Wubıhlar, kadınlara “Sabah yıldızı” ifadesini kullanan belki de tek halktır.
Wubıhların olası antik atalarından olan Brukh’lar hakkında ilk bilgiler Procopius’un “Del Bello Gothico” (Gotik Savaş) adlı yapıtında (kitap IV) verilmiştir. “βροῦχοι (Bruchi)”
Wubıhlardan, Evliya Çelebi de ünlü seyahatnamesinde bahsetmiştir. (1667)
Wubıhlardan yarı-göçer atlılar olarak bahsetmek mümkündür. Pek çok kelime ve özdeyişleri atlar ve korsanlıkla ilgilidir.
Rusçada da kullanılan Wubıh terimi, aslında bu halka Adıgeler tarafından verilen addır. Wubıh halkı kendine ”Duıkhı” der ki burada D dudaksıl, titreyen yumuşak bir sestir. XIX. yüzyılın ortalarına kadar Wubıh yurdu, sosyal açıdan bölünmüş bir görüntü sergiliyordu. Bir kısmı yerli asil ve zenginler tarafından yönetilirken, bir kısmı seçilmiş kişilerce yönetilen bağımsız köy topluluklarından oluşuyordu. Aslında bu bölünme sadece idari anlamda geçerliydi. Toplumda sosyal birlik sıkı sıkıya korunuyordu. Dilsel açıdan ise 3 bölünme söz konusuydu: Vordane, Saşe ve Yukarı Wubıh yurdu. Dilsel olarak Vordane’de Adıgece, Saşe’de Abazaca (Ciget) yaygındı ve sadece Yukarı Wubıh yani asıl Wubıh yurdunda, Wubıh dili günlük konuşma dili olarak kullanılıyordu
Vordane, dört bağımsız kıyı topluluğundan oluşmaktaydı: Subeşkh, Khize, Vordane ve Psakhe idi. Saşe ise Saşe ve Khosta isimli iki topluluğa ayrılıyordu. Yukarı Wubıh yurdunun halkı ise Wubıhlar arasında da daha özgün bir topluluktu, kıyı bölgelerinde oturan ve Adıge, Abaza dillerini konuşanların artık kullanmadığı Wubıhçayı muhafaza etmişlerdi.
Wubıhlar, modern zamanların en çok darbe yiyen halklarından biri oldu. 1864 yılında akraba ve komşu halklar olan Adıge ve Abazalarla beraber Kuzeybatı Kafkasya’daki Atayurtlarından zorla koparıldılar.
Wubıhça hakkında ciddi dilsel çalışmalar Fransız Kafkasolog Georges Dumézil (1898-1986) tarafından yapılmış ve kayıt altına alınmıştı. 1968 yılında Dumézil, 10 ses kaydı yapmıştı.
Dumézil’in dışında Charachidze, Hewitt ve Hans Vogt da dil üzerine çalışmalar yapmış; 1963 yılında Ubıh Dili Sözlüğü’nü yayınlamıştır. (Dictionnaire de la Langue Oubykh. Universitets Forlaget. Oslo)
Wubıhça örnekler…
*fạ́xʹa zabə́yạla zawaq’ạ́la azaǯʹənan yạx̄áwtə́nə azaǯʹəkʹ’aq’án.
Bir gün koyun ve keçi, birlikte otlamaya çayıra gitmişler
fạ́xʹa: Bir gün za-bə́y-ạla bir koyun ve za-waq’ə-ạ́la bir keçi a-za-ǯʹə-na-n birlikte, beraber (çoğul) yə-ạ-x̄-awt-ənə otlamaya a-za-ǯʹə-kʹ’a-q’a-n gitmişler (-gitmek)
yạ́x̄gʹə mạkʹ’ạnə́n zaq’arɣ°ag°aran dạxʹabzə́nat’ən ábəy ač’afán gʹətənə́ aq’árɣ°an šaɣaċ’adaq’á. Otlarlarken karşılarına çıkan bir çukuru, koyun atlayarak geçmiş.
za-q’arɣ°a-g°ara-n bir çukur yə-ạ-x̄-gʹə otlama sırasında , birden çok canlı için mạ-a-kʹ’a-ạ-n-ən varılan, ulaşılan yer. da-a-Ø-xʹa-bzə́-na-t’ən karşılaştı. (karşılaşmak, 3.tekil şahıs fiil çekimi) á-bəy koyun, bahsi edilen, bilinen koyun a-č’afá-n ön, yüzyüze Ø-gʹə-t-ənə́ 3. tekil şahıs için eylemi kuvvetlendiren ek a-q’arɣ°a-n bahsi edilen çukur Ø-Ø-šaɣa-ċ’ada-q’á atlayarak geçti (fiil+3. tekil şahıs geçmiş zaman çekimi)
*Koyun ve Keçi masalından alıntı
Birlikteysek güçlüyüz.
© Her hakkı mahfuzdur. İzinsiz, kısmen veya bütünüyle kullanılamaz.
