Arda İnal- İpa**
Rusya Federasyonu (RF) tarafından Abhazya’ya önerilen ve “İttifak ve Entegrasyon Anlaşması” taslağı üzerine Abhazya’da toplum içinde zıtlaşma duyguları yaratan önemsiz olmayan bir durum oluştu. Rusya’nın bu taslak metni Abhazya vatandaşlarının geneli tarafından değişen derecelerde de olsa negatif bir şekilde algılanmıştır. Bazıları tüm taslağı kategorik olarak ret ederken, bazıları da taslağın kimi maddelerini eleştirdiler, ancak genel ve ana kaygılar Abhazya’nın ulusal egemenliğinin ve Rusya ile iyi ilişkilerin (eş zamanlı) olarak korunabilmesine dairdi.
Buna karşılık Rus tarafı net bir biçimde yeni bir anlaşma imzalama isteğini ifade ettiği için Abhazya’da birçokları da, bunu reddetmenin (Rusya Abhazya’yı tanıdığı ve ülkeye kapsamlı yardımda bulunduğu için) nankörlük olarak algılanacağını ve Rusya’ya karşı sorumluluk duygusuyla da bağdaşmayacağını, bu yüzden de önerilen anlaşmanın imzalanması gerektiğini düşündüler. Ne var ki öte yandan bu anlaşmanın içerdiği programın kaçınılmaz olarak bağımsızlığın kaybı ile neticeleneceği, bunun da Abhazya’nın gerçekten içtenlikle şükranlık beslediği Rusya’nın Abhazya’yı tanıma kararının inkarı demek olacağı açıktı. Dahası anlaşmanın uygulanması birçok açıdan Abhazya’daki hükümetin kukla olduğuna ve talimatların Rusya’dan geldiğine dair Abhazların uzun süreden beri zorlu mücadele ettikleri Gürcü propagandasındakine benzer bir görüntü yaratacaktır.
Daha şimdiden bazı Rus yayın organlarında ittifak ve entegrasyon anlaşma taslağı üzerine Abhazya’da patlak veren hararetli tartışma bir skandal olarak tarif ediliyor. Ve ne yazık ki bu belgenin Abhaz eleştiricileri kendilerini bir anda Rus düşmanları olarak etiketlenmiş buldular. Aslında onların yaklaşımlarında bir damla bile Rus karşıtı bir duygulanım yoktur zira Abhaz Devleti’nin bağımsızlığını koruma görevi bambaşka bir düzlemde olmayı gerektiriyor ve dile getirilen kaygılar Abhaz devletine saygılı tutumdan kaynaklanıyor ki, Abhazların bakış açısına göre bu bağımsız Abhaz Devleti, Rusya’nın çıkarları ile ters düşmek bir yana, Rusya’nın bölgedeki dış politikası ve Kuzey Kafkasya ile güçlü bağları bağlamında büyük öneme haizdir.
Aceleye getirilen yersiz bir girişim
Her şey bir yana entegrasyon için acilen (bu yıl sona ermeden) yeni bir sözleşme imzalamaya neden ihtiyaç vardır? Anlaşmanın destekçileri RF’nin etrafında kötüleşen durumu ve jeopolitik durumda meydana gelen değişikliklerden kaynaklanan yeni tehditleri refere ediyorlar. Ama örneğin modern ekipmanlar vb hususlarda büyük sıkıntılar yaşayan Abhaz ordusunun bir kısmı ile birleşmek (Rusların) cidden ne işine yarayacak? Bu tür bir adım Rus Ordusunu askeri olarak nasıl daha kapasiteli hale getirecek?
Belki Abhazya hakkında yeni tehditler söz konusudur? Nitekim Gürcistan’ın Abhazya’ya karşı güç kullanmama anlaşmasını imzalamak konusundaki inatçı isteksizliği, (Gürcistan’dan Abhazya’ya yönelebilecek) rövanşist bir teşebbüs ihtimalinin ortadan kalkmasına engel teşkil ediyor. Ne var ki bu durumda bile Rus askeri uzmanlar sorumluluklarının gereği olarak Gürcistan’ın bir saldırı hazırlığı içinde olmadığını, buna yetecek teknik kapasiteye de sahip bulunmadığını ifade ederken, (Rus- Abhaz) ilişkilerinin acilen yeniden formatlanması mecburiyetini izah etmek zordur. Daha da ötesi NATO’nun Galler’deki Eylül Zirvesi sonrası, Gürcistan’ın bu ittifaka grime umudu belirsiz bir geleceğe ertelenmiş durumdadır.
Abhazya’nın Karadeniz’deki karşı komşusu Türkiye söz konusu olduğunda ise bu ülke 60 yıldan beri NATO üyesidir ve ABD ile çelişkilerinin şiddetlenmesini saymazsak (Türkiye’ye dair de) yeni bir durum söz konusu değildir. Ayrıca çok uzun yıllardan beri Türkiye’nin ne NATO üyeliği ne de AB ile (1963’ten bu yana) devam eden yakın ilişkileri, Rusya’nın bu ülke ile aktif ve başarılı bir işbirliği kurmasını engellememiştir. Abhazya için (Türkiye ve Rusya arasında) gelişmekte olan bu ortaklık büyük bir öneme sahiptir çünkü Türkiye’de Abhazya açısından yakın ilişkide bulunmanın son derece elzem olduğu büyük bir Abhaz diasporası vardır.
Abhazya’nın güvenliğinin garanti altına alınması konusuna gelince, bu sorun Abhazya’nın bağımsızlığının Rusya tarafından tanınmasının ardından imzalanan dostluk ve işbirliği anlaşması ve sonradan onu destekleyen çeşitli alanlardaki 80 anlaşma ile büyük ölçüde çözülmüştür. Abhazya Cumhuriyeti topraklarında, askeri yardım sağlaması için, RF’ye bağlı askeri birlikler konuşlandırıldı. Ülkelerimiz arasındaki anlaşma uyarınca Abhazya’daki Birleşik Rus Askeri Üssü, Rusya’nın Kafkasya’daki askeri ve jeopolitik varlığına hizmet etmektedir ve Abhazya bu üs bölgelerini 49 yıllığına herhangi bir bedel talep etmeden RF’ye tahsis etmiştir. (Bu Birleşik Üsse ait) askeri kamplar, askeri birlikler, askeri havaalanı ve deniz limanı Abhazya’nın çeşitli bölgelerinde yer almaktadır. RF Askeri tesisleri tüm mali ödemelerden muaftır. Abhazya’daki Rus üslerinin varlığı güvenlikle ilgili hususlara tam olarak işaret etmekte “her iki ülkenin bölgede barış ve istikrarın korunmasındaki mevcut çıkarlarına yanıt vermekte ve yine her iki ülkenin uzun vadeli çıkarlarına hizmet etmektedir”.
Abhazya’nın Endişeleri
Abhazların endişelerini takdir etmek için, bu antlaşmanın bazı maddelerine göz atmak yeterlidir. Savunma alanında, RF Silahlı Kuvvetleri ve Abhazya Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri birimlerinin birleşik askeri gruplar oluşturması ve bunların komutanının RF yetkili organınca atanması söz konusu. Sınır güvenliği konusunda aslında Rusya Devlet Sınırının, İngur nehri boyuna taşınmasından söz edilebilir. İçişleri alanında İçişlerini ortak koordine edecek organların yaratılması, vatandaşlık elde etmenin karşılıklı kolaylaştırılması, uluslar üstü hükümet organları ve daha fazlası gündemde.
Önerilen işbirliği formlarının sadece siyasi manda vakalarının çoğu için tipik olan savunma ve dış politika alanlarında değil fakat ayrıca daha öte bir bağımlılığı teyit edecek şekilde içişlerini de kapsamasının Abhazya’nın egemenliğini sınırladığını anlamak için avukat olmaya gerek yok. Anlaşmada var olan ve Abhazya sakinlerinin umutsuzca ihtiyaç duyduğu, ücretlerin, emekli maaşlarınınve diğer sosyal güvencelerin kademeli artışı planları ülkede (Abhazya’da) devlet egemenliğindeki düşüşü dengelemek için alınmış önlemler olarak algılanmaktadır. Anlaşmada insanların ihtiyaçlarının da gözetildiği kuşkusuz ama Gürcü- Abhaz savaşı esnasında binlerce genç canın uğrunda harcandığı Abhazya vatandaşları sıfatlarıyla değil, sadece Abhazya’da sürekli ikamet eden Rus vatandaşları olarak…
Eğer Abhazya birçok ülke tarafından tanınmış ve BM ile diğer uluslararası organizasyonlara üye bir devlet olsaydı belki de Rus dünyasına daha derin bir entegrasyona dair bu önerilere bu denli bir reaksiyon gelişmezdi ülkede. Ama şimdiki durumda her şey Rusya’nın iyi niyetine kalmış gözüküyor.
*Abhazya ve Rusya arasında “İttifak ve Stratejik Ortaklık Anlaşması” adıyla imzalanan önemli belgenin, söz konusu imzasından kısa bir süre önce aslı bir Rus Gazetesinde yayınlanan bu makale, Abkhaz World’deki İngilizce tercümesinden Türkçe’ye çevrilmiş ve başlığı değiştirilmiştir. Abhazya’da bahsi geçen anlaşmaya karşı çıkan çevrelerin bakış açısını yansıtan bu yazının ikinci kısmı önümüzdeki sayıda yayınlanacaktır.
**İnsani Programlar Merkezi Başkan Yardımcısı, Sohum
Çeviri: Anıt Papba
