Büyük Çerkes sürgünü ile birlikte çok sayıda Çerkes göçmen, Osmanlı idaresi tarafından Balkanlara; özellikle Kosova, Makedonya ve Bulgaristan’a tampon olarak yerleştirilmişti. Ancak, Ruslara karşı bitip tükenmeyen bir savaş sürdüren Çerkesler, Balkan halklarından son derece farklıydı: Acımasız, savaşçı, iyi binici ve silahşörlerdi.
Çerkesler, özellikle Kosova ‘ya yerleştirilmişlerdi. XIX. yüzyılın sonuna gelindiğinde bazı kaynaklara göre; Babotinci, Bullatovci, Büyük Pllana, Yukarı Reçiça, Yukarı Ternava, Aşağı Pllana, Aşağı Ternava, Aşağı Reçiça, Mikullovci, Morevci, Mramori, Pashinci, Ralinci, Resinci köyleri Arnavut ve Çerkeslerden oluşan köylerdi.
1877-78 yıllarından önce; sadece Prokuple’de Çerkes ve Türklerin yaşadığı 84 hane bulunmaktaydı.
93 harbiyle beraber, Kosovayı kitleler halinde boşaltan Çerkeslerin terk ettiği köylere Arnavut muhacirler yerleşti. Gjilan belediyesinde Yukarı Sllakovc, Livoq, Doberqan, Gjilan şehri v. b; Ferizay belediyesinde Muhacirlerin Prelezi, Aşağı Godanc, Pojatishtya ve Ferizay şehri; Priştina Belediyesinde Büyük Bellaqevc, Büyük Sllatina, Yukarı Aziziye, Aşağı Aziziye, Yukarı Dobreva, Pomazotin, Hayvalia ve Priştine Şehri; Lipyan belediyesinde Eski Rufc, Gracka, Küçük Ribar, Muhacirlerin Babuşu, Küçük Dobraya, Magura, Sllovija v. b. ; Vitia Belediyesinde Drobeshi, Pozhorani, Çerkes Sadovina v. b. ; Poduyeva Belediyesinde Dumoshi, Keçibeg, Sibovc’a yakın Çerkesköy, Vuçitern, v. b. ; Mitroviça belediyesinde Shipol, Suhodolli ve Dumnica.
Sırplar ve diğer Hıristiyan halklar için, Türklere karşı büyük bir mücadele vererek korumaya çalıştıkları Kosova, kutsal bir bölgeydi ve ne Arnavutlarla ne de Çerkeslerle paylaşmayı bir tarafa bırakacak olursak, birlikte yaşama toleransı göstermelerini beklemek oldukça imkansızdı.
1912 yılında Kumanovo’da Sırpların zafer kazanmasıyla, 500 yıllık Türk hakimiyeti sona ermişti. Kosova’yı ziyaret edenler 1924-1929-1930 yıllarıyla ilgili olarak aşağıdaki bilgileri paylaşmaktadır: “Gornje Stanovce (Yukarı Stanovce), Donje Stanovce (Aşağı Stanovce),Velika reka ve Miloşevo köyleri Çerkes karakterini korumaktadır. “
Belgrad Üniversitesi profesörlerinden Tihomir Djordjevic’in belgelerine göre; Çerkesler 1912 yılında aşağıdaki yerleşimlere sahiptir.
1. Ferizovic (Urosevac)-25 hane
2. Çerkes Sadovina-60 hane
3. Mazgit-100 hane
4. Stanovc-1 hane
– Priştina, Mitrovica ve Vuçitrın’da birkaç hane.
Çerkesler; Zvecan, Gornje Stanovce (bugün 40 hanelik bir köy), Bivoljak, Hamediye, Veliki Belacevac, Mali Belacevac (bugün 2 hane kalmış 40 hanelik bir köy), Velika Slatina,Mala Slatina, Gornje Dobrevo, Donje Dobrevo, Dobranje Magura ve Mala Reka köylerinde de yaşamışlardı.
A. Lejean ‘a göre; Türk İdaresi Kosova’ya 40 binden fazla Çerkes yerleştirmişti. Kosovalı Çerkeslere göre rakam son derece abartılıdır. Onlara göre yerleştirilenler 2000 kIŞİDir. Ancak hastalıklar ve göç yolunda ölümlerden dolayı, Kosovalı Çerkeslerin kendilerinden önceki 6 nesilden fazlasını bilmeleri imkansız görünmektedir.
Sırp-Türk Savaşlarından önce yaklaşık 12 bin Çerkes, Kosova’da yerleşik yaşıyordu. Veliki Belecevac köyündeki parlementoda Çerkesler temsil edilmekteydi.
Kosova’nın dışında Sırp topraklarında da Çerkesler bulunmaktaydı: Donji Livoc (50 hane), Drobes (50-60 hane),Pozaranj, Crvena reka, Suvi Dol ve Mramor .
Niş’te, Prokuplje ve Kumanovo’da yaklaşık 100 haneden söz edilmekteydi. Gevgelia’da (Yugoslav-Yunan sınırı) 175 hane vardı.
Çerkesler, Balkanlarda uzun süre ve büyük bir nüfusla kalmadı. Çünkü Rus-Türk ve Sırp-Türk savaşlarının ardından yeniden göç edeceklerinin farkındaydılar. Nitekim Sırp Ordusunun, Binacka Morava, Kosova platosuna girmeleriyle beraber Niş ve Prokuplje’den ayrıldılar. Bir çoğu Adana, Ankara ve Suriye’ye göç etti.
Kosova’daki Çerkesler çoğunlukla Abzah boyuna mensuptu. Onları biraz farkla Şapsığlar ve Ubıhlar takip etmekteydi. Şapsığlar ve Ubıhlar Miloşevo ‘daki caminin etrafında yaşamaktaydılar. Sadece Üsküp civarında Kabardeyler vardı.
Kaynaklar:
• “1877-1878 yıllarında Güney Sırbistan’dan Arnavutların Göçü ve Kosova Ovası’na yerleşmeleri”, Sabit Uka, Çeviri: Kamil Bitiş,2014, İstanbul
• “Etnological Signifiance Kosovo Circassians” Niko Supanic, 2013, Ljubljana
