Paul Goble*
Rusya hükümeti, çarlık döneminde, 1864’te Çerkeslere yapılan soykırım hakkında konuşmaya isteksiz olsa da önümüzdeki yıl gerçekleşecek olimpiyatta tur rehberleri için hazırlanan broşürde, Çerkeslerin Soçi’nin “yerli nüfusu” ve Soçi ile çevresindeki yer adlarının Çerkes dillerinde olduğu ayrıntılarıyla belirtiliyor.
Gazeteci Igor Sizov’un hazırladığı ve Rusça olarak 1500 adet basılan “Soçi’nin Olimpiyat Adları” isimli broşürde Sizor, Soçi’deki coğrafi adların çoğunluğunun “farklı halkların dil, adet ve kültürel geleneklerinin karışımı sonucunda ortaya çıktığını” herkesin hatırlaması gerektiğini söyledi.
Mesela ‘Soçi’, ‘Laura’, ‘Fisht’ adları Çerkeslerin Abaza, Ubıh ve Şapsığ bireyleri tarafından verilmiş. ‘Adler’ adı Çerkes dili ve Türkçe kelimelerin karışımından türemiş. ‘Krasnaya Polyana’, ‘Veseloye’ ve ‘Kazachiy Brod’ adları Rusça. ‘Rosa Khutor’ adının kökeni ise Estonca’dan.
Sizov, Rusya’daki haber ajanslarına Soçili olduğunu ve Soçi bölgesindeki adların etnik çeşitliliğe dair hikayelerle büyüdüğünü söylüyor. Ama broşürü derlerken, adlar konusunda uzman olan Kasım Meretkuov, Vladimir Vorozhilov ve Grigory Chuchmav’ın eserlerinden de yararlanmış.
Sizov, broşürün önsözünde Soçi’de şu anda 102 farklı milletin yaşadığını ama Çerkeslerin “yerli halk” kabul edildiğini belirtti. Çerkeslerden sonra 16. yy.’dan itibaren Türk, Rus, Belarus, Moldov, Ukrayn, Eston ve Rumlar gelmiş. Bölgedeki yer adlarında çoğunun izi var.
Sizov, broşürü iki bölüme ayırmış. İlk bölümde Soçi Olimpiyatları’yla bağlantılı mekan adlarının tarihi ile ilgili detaylı bilgi vermiş. İkinci bölümde ise olimpiyat için gelecek ziyaretçilerin merak edebilecekleri ama çok bilinmeyen 17 yerin geçmişi hakkında kısa bilgiler var.
Sizov, “Soçi” adının tartışmasız Çerkesce ve özellikle de Ubıhça olduğunu belirtiyor. Bu kelimenin Ubıhçada “deniz yakınında yaşayan aile grubu” anlamına geldiğini söylüyor.
Sizov, ‘Krasnaya Polyana’ adının Rusça olduğunu ancak bu adın Ruslar tarafından değil, Osmanlı İmparatorluğu’nun zulmünden kaçarak bölgeye yerleşen ve Rusça öğrenen Rumlar tarafından köy adı olarak ‘güzel çayır’ anlamına gelen Rusça kelimelerden oluşturularak verildiğini söylüyor.
Soçi’deki ana Olimpiyat Stadı’nın adı Fisht de Çerkes dilinde “Beyaz Baş-Kafa” demek ve bu kelime, Çerkeslerin ortaçağ döneminde kutsal kabul ettikleri, zirvesi karlarla kaplı bir dağı ifade ediyor. Adler Arena’nın Adler’i ise bazılarının düşündüğü gibi Almanca’dan gelmiyor, Ubıhça ve Türkçe karışımı bir kelime.
En ilginç etnik adlardan biri de çeşitli olimpik yarışmaların yapılacağı ‘Roza Khutor’. Bu adın renklerle bir ilgisi yok ama Estonlarla var. 19. yy.’da oraya yerleşenlerin sayısını belirtiyor, burası ünlü Eston yazar Anton Tammsaare tarafından da ziyaret edilmişti.
Bir diğer ilginç ad ise ‘Laura’. Birçok kişi Rusça kökenli olduğunu ve Kafkasya savaşlarındaki bir Rus komutanın kızının adı olduğunu varsaysa da, gerçekte kelime “Çerkes kökenli” ve o bölgede yaşayan bir Abaza prensin adından geliyor.
Broşürün ikinci bölümünde yer alan 17 kısa açıklamadaki adların çoğu da Çerkes kökenli diyor Sizov… Mesela Aibga, Akhun, Akh-Tsu, Achipse, Matsesta, Mzymta, Psekhako, Chvizheptse ve Chugush. Diğerleri ise Moldovca, Kazakça ya da Rusça kökenli. (windowsoneurasia2.blogspot.com)
*Avrasya uzmanı analist.
Çeviri: Serap Canbek
