Bask Müziği ve Müzik aletleri- II

Birinci bölümde başladığımız, Bask müzikal aletleri ile ilgili yazımızın ikinci bölümündeyiz. Akdeniz havzasının incisi olan İberik yarımadasının kuzeyinde, Bizkaya körfezine hakim olan, tarihi Navara Kültürü’nün ve İndo-Germen halklarından önce Avrupa’da yerleşik olan kadim halklardan biridir Basklar.

Şüphesiz dil gibi, kültürün parçası olan müzik de; değişimden , gelişmeden payını almaktadır. Karşılıklı etkileşim bu en eski halkta da mevcuttur.

XİRULA

Xirula, Basklara özgü, küçük üç delikli bir flüttür. Oktav olarak Silbote’den daha yüksek bir değer verir. Chiroula; Zuberoan Baskları txirula veya (t) xülüla (Fransa Baskları); Gaskonyalılar flabuta ve Fransızlar galoubet olarak bilir. Bu çalgı, bilimadamlarınca bilinen en eski çalgı olarak değerlendirilmektedir. Bu flütün örnekleri Isturitz ve Oxozelaia Mağaraları’nda bulunmuş ve yaklaşık 35-10 bin yıl olarak tarihlendirilmişlerdir.

Xirula, Bask kültürünün bir enstrümandır ancak, Pirenelerin karakteristiğini taşır. Bask ülkesininFransa tarafındakilere aittir demek yanlış olmaz.

Canrabria’dan Aragón’a kadar bir coğrafyada yaygın olarak, ufak farklarla kullanılan Xirula’’nın virtiyözleri ararında Jean-Mixel Bedaxagar (1953) ve Mixel Etxekopar (1963) sayılabilir.

Xirula ile aynı grupta yer alan diğer müzik aletleri; Frula, Ney, Duduk, Flüt, Jedinka, Dilli Kaval, Shvi, Kaval, Flabiol’dur. Bu aleti, Adıgelerin Qamıl’ı ile karşılaştırmak mümkündür.

TXISTU

Bask halk uyanışının simgesi olan bir flüt türüdür. Txistu kelimesi, “ıslık” anlamına gelen “Ziztu”dan türemiştir. Z (cfzalaparta> Txalaparta)

Üç delikli ola txistu , diğerlerinden farklı olarak tek elle çalınabilme imkanı sağlamakta, boşta kalan elle de perküsyon imkanı sunmaktadır.

Txistu’dan bahseden ilk kayıtları 1864’e kadar geri gitmektedir.

19. yüzyıl endüstri devrimine kadar Txistu , genellikle ahşaptan üretiliyordu. Bugün metal Txistular’da oldukça yaygındır. Bask toplumu , Txistuya özel bir önem göstermektedir. 18. yüzyıla kadar bir boru ve tabla aracılığıyla çalınabilen txistu, 18. yüzyıldan itibaren Peñaflorida Kontu’nun çalışmaları sonucu bugünkü halini aldı. Kontun çalışmaları, aynı zamanda Bask aristokrasisinin halkla bütünleşmesi anlamında ciddi bir adımdı.

Bask ülkesi Txistular Federasyonu 1927 yılında faaliyete geçmiş, Franco diktatörlüğündeki kesintili dönem dışında kurulduğu tarihten itibaren Txistu kültürünün tanıtımı ve geliştirilmesine çalışmıştır.