkilendirmek gerekir.
Ayrıca Karya’daki Side yerleşimi Pahhuva (Ubıkh) asıllı Sid halkıyla (bu yerleşim “Sidba” olarak da anılır ki, “ba” eki Abaza klan adlarına geleneksel olarak eklenir); Madnasa yerleşimi Adige-Abaza Med-Mıd halkıyla; Pedasa yerleşimi Pedis halkıyla aynı adları paylaşır. Karyalıların kardeş saydıkları Maan halkıyla aynı adı taşıyan bir klan Abazalarda da görülür. Karyalıların diğer kardeşleri Misya ülkesi halkıyla aynı adı paylaşan Mışa, Mus, Mısak, Mısost, Mişino, Masa, Maşho, Masuk, Maza ve Maz klanları halen Abaza ve Adigeler arasında yaşamaktadır. Bölgede ilkçağlarda kurulan Assuva devleti Abaza Aşuva kabilesiyle aynı adı paylaşmaktadır.
Leleg halkıyla bir ilişkiyi düşündüren Lek/Lak adlı bir Dağıstan halkı bulunduğu gibi Lak, Lah, Lakaz, Lakay, lakerbay, Lakırba, Laguç, Lagun ve Lakhşuk klanları da Adige ve Abazaların arasında yaşamaktadır.
Sonuç
Yukarıdaki saptamalardan anlaşılacağı üzere, Karya ülkesinde görülen bütün halklar Kafkasya’da da görülmektedir. Karyalıların yakın akraba saydıkları Maan ve Misya halkları da halen Kafkasya’da yaşamaktadır. Aynı şekilde Anadolu ve Ege adalarındaki Karya yerleşimlerinin tamamı Adige-Abaza diliyle açıklanabilmektedir. Daha sonra Likya’yı incelerken o bölgede yaşayan Termil, Lukh, Sid, Sali ve Aka halklarıyla aynı adı taşıyan klanların Kafkasya’da da yaşadığını göreceğiz.
Görüldüğü gibi Anadolu’da yaşayan Kar halkıyla Kafkasya’daki Kar klanları arasındaki ilişkiler tesadüfle açıklanamayacak kadar yoğundur ve hep aynı adresi göstermektedir.
Siz de aynı şeyi düşünmüyor musunuz?
KAYNAKÇA
A. Müfid Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, 1998, Ankara.
Bilge Umar, Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi, 1. cilt, 1982, İstanbul.
George E. Bean, Karia, 1987, İstanbul.
George Thomson, Tarih Öncesi Ege, 1. cilt, 1995, İstanbul.
Gordon Childe, Tarihte Neler Oldu, 1974, İstanbul.
Herodotos, Herodot Tarihi, 1983, İstanbul.
Zafer Süren, Çipxe Kafkas Aile Damgaları, 2001, İstanbul.
Sayı: 2013 06
Yayınlanma Tarihi: 2013-06-01 00:00:00
