“İnguşça zengin bir dildir”

0
654

Ünlü İnguş yazar İsa Kodzoev, yıllardır Inguşça için mücadele ediyor. Çeçen-İnguş sürgününü konu alan “Kazakistan Günlükleri” adlı hikaye kitabı yüzünden 1964 yılında dört yıl hapse mahkum olan Kodzoev, 1988’de kurulan “Niiskho” (Adalet) adlı sivil toplum kuruluşunun bir üyesi olarak İnguşetya’nın özerkliği ve baskıya uğramış halkların hakları konusunda mücadele veriyor. Tüm bunların yanı sıra tarih konusunda uzman olan Kodzoev, yedi ciltten oluşan ve Aksak Timur’un Kuzey Kafkasya seferleri sırasında İnguşların direnişiyle ilgili anlatıların yer aldığı “İnguş” isimli destanın da yazarı. Kendisiyle İnguşça üzerine konuştuk.

-İnguşçayı tarif etmenizi istesem nasıl anlatırsınız?
-Bence olağandışı bir dil.

-Aslında dilin katmanlarının önemi var. Örnekle anlatayım: Mesela Eskimocada “kar” ve “beyaz”ı ifade eden yirmiden fazla eşanlamlı kelime var, çünkü kar içinde yaşıyorlar. İnguşçada da dile yansıyan buna benzer durumlar var mı?
-Çok var. Özellikle dağlara ve askeri terimlere bağlı kelimelerde. Mesela “kılıç” kelimesinin birçok eşanlamlısı var, “barış” kelimesinin de beş ya da altı eşanlamlısı var.

-Shakespeare’in “Kral Lear” eserini İnguşçaya tercüme ettiniz.
-Evet, şu sıralarda Musa Yandiev de “Hamlet”i tercüme ediyor. İngilizce, Almanca ve Rusça edebi eserlerin çevirilerini yapıyoruz.

-İnguşçanın yazınsal mirası, nesilden nesile geçen destanlar mı?
-Zengin bir folklorümüz var. Çok azını toparlayabildik, büyük bir bölümü kayboldu. Yaşamımızın her yerinde eşlik eder folklor bize; düğünde, cenazede, üzüntüde ve sevinçte. O kadar çok öykü, deyim, atasözü ve masal var ki… Şükür ki bir kısmını muhafaza edebildik.

-İnguşça, UNESCO’nun listesinde tehlike altındaki diller kategorisinde yer alıyor.
-Evet ama dilin canlandırılması konusunda son iki yıldır büyük çalışmalar yapılıyor. Yazarlar ve şairlerin sadece anadilde yazması konusunda bir patlama yaşanıyor. Bunu devlet de destekliyor.

Sanırım insanlar anadillerinin yok olacağı konusunda endişe duyuyor ve unutulmasını istemiyorlar. Televizyonda birçok program anadilde yapıldı. “İnguş Edebiyatı” dergisinde de birçok yazı anadilde yayınlandı. Ama şehirlerde yaşayanlarımız Rusça konuşmaya çalışıyor. Köylerde ise çocuklar bile anadillerini kullanıyor.

-Okullardaki durum nedir?
-Okullarda, anadile az önem veriliyor. Ders sayısı çok az ve giderek de azaltılıyor. “İnguş Edebiyatı” ve çocuk yayını “Sela’ad” (Gökkuşağı) dışında dergi yok. İnguşetya zengin bir ülke olmadığı için yüksek tiraj yakalanamıyor. Kırılma noktalarını biliyorsunuz. Sovyet dönemi ve eğer demokrasi denebilirse demokrasiye geçiş… Bu dönemlerde Kafkasya’daki anadillere çok az önem verildi. Kuzey Kafkasyalılar anadillerini yitirmek üzere olduklarını son birkaç yılda anladılar. Kabardeylerle ve diğer Kafkasya halklarıyla konuştum, her yerde aynı sorun var. Resmi dil olarak kullanılmıyor İnguşça. Oysa İnguşetya Anayasası’nda İnguşça ve Rusçanın resmi dil olarak kabul edildiği yazılıdır. Ama bizim başka sorunlarımız vardı, caddelerde zırhlı askeri araçlar gezerken şiiri dert edinemezsiniz.

-Şehirlerde Rusça kullanıldığını söylemiştiniz. Belki de İnguşçada karşılığı olamayan birçok kelime nedeniyle Rusça konuşuyorlardır.
-Rusçada da birçok yabancı kelime var. Tabi ki uluslararası yerleşmiş yabancı kelimeleri kullanacağız ama bizim dilimiz de çok zengin. 400 yıllık bir tarihi anlatan “İnguş” adlı kitabımı yazarken dilimizin zenginliği beni şaşırtmıştı. Sadece kelime deyip geçemezsiniz, ardına düşmelisiniz.

-Dili Rusça kelimelerden arındırma konusunda bir çalışma var mı dilbilimciler arasında? Mesela Çekler Almanca kelimeleri ayıklayarak dili yeniden düzenlediler.
-Bunu herkes ister ama bu sefer de milliyetçi olarak adlandırılma korkusu var.

-Şimdiki İnguş alfabesi Kirile dayanıyor. 1920’de Latine dayalı bir alfabe vardı. Tekrar Latine geçilebilir mi?
-Bu imkansız, Devlet Duması izin vermeyecektir. Tatarlar yapmak istedi ama izin verilmedi. Şu anda yapabileceğimiz tek şey izin verilenler dahilinde bir örnek hazırlamak, başka yol yok. (ekhokavkaza.com)

Çeviri: Serap Canbek

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz