Sağdan sola: TKP Merkez Heyeti Reisi Mustafa Suphi, Katib-i Umumisi Ethem Nejat ve azadan (Bakü’de kalan) Kayseri’li İsmail Hakkı.
“Bugün Batı Trakya’da, Yunanistan toprağı olan, dönemin Osmanlı sınırları içerisinde bulunan Alasonya Kasabası’ndaki lisenin müdürü Ethem Nejat ve müdür yardımcısı Ferit Beyler, 1909’da çok önemli bir girişimde bulundular; Ağaç Bayramı’nı kutlayalım dediler. Ancak bu sandıkları kadar kolay olmadı.
Bu iki genç öğretmen, ülkenin ormancılık ve tarım sorunları üzerine birbirleri ile konuşurken, söz birdenbire ülkenin ağaçlandırılmasına geldi ve akabinde bir Ağaç Bayramı gerçekleştirme düşüncesi hâsıl oldu.
Bu ideali gerçekleştirmek için ‘Tarıma Faydalı Bitkileri ve Hayvanları Korumak ve Ağaç Dikmek İçin Alasonya Çocukları Arasında Cemiyet’ isimli bir dernek kurdular. Derneğin nizamnamesi yapıldı ve bu hadise gazeteler tarafından takdirle karşılandı. Nizamname gazetelerde yayınlandı. Henüz kuruluş izni alınmasa da çocuklara çevreyi koruma hakkında eğitim vermeye başlamışlardı. Çocuklara yararlı ve zararlı böcekler tanıtılıyor, doğayı nasıl koruyacakları anlatılıyordu.
Alasonya Kasabası’nın kaymakamı bu iki fedakâr öğretmeni gizli bir siyasî cemiyet kuruyorlar şeklinde suçlayarak mahkemeye verdi. Mahkemede sanık sandalyesine oturtulan Ethem Nejat ve Ferit Beyler yaptıkları konuşmada; ‘Ey Yargıçlar! Siz, ülkeyi geliştirmek ve çocukları, vatanı yükseltmek uğrunda aydınlatmak için yüzlerce kilometre uzaktan ailelerini, hatta kendilerinin rahat ve kârlı işlerini bırakıp buralara gelen bu genç öğretmenlerin sanık ve câni sandalyesinde oturmasına ne diyorsunuz’ demişlerdi. Bazı yargıçlar bu sözler karşısında ağlamışlardı. Neticede mahkeme iki öğretmeni de suçsuz buldu.
Yaşanan bu tür aksilikler yüzünden 1909’da Ağaç Bayramı yapılamadı. 1910’da ise tüm bu uğraşlar meyvesini vermeye başladı. Günümüzde Makedonya’da bulunan ve dönemin Osmanlı toprağı olan, Manastır’da öğretmen okuluna tayin edilen bu iki genç öğretmen hazırlıklarına burada da devam etti. Manastır öğrencileri için dernek kuruldu. Fidan dikim mevsimi gelince hazırlıklara girişildi. Bayram günü okullar tatil edildi. Coşku içinde ağaçlar dikildi.”(1)
“Baden-Powell’in İngiltere’de kurduğu izcilik örgütü İkinci Meşrutiyet’in ilk yıllarında Osmanlı toplumunda yankı uyandırmış, Ragıp Nurettin’in 1910’larda Sây ve Tetebbu dergisinde yayınlanan yazılarıyla izcilik, kessaflık adı altında Osmanlı yazınına girmişti. İzleyen yıllarda Edirne İttihat Mektebi müdürü Nâfi Atif (Kansu), Manastır Muallim Mektebi müdürü Ethem Nejat, İstanbul liselerinde beden eğitimi öğretmenliği yapan Ahmet Robenson ile kardeşi Abdurrahman Robenson izciliğin gelişmesine ve yayılmasına önemli katkılarda bulunmuşlardı.”(2)
“Darüşşafaka beden öğretmeni ve oymakbeyi B. Sami Karayel’in 1914 tarihli İzci Rehberi isimli kitabında Türkiye’de izciliğin ilk kurucuları Nafi Atıf Kansu ve Ethem Nejat olarak görülür.”(3)
“Ethem Nejat eskiden beri, gençlerin ve yoksul emekçilerin örgütlenmeleri gerektiği düşüncesine sahiptir. Onun 1910 ve 1914 senelerinde Eskişehir’deyken Anadolu’nun çeşitli merkezlerinde öğretmenleri örgütlemek için verdiği uğraşıları çeşitli mektuplarında görülür… Ethem Nejat’ın, İzmir’de öğretmen okulu müdürlüğü yaparken Aydın ili genel meclisi için verdiği rapor, ‘Terbiye-i İptidaiye Islahası’ adı altında bir kitapçık olarak yayınlanmıştır. Nejat’ın 1913’te İstanbul’da yayınladığı ‘Tekamül ve Kanunları’ adlı çalışmasını, U. Z. Ülkem, Türkiye’de yazılmış ilk sosyoloji kitaplarından birisi olarak tanımlar.”(4)
“Zaten Tonguç’un o dönemde ‘ülkenin aydınları tarafından çok tutulan ve sevilen bir eğitimci’ olmakla beraber Türkiye Komünist Partisi kurucularından Ethem Nejat ile ilişkisi de sağ kesim tarafından hep kullanılmıştır. Tonguç’un üzerinde çok etki yapan bir düşünür, Ethem Nejat’tır. Sonraki tepkiler bakımından bu nokta önemlidir. Ethem Nejat konusu 1946’dan sonra, köy enstitülerinin komünist etkisi altında kurulduğu şeklinde suçlamalar yapılmasına yol açmıştır.” (Tonguç, 1970: 61) Zaten tek başına “köycülüğün” bile -toprak reformu, vb. çağrışımları nedeniyle- solculuğun “alâmet-i farika”sı sayıldığı bir dönemde bu suçlamaları ‘anlamak’ kolaylaşır.”(5)
“Mesut Köy projesindeki okulun şekli ve amacı Köy Enstitülerine çok benzemektedir.
Ağaç Bayramı ile ilgili düşüncelerini de Yeni Fikir adlı kendi çıkarmış olduğu mecmuasında işlemiştir. Yeni Fikir çok önemli bir öğretmen dergisidir.İlk sayısı Aralık 1911, görebildiğimiz son sayısı ise Haziran 1914 tarihlidir.
Ethem Nejat, Ömer Seyfettin ile 1918 yılında Türk Kadını adlı yayın organında birlikte çalışırken; Ziya Gökalp ile birlikte de Çocuk Dünyası adlı yayın organında yazmıştır… Ethem Nejat’ın 1 Mart 1913 tarihinde yine arkadaşı Osman Ferit Uyguç ile birlikte çıkartmaya başladıkları Toprak adlı derginin müdürlüğünü yapması da tarım, ziraat, çevre konularına ne kadar önem verdiğinin bir başka göstergesidir.
Türk Gücü Cemiyeti kurucuları arasında; Fahri Reis olarak Miralay Ahmet Cemal (ünlü İttihatçı Cemal Paşa), Reis konumunda Atıf Bey, mühendis Salim, makine mühendisi Kuzucuoğlu Tahsin, Ethem Nejat ve… Tevfik Rüştü Aras da vardır.
İsmail Hakkı Tonguç, Ethem Nejat’ın Bursa’da Öğretmen Okulu müdürlüğü yaptığı bu dönem için şöyle diyor:
‘Müdür Ethem Nejat, okul dışında, çevredeki hareket ve faaliyetleri de idare ederdi… Türk Ocağı ve spor kulüplerinde yapılacak törenlerin başında bulunurdu. Güvendiği öğrencilerini de buralara sokar, onları yönetim kurullarında çalıştırırdı.
Ethem Nejat yaşadığı dönemde eğitimin en büyük sorunu olarak gördüğü ezberci yönetime de savaş açmıştır. Bilginin nasıl öğretileceğinin yanında; asıl önemli noktanın bu bilginin, yaşamda da kullanılacak nitelikte olması gerektiğinin altını çizmektedir.
1913 yılında Bursa’da Öğretmen Okulu’nun müdürlüğünü yaparken Muallim Yurdu adlı bir örgütlenme gerçekleştirir.’
22 Eylül 1919 tarihinde kurulan Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası kurucularındandır.
10 Eylül 1920’de kurulan Türkiye Komünist Partisi’nin ilk genel sekreteridir.” (6)
Peki! Kimdir Ethem Nejat;
Çerkes alfabesi yapan (1897), Çerkes Teavün Cemiyeti’nin kurucu ve başkanlarından, bu cemiyet tarafından yoksul ve yetim Çerkes çocuklarının okuması için açılan okulun sorumlu müdürü olan Therkhet Ahmet Cavit Paşa’nın kızı Cahide Hanım’ın* oğludur. (7) (9)
Ethem Nejat’ın babası ise Beseney Hasan Halid Bey idi.(8)
Ethem Nejat, 28 Kanunisani (Ocak) 1921 günü Trabzon açıklarında, bindikleri motorda 14 Türkiye Komünist Partili arkadaşı ile birlikte zamanın “derin devlet”i tarafından hunharca öldürülüyordu.
Therkhet Ali
Ahmet Cavit Paşa (1840-1916) + Ferhunde
1.kızı Cahide Hanım [?-1885 (1303)] + Beseney Hasan Halid Bey
1.1. oğlu Ali Rıza Rızatepe
1.2. oğlu Orhan Bey
1.3. oğlu Ethem Nejat (1882-1921)
1.4. kızı Bedia
1.5. üvey kardeş Selahattin Nejat Yalkı (1900-1974)
2. oğlu İsmail Bahri (1876-1908)
2.1. Ahmet Cavit (1907-1909)
3. oğlu İbrahim Cevat Toydemir (1880-1960)
4. kızı Cavide Hanım (? – ?)
Mehmet Cahit + Fatma Vasfiye
oğlu Cemil Cahit Toydemir + Melahat Hn.
1. Cenkut Toydemir
2. Cevadet Toydemir
3. Cezva Toydemir
Kaynakça:
(1)Gazete Kağıthane, sayı:12, Nisan 2013,İstanbul
(2)İttihat Ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri, Zafer TOPRAK, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi Vol.7-1979
(3)http://www.blkmhal.k12.tr/images/izcilik/t%C3%BCrkiyede_izciligin_kurulusu.pdf
(4)http://ilericiliseliyiz.biz/category/biyografiler/
(5)Köy Edebiyatı ve Türk Edebiyatında Köye “İçerden” Bakış Doğuşu, Etkileri, Sonuçları, Erol ÇANKAYA,Turkish Studies- International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of Turkish orTurkic Volume 8/4 Spring 2013, p. 473-488, ANKARA-TURKEY
(6)Turancı Sosyalist Ethem Nejat, Yunus YILMAZ, İleri Yayınları, Kasım 2012,İstanbul
(7)Çerkesler – Vubıhlar, Soçi’nin İnsanları,Sefer E. BERZEG, Kuban Matbaacılık Yayıncılık, Ankara 2013
(8) Mustafa Suphi ve Yoldaşlarını İttihatçılar mı Öldürttü.S.Halit KAKINÇ,Toplumsal Tarih Dergisi s.61, Ocak 1999
(9)Yüzyıllar Boyunca Üsküdar Cit-1, Mehmet Mermi Haskan, Üsküdar Belediyesi,Üsküdar Araştırmaları Merkezi, sayı8,Temmuz 2001
*Yusuf Yılmaz, ‘Turancı Sosyalist Ethem Nejat’ adlı yapıtında anne olarak CavideHanım’ı göstermiş; “Cumhuriyet gazetesinin 10 Eylül 1933 tarihli haberine göre ‘Cavid Paşa kerimesi CavideHanım’ın evi yanmış. Anladığımız kadarıyla Cavide Hanım bu tarihlerde yaşıyormuş” demekte. Oysa Üsküdar Belediyesinin hazırlamış olduğu Mehmet NermiHaskan-Yüzyıllar Boyunca Üsküdar-I de, Selimiye Camii Haziresinde gömülü olanlar kısmında “1303 (1885). Karahisar mutasarrıfı Ahmet Cavid Paşa’nın kızı ve Seyyid Hasan Halid Bey’in eşi Cahide Hanım” olarak belirtildiğini görüyoruz. A. Cavit Paşa’nın bu durumda iki kızı var; 1885’te ölen ve Hasan Halid Beyin Hanımı Cahide (bu durumda Ethem Nejat’ın annesi) ve 1933 tarihinden sonra ölen Cavide.
EK: Soyağacı tablosu:Yusuf Yılmaz’ın ‘Turancı Sosyalist Ethem Nejat’ ve Sefer E.Berzeg’in‘Çerkes-Vubıhlar, Soçi’nin İnsanları’ kitaplarından faydalanılarak oluşturulmuştur.
