Zek’uj ıAne -Зэк1уж 1энэ
Eski Adıge geleneğidir. Aralarında kan olan iki aile barıştırılırken hatalı görülen aile ziyafet düzenlerdi. Ailenin bu ziyafette ne kadar harcama yapacağını köy mahkemesinin tayin ederdi.
Quaje dexu-Къуажэ дэху
Eski Adıge geleneğidir. Köyde hırsız ahlaksız, kurallara uymayan veya köyün tümünü mahcup edecek davranışta bulunan birisi olduğunda köylüler toplanır o kişinin artık köyde yaşayamayacağına karar verirlerdi. Karar alındıktan sonra o kişi köyden kovulurdu.
Şk’ax”ue Tıx’-Шк1ахъуэ тыхь
Eski Adıge geleneğidir. Yılın topraktan ayrıldığı gün (23 Mart Adıge yeni yılı) köydekiler birleşerek köydeki sığır çobanına bir dana hediye ederlerdi yeni yıl hatırına.
Psıxeplhe-Псыхэплъэ
Evlenme çağındaki kızlar toplanır kepçeye su doldurarak gözlerini kırpmadan suyun içine bakarladı.Bu şekilde, evlenecekleri gencin suretinin suda belireceğine inanırlardı.
Ş’ığın Gueşıj-Щыгъын гуэшыж
Eski Adıge geleneğidir. Bir insanın elbiseleri ve silahları onun ölümünden bir yıl sonra dağıtılırmış.
Genellikle, at yarışında kazanan usta biniciye bu eşyaların en değerli olanı verilirmiş.
Günümüzde de bu gelenek mevcuttur, fakat eskiye göre oldukça değişik bir biçimde uygulanmaktadır.
Şimdilerde giysiler dağıtılmakta, onlar da daha çok din görevlilerine veya köyün fakirlerine verilmektedir.
Vak’ueyix’ej tx’alheıu -Тхьэлъэ1ук1э –(вак1уэихьэж Тхьэлъэ1у ц1ык1у)
Tarlaların sürülme işi bittikten sonra o işte çalışanlar dışında hiç kimsenin katılmadığı bir dua yapılırdı. Herkes birer kadeh maksıma alırdı ve x”uax”ue yaparlardı.
Arazide yapılan barınağın önünde herkes içkisini içtikten sonra, ellerindeki kadehleri (bardakları) kaldıkları geçici barınağın üzerinden aşıracak şekilde geriye atarlardı. Daha sonra kafile birlikte köye döner, çift sürme kurbanı keserlerdi.
Şexex-Шэхэх
İnsanın vücudunda kalan kurşunu, oku veya saçmayı çıkartan çok usta cerrahlara o dönemde Şexex denirmiş.
Leğune Maf’e-Лэгъунэ маф1э
Eskiden Adıgeler yeni geline bir yıl süre ile iş yaptırmazlarmış.
Yeni gelinin iş yapmaya başladığı ilk gün, sülalenin kadınları onu evin büyük odasına alırlarmış. En yaşlı kadın gelini ocağa götürür, çepeçevre gezdirdikten sonra ocaktaki ateşi yakarak “Allahım bu ocakta sonsuza kadar ateşi söndürmesin, bereketi ve doğumu senden eksiltmesin” der, dua edermiş.
J’egu paş’x’e tıx’-Жьэгу пащхьэ тыхь
Bu gelenek özel bir güne mahsus olmayıp, ailede mutlu bir olay kutlandığında et pişirilen su veya et pişirilen yağ ocak ateşinin etrafına çepeçevre dökülür, “Allahım rızık ve mutluğu ailemizden eksik etme” denilerek dua edilirdi.
Yaj’e tewude-Яжьэ теудэ
Eski tedavi yöntemidir. Hamile kadının doğumu uzadığında, ebe ocaktaki külü alır, hamile kadının karnına döker, sürer “tanrı tez zamanda ayırsın sizi” diyerek dua edermiş.
Vağebdzume X”uex”u-Вагъэбдзумэ хъуэхъу
(Vağebdzume:Sabanın bir seferde çevirdiği toprak dilimi)
Tarla sürmeye çıkıldığında ilk gün, toprağa ilk saban köyden birisine sürdürülür, bunun bereket getireceğine inanılırdı. Bu ilk saban vuruluşunda çift süren gruptaki tx’amade bir kepçe maksıma doldurur ve bolluk bereket için dua ederek içerdi.
Daha sonra ilk sabanı sürmesi kararlaştırılan kişiye sabanın sapı tutturulur ve başlangıç yaptırılırdı.
Qamexet’e-Къамэхэт1э
Adıge düğün geleneğidir. Gelini getiren grup bahçe kapısından içeri gireceği sırada orada bulunan ve kafileyi karşılayan gruptan bir genç, kamasını çıkartarak bahçe kapısının girişine yere saplar.
Grup orada durur ve içeriye girmek için o kamanın saplandığı yerden çıkartılmasını bekler.
Kamayı yerinden çıkartabilmek için öncelikle kamanın sahibi gence içecek ve yiyecekler ile ikramda bulunulur ve ancak ondan sonra kama çıkartılabilir; daha sonra ise kafile bahçeden içeri girerek gelini getirir.
Çeviri-Derleme: Babug Ergün Yıldız
