Adıǵe Dil Derneği ve Avrupa Birliği işbirliğiyle düzenlenen “Uluslararası Anadil Sempozyumu”, 22- 23 Kasım tarihlerinde İstanbul’da yapıldı. Taksim Hill Otel’de gerçekleştirilen toplantıya Rusya Federasyonu, Adıgey Cumhuriyeti, Kabardey- Balkar Cumhuriyeti, Ürdün, İsrail, Hollanda ve Türkiye’den araştırmacı, yazar, dilbilim çalışanı ve dil dostları katıldı. Sempozyumda ;Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin anadillerini öğrenebilmeleri ve konuşabilmeleri adına çözüm yolları tartışıldı.
***
ADIǴE DİL DERNEĞİ ULUSLARARASI ANADİL SEMPOZYUMU SONUÇ BİLDİRGESİ
Uluslararası Anadil Sempozyumu’nun uzun zamandır görüşmeyen dostları buluşturup görüştürmesi, toplantının en basit yararlarından biri olmakla birlikte asıl en büyük yararı, sempozyumun tümüyle Adıgece olarak yapılmış olması, herhangi bir dile çeviri yapılmamasıdır. Bir sempozyumda onlarca tebliği anadiliyle sunabilen insanımızın olması, anadilimizi yok olmaktan koruyabileceğimiz konusunda katılanlara büyük umut ve güven verdi. Elbette anadilini henüz unutmamış olanların üzerlerindeki büyük görev ve sorumluluğu da ciddi biçimde akla getirdi.
Toplantıda her konuşmacının (hatta dinleyicilerin de soru ve katkılarıyla) anadil ve alfabe sorunlarımıza ilişkin görüş ve değerlendirmelerini özgürce yapabilmiş, paylaşmış olması da önemli kazanımlardan biri sayılmalıdır.
1. Çerkes/Adıǵe nüfus barındıran bütün ülkelerde Adıǵece ciddi bir asimilasyon ve yok oluş tehdidiyle karşı karşıyadır. Özellikle dünya Adıǵe nüfusunun %75’inden fazlasını barındıran Türkiye, asimilasyonun en yoğun olduğu ülkedir. 5000 kadar Adıǵe nüfus barındıran İsrail’de asimilasyon, yok denecek kadar az olmakla birlikte, orada da nüfus azlığı ve anadilin devlet işlerinde, ticari hayatta kullanılamaması gibi nedenlerle, anadilin geliştirilmesi, bir edebiyat üretilmesi mümkün olamamaktadır. Anavatan Çerkesya’da Adıǵece ikinci resmi dil olmakla birlikte nüfus azlığı, psikolojik nedenler, alışkanlıklar ve ulusal bilinç eksikliği gibi nedenlerle Adıǵece devlet dairelerinde kullanılamamaktadır. Anadilin, anadilde eğitim- öğretiminin geliştirilmesi bakımından bu ciddi bir sorundur. Diaspora ülkelerinden yapılacak grupsal/kitlesel dönüşler bu gereksinimi somut olarak ortaya çıkartabilecek ve çözüm üretilebilecektir.
2. Anavatan’da bu ve benzeri eksikliklere rağmen ciddi bir edebiyat üretilmiş, dilbilim çalışmaları yapılmış, anadil eğitim yöntemleri, araç ve gereçleri üretilebilmiştir ve bütün bunlar her fırsatta daha da geliştirilmeye çalışılmaktadır. Anavatandaki bu ve benzeri hak ve olanaklara rağmen özellikle kentlerde ciddi bir asimilasyon süreci yaşandığını da görmezden gelmemek gerekir.
3. Anadil, klasik olarak ailede öğrenilen dil olmakla birlikte günümüz koşullarında aile, özellikle anadil eğitimi açısından ciddi biçimde etkisizleşmiştir. Radyo, Tv, resimli periyodikler, internet olanakları evin içinde de çocukları tutsak etmekte, onları aileden çok kendi istedikleri gibi yönlendirmektedirler. Bilinçli ailelerin kimi kısıtlar koyma çabaları da yeterince etkili olamamakta, çocuklar internet ve kitle iletişim araçlarının güdümünden kurtulamamaktadırlar.
4. İnsanlık tarihi “barbarlık” olarak nitelenen “yok edebilme” değerinin hüner, üstünlük ve saygınlık nedeni sayıldığı dönemlerden geçmiş olmakla birlikte bugün uygarlığın geldiği aşama, artık yok etme ve barbarlığın değil; İnsan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ekseninde var etme, yeşertme, yaşatma, geliştirme gibi değerlerin hüner ve saygınlık nedeni haline geldiği bir döneme girmiştir.
Başka deyişle bugün artık demokrasi değerleri yüksek devletler ve milletler; kendi içindeki azınlıkları, azlıkları, zayıfları, güçsüzleri yok ederek değil, tam tersine onları koruyarak, yaşatarak, geliştirerek değer ve saygınlık kazanmaktadırlar. Ne var ki bu konuda İsrail biraz farklı değerlendirilse dahi, Adıǵe nüfus barındıran hemen hemen bütün ülkeler bu bakımdan üstlerine düşen görevleri layıkıyla yerine getirememektedirler.
5. Bu anlayışın ortaya çıkmasının en önemli nedenlerinden biri de kaybolan bir dilin ve kültürün yalnızca o dil ve kültürün sahipleri bakımından değil, aynı zamanda insanlık ve uygarlık bakımından da geri getirilemez ciddi bir kayıp olduğunun anlaşılmış olmasındandır. Evet, herhangi bir dilin ve kültürün yok olması insanlık ve uygarlığın bir daha geri getirilemeyecek ortak kaybıdır. Devletler, ne kadar yaşatırlarsa o kadar zenginlik ve saygınlık kazanırlar, ne kadar yok ederlerse veya umursamaz davranırlarsa da “barbar” olarak nitelenmelerine yeni bir önek ve kanıt vermiş olurlar.
6. Devletlerin bu konuda almaları gereken pek çok önlem vardır. Adı ne olursa olsun, anadil derslerinin çekici ve sınıf geçmeye de etkili hale getirilmesi, ders saatlerinin arttırılması, yetişkinler için halk eğitimi ve çıraklık eğitimi gibi programlarla gece kursları, tatil kursları düzenlemek, kursları başarıyla tamamlayanlara sertifika vermek, anadilini iyi düzeyde bilenlere, iki dilde hizmet verebilenlere ek ücret veya birtakım ayrıcalıklar sağlayarak özendirmek, özellikle diplomatik, turistik ve ticari hizmetlerde Adıǵece bilenler için kadrolar açmak, 24 saat yayın yapan kaliteli, çekici ve öğretici radyo, tv. yayınları vb. gibi…
7. Bir yandan devletin bu ve benzeri olanaklar hazırlamasını usulüne ve yordamına uygun, etkili ve ısrarlı biçimde talep ederken öte yandan da devletin hiçbir hak ve olanak tanımaması halinde dahi anadilin korunması ve yaşatılması konusunda iradeli, ısrarlı ve dirençli olmak gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki, “bir dilin yok olması, konuşanların azlığından değil, bilenlerin konuşmamasındandır”. Evde, sokakta, dernekte, işte, parkta, bahçede, her fırsatta bildiğimiz kadarıyla anadilimizi konuşursak, ona her gün bilmediğimiz bir iki kelime, cümle ekleyebilirsek hem asgari ölçüde de olsa görevimizi yapmış hem de anadilimizin yok olmaktan kurtarılmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuş oluruz.
8. Anavatanda Kiril harflerine dayalı iki ayrı alfabe kullanılması, geride bıraktığımız yüzyılın parçalayıp yok etmeye dayanan insanlık dışı politikalarından kaynaklanmış olabilir. Ne var ki, aynı halkın, aynı vatanın iki parçasında bırakılmış iki kesiminin iki ayrı alfabe kullanması, birinde yazılan bir metnin diğerinde eğitim gören biri tarafından rahatlıkla okunup anlaşılamaması, uluslaşma sürecimizin önündeki en önemli engellerden biri olduğu gibi, diaspora Adıǵelerine de moral ve motivasyon vermeyen olumsuz bir uygulamadır. Bu iki alfabenin birkaç yıllık bir zaman dilimi içiresinde birleştirilmesi hedeflenmeli, bunun için Cumhurbaşkanı dahil tüm yöneticilerimize etkili biçimde talepler yöneltmeliyiz.
9. Diaspora ülkelerinde okullara, kurslara çekebildiğimiz insanlarımıza anavatandaki kiril temelli alfabelerle orada üretilen eğitim materyalleri ve edebiyat ürünleriyle ulaşabiliriz ve ulaşmalıyız. Ne var ki, Türkiye’de yaşayan 5 milyon civarında olduğu kabul edilen Adıǵe nüfusunun anadilini tam olarak unutmadığı düşünülen bir milyon civarındaki insanımıza anadille ulaşmak ve anadilini bilmeyen ama öğrenmek isteyen kesimlere de anadillerini öğrenme olanağı sağlamak zorundayız. Bunun için Türkçe- Latin harflerine dayalı bir alfabe kullanmanın yararlı olacağı, insanlarımızın dillerini öğrenmelerine, bilenlerin de günlük yaşamda kullanmalarına ve unutmamalarına katkısı olacak her olanağı değerlendirmemiz gerekir. Ne var ki, Türkiye’de kullanabileceğimiz Türkçe- Latin Temelli Ortak Adıǵe Alfabesinin tüm kurumlarımızın işbirliği ve desteğiyle oluşturulmasında ve kullanılmasında büyük yarar vardır.
10. Adıǵe Dil Derneği tarafından anadilimizin internet ortamında derlenmesi, sistematize edilmesi ve öğretilmesi amacıyla yürütülen çalışmalar takdir edilmektedir. Ancak burada kullanılan alfabenin bazı yazım ve işaretler içermesi kullanmada zorluklar yaratmakta olduğu bazı konuşmacılar tarafından dile getirilmiş ise de, seçilen alfabe türünün “fonetik” “tek ses, tek simge “ esasına dayandığı ve programlama diline uygun olduğu değerlendirilmiştir.
11. Bundan sonra yapılacak benzer sempozyum, konferans, seminer veya çalıştaylarda daha dar kapsamlı spesifik bir konuya odaklanılması, konunun derinliğine tartışılarak ortak bir sonuca ulaşılması hedeflenmelidir. Aksi takdirde sorunlar sade dile getirilmekte, kesin sonuç alınamamakta ve çözülememektedir.
12. Programın ana dilimizin geliştirilmesine yönelik olarak anavatan ile ilişkiler ve materyal paylaşımı başlığı altında yapılan oturumda Adıgey Sosyal Bilimler Enstitüsü Başkanı Sayın Prof.Dr. Bırsır Batirbiy tarafından anavatan olarak her türlü yardıma hazır oldukları belirtilmiş ve Adıǵe Dil Derneği anavatana davet edilmiştir.
13. Bu vesile ile sempozyumu düzenleyen Adıǵe Dil Derneği’ne, tüm katılımcılara, bu konuda işbirliği yapan Avrupa Birliği’ne teşekkür ederiz.
ADIǴE DİL DERNEĞİ
Konuşmacı katılımcılar:
Adıgey Ünv. Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Müdürü/Dil Bilim Prof. Dr. Bırsır BATİRBİY
ADDER Hollanda Temsilcisi Fathi RADCAP
Amman Alman Ünv. Öğrt. Görevlisi Dr. Kemal JALUKHO
ÇERFED Bşk. Dr. Nusret BAŞ
ÇERKAD Bşk. Prof. Dr. Günseli ŞURDUM
ADDER Başkanı Ali İhsan TARI
ADDER Bşk. Yrd. Yılmaz DÖNMEZ
ADDER Dil Komisyonu Üyesi Mustafa SAADET
ADDER Dil Komisyonu Üyesi Şevki ERCAN
Sakarya Ünv. Doç. Dr. Fethi GÜNGÖR
Nalçik Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi Fahri HUVAJ
KBC İnsan Hakları Başkanı Valeriy HATEJIKHUE
ADDER Dil Komisyonu Üyesi Cihat ULUS
Nalçik Ünv. Öğretim Görevlisi Azamat DZAGASHTOV
Nalçik Ünv. Öğretim Görevlisi Marina CHILOVA
Nalçik TV. Programcısı Mızova ZALİNA
ADDER Dil Komisyonu Üyesi Faruk ARSLANDOK
Düzce Ünv. Prof. Dr. Mira KHACHEMİZOVA
Nalçik Ünv. Öğrt. Gör. Musadin KARDANOV
Erciyes Ünv. Dç. Dr. Albek ABAZOV
Düzce Ünv. Yrd. Doç. Dr. Fethi ALTIN
Düzce Ünv. Doç. Dr. Ruzana DOLEVA
Düzce Ünv. Doç. Dr. Susana SHKHALAKHOVA
ADDER Dil Komisyonu Cemil ÜLKER
Ürdün’den Dr. Muhammed HUVAJ
Nalçik Ünv. Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Unetlekuo VYEÇESLAV
Sosyolog Nezar Hamit YÜKKSEL
Dr. Ümit DİNÇER
Kfar- kama Belediye Başkanı Zekeriya NAPSO
Nalçik’ten Araştırmacı- Yazar Abaze İBRAHİM
ADDER Dil Komisyonu Üyesi Saim Sezgin
Program Sunucusu Adıgey Radyosu Spikeri Susana GUCHETL
KOMİSYON
Fahri Huvaj
Yılmaz Dönmez
Ahmet Cevat Benk
İbrahim Abaze
