Nalçik’te gerçekleştirilen ve Kabardeyce ile Balkarca’nın gelişim sorunlarının tartışıldığı konferans, anadillerin durumu hakkında sivil toplumun endişeleri sonucunda gerçekleştirildi.
Nalçik’teki Kabardey-Balkar Girişim Enstitüsünde, Kabardeyce (Çerkesçe) ve Balkarca’nın (Karaçay-Malkarca) gelişim problemleri konulu bir konferans düzenlendi. Konferansın moderatörü, Kabardey-Balkar İnsan Hakları Merkezi Başkanı Valeri Hatıjukov, konferansın sivil toplumun, anadillerin durumu ve statüleri hakkındaki endişelerinin sonucu olduğunu kaydetti.
Hatıjukov “Ulusal diller statüsünün hukuki olarak desteklenmesi meselesi 90’lı yıllarda gündeme geldi. Devlet meselenin çözümünden uzaklaşmaya, sorumluluğu ebeveynlerin omuzlarına yüklemeye çalışıyor. Dünyadaki bütün tecrübeler, dillerin korunmasının sadece devletin uygun şartları sağlamasıyla mümkün olduğunu gösteriyor” dedi.
Kabardey Kongresi sivil örgütü Başkanı Muazin Haçetlov Kabardeyce ve Balkarca’nın yasal statüsünü değerlendirdi. Haçetlov, Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dilleri Anlaşmasına göre, dillerin hayatiyetini sürdürebilmesi için sınırlı alanlara hapsedilmemesi gerektiğini belirtiliyor. Avrupa Anlaşmasının tüm taleplerini sıralayan Haçetlov, SSCB’nin son on yılında ve postsovyet Rusya’sında bölgesel dillerin korunması meselesinin gündeme getirilmediğini de ekledi.
Rusya Federasyonu Milli Politika Stratejisi’ne de dikkat çeken Haçetlov, imzalanma aşamasında olan belgede, Rusya eğitim sisteminde 89 dil kullanıldığının ifade edildiğini, ancak bu dillerin geleceği ve koruma ihtiyacı duyar halde olmasıyla ilgili bir ibarenin yer almadığını belirtti. Haçetlov’a göre, bu durum birçok dilin yok olmasına neden olacak.
Kabardeyce ve Balkarcanın hassas diller olduğunu ifade eden Haçetlov, “Milyonları bulan Çerkes diasporasında 30-35 yaşın altındaki Çerkesler artık anadillerini konuşamıyor. Ayrıca RF Anayasası ve bölgesel cumhuriyetlerdeki ulusal diller kanunlarına rağmen Rusya’daki Çerkesler de anadillerini daha az kullanır hale geldi” dedi.
Haçetlov, dille ilgili bazı federal kanunlar ve RF Anayasa arasındaki uyuşmazlığa dikkat çekti. Haçetlov’un ifadesine göre, ‘Rusya Federasyonu halklarının dilleri’ federal kanunda, ‘devlet organlarında, yerel idari organlarda, devlet kurumlarında RF resmi dili ile birlikte cumhuriyetlerin resmi dilleri de kullanılabilir’ yazıyor, Anayasada ise ‘kullanılır’ ifadesi yer alıyor: “Bir kalem darbesiyle doğrudan bir eylem seçeneğe dönüştü: ‘kullanılabilir’, yani kullanılamayabilir de…
Filoloji bilimleri doktoru, Kabardey-Balkar Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Balkar Dili Bölüm Başkanı Zeytun Tolgurov, Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesinde önceleri, mezunlarının iki uzmanlık aldığı Rus-Kabardey ve Rus-Balkar Filoloji fakültelerinin bulunduğunu hatırlattı. İki uzmanlıkla mezun olanların daha kolay iş bulabildiğini belirten Tolgurov, “Fakülte lağvedildi. Sadece Kabardeyce veya Balkarca uzmanlık veren enstitüye giren öğrenci sayısı azaldı. Her yıl Kabardeyce bölümüne 50, Balkarca bölümüne 20 öğrenci alınırken şimdi sayı beşe, ona düştü” dedi.
Yazar Leonid Şogenov, çocukların birinci sınıftan itibaren anadilde eğitim alması, bütün derslerin anadilde yapılması gerektiğini düşünüyor. Şogenov’un görüşünü uzun yıllar öğretmenlik yapan Lidiya Eneyeva da paylaştı. Eneyeva ilk beş sınıfta derslerin anadilde verilmesi, ardından Rusça eğitiminin de devreye girmesi gerektiğini kaydetti.
Konferansa Balkar ve Kabardey sivil toplum adamları, gazeteci Muhtar Bottayev, Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi Kabardeyce bölüm başkanı Hangeri Bakuyev, yazar Muhtar Tabaksoyev, yazar Abdullah Begiyev, Karaçay-Çerkes Khase sivil hareketi başkanı Muhamed Çerkesov ve daha başka isimler katıldı.
Kabardey-Balkar Elbrus bölgesi Bılım köyü öğretmenlerinden Zuleyhat Afaşokova, okullarda anadile ayrılan ders saatinin azlığından yakındı, lisede sadece haftada bir saat anadil dersi olduğunu ifade etti.
Sayı : 2013 08
