Çerkeslerin göçü küçük ölçekte olsa da ilkin 1860 yılının sonbaharı sonunda başladıysa da 1864’ün ilkbaharında çok büyük bir boyuta ulaştı ve 100 binden fazla insan Türkiye’de yeni bir anayurt aramak için vatanını terk etti. Biz genel olarak 300 bine yakın Batı Kafkasya ahalisinin göç edeceğini okuyoruz. Onlar hemen hemen yarım asır boyunca Ruslara karşı büyük bir inat ve dayanıklılıkla verdikleri savunma savaşından sonra nihayet baş eğmek zorunda kaldılar. Rusların uzun bir zamandan beri Kuzeybatı Kafkasya bölgesini planlı bir şekilde iskan etmeye başlamaları hususu bu görüntüyü kısmen izah ediyor. Biz bunları Petersburg’taki coğrafya derneğinin bülteninden, şimdiye kadar az bilinen ilişkilere ışık tutan Weninkoff’un çizip sunduğu ve hakkında açıklamalar yaptığı Kafkasya’nın kuzeybatı bölümünün haritasından çıkarıyoruz.
Ruslar durmaksızın ilerliyorlar ve daha önceleri başaramadıklarını bu defa gerçekleştiriyorlar. Yani burada tutunuyorlar. Onlar 1863 yılının ortasında trans Kuban bölgesinde Laba, Pşış ve Psekups nehirlerine kadar nehirlerine kadar ilerlemişlerdi. Yerli halk geri çekilip dağlık bölgeyi terk eder etmez aynı yerlere Kazaklar yerleştiler. Ruslar bunun üzerine bölgeyi sömürgeleştirmeye başladılar. Weninkoff, belirtilen dönemde trans Kuban bölgesinde o zamandan 90 Kazak köyünün (stanitse) bulunduğunu, bunlarda 103 bin kişinden oluşan bir ahalinin yaşadığını gösteriyor; bu sayıya askerler dahil değildir. Aşağı yukarı 150 bin yerli Kafkasyalı daha o zaman tamamen boyun eğmiş olarak sayılıyordu. Bunlar dağları terk etmek, ovaya yerleşip Rus makamlarının denetiminde olmak zorundaydılar. Bize bilgi veren kimse, daha o zaman henüz mağlup edilemeyen, hasım dağlıların sayısını 60 bin olarak tahmin etti. Bunlar Bzıp nehrine kadar Kafkasların güney yamacında oturuyorlar. Rus hükümeti kadın ve erkeklerden oluşan çoğu Kazak 150 bin kişiyi o dağlık bölgeye yerleştirmek istedi. Böylece “Çerkeslerin Göçü’nün” nedeni anlaşılıyor.
Çeviren: Aptullah Dıpşov
Kaynak: GLOBUS, ( Band 6, Seite 256), Hildburghausen, 1864, Almanya
