Tarihçi Mayirbek Vaçagayev, Çeçenya’nın Fransa’dan aldığı değerli belgelerden bir kısmının Avrupalıların Kafkasya’nın 1917-1921 yılları arasındaki durumuyla ilgili raporlarından ve keza Anton Denikin’in dağlılarla yaptığı müzakerelere dair belgelerden oluştuğunu söyledi. Uzmanlar, İç Savaş döneminde Kuzey Kafkasya’da cereyan eden olaylara uzun süre tek yanlı olarak yaklaşıldığı ve bağımsız araştırmalara ihtiyaç duyulduğu görüşündeler.
“Kavkazskiy Uzel” daha önce, Paris’teki Kafkas Araştırmaları Derneği başkanı Mayirbek Vaçagayev’in Haziran ayında, Fransa’da kopyalamış olduğu Kafkas tarihiyle ilgili 50 bin sayfalık arşiv belgesini Çeçenya arşiv idaresine teslim ettiğini yazmıştı. Ülkemiz tarihçilerinin daha önce varlığından haberdar olmadığı bu belgeler, Kafkasya’da 1917-1921 yılları arasında cereyan eden hadiselerden ayrıntılı olarak bahsediyor.
1917 Kasım’ında Rusya imparatorluğunun Dağıstan topraklarında ve Terek vilayetinin dağlılarla meskun okruglarında Dağlı cumhuriyeti ilan edilmişti. Cumhuriyetin hükumeti 1919 ilkbaharında, Dağıstan toprakları General Anton Denikin’in ordusu tarafından işgal edilince dağılmıştı. Eylül 1919-Mart 1920 arasında Dağıstan ve Çeçenya topraklarında Kuzey-Kafkas Emirliği adlı bir İslam devleti var olmuştu.
Mayirbek Vaçagayev, “Kavkazskiy Uzel” muhabirine, teslim edilen bu belgelerin, o tarihlerde ülkenin güneyinde: Tiflis, Novorossiysk, Vladikavkaz, Bakü ve Batum’da bulunan konsolosluklar ve askeri temsilciliklerin rapor ve değerlendirmelerini içerdiğini söyledi.
Devamla “Fransa, Almanya ve Büyük Britanya dışişleri bakanlıklarının raporlarının araştırmacılar için çok ilginç olacağını düşünüyorum” dedi. “Bu belgelerin önemli bir kısmı, Fransız askeri misyonunun Kafkasya’daki hadiselerin ayrıntılı olarak anlatıldığı raporlarından oluşturmaktadır”.
Bu belgeleri görmek, Fransızların, Almanların, Türklerin ve İngilizlerin Kuzey Kafkasya’da 1917-1921 yılları arasında cereyan eden olaylara nasıl yaklaştıklarını anlamamızı kolaylaştıracaktır.
Vaçagayev’e göre “İç Savaş dönemi belgeleri, tarihçinin olayların akışını haftalık periyotlarla izlemesine imkan vermektedir. İnsan neredeyse olayları bizzat yaşar gibi oluyor. Fransa, Almanya ve Büyük Britanya subaylarının raporlarını görüyoruz, siyasi temsilcilerin olay yerinden yaptıkları yazışmaları öğreniyoruz. İster istemez o yıllarda cereyan eden olayları yeniden değerlendiriyorsun, zira belgeler bildiklerimizdeki eksik yerleri tamamlıyor”.
Belgeleri tanıması Mayirbek Vaçagayev’in, dönemin Kafkasyalı siyasi şahsiyetlerine, özellikle de dağlılara başka türlü bakmasına imkan verdi. Bu hususu şöyle açıklıyor: “Denikin’in dağlılarla yaptığı müzakereler, özellikle de yöreyi kontrol altında tutamayacağını anladıktan sonra Dağıstan’la bir anlaşmaya varma arzusu, İngiltere ve Fransa’nın Dağlı Cumhuriyetine karşı tutumları, Almanya ve Osmanlı imparatorluğunun dağlıları desteklemekle ilgili siyasetlerine dair belgeler çok dikkate değer.”
Vaçagayaev’e göre, dağlı liderler hakkında yapılan değerlendirmelere dair belgeler ve keza dağlıların Avrupa devletleriyle yazışmaları özellikle dikkate değer. Bu malzemeden dağlıların Kazaklar ve Bolşeviklerle ilişkilerine dair pek çok yeni bilgiler edinilebilir.
Bu zengin arşiv belgelerinde her araştırmacı kendi konusuyla ilgili bir paket bulacaktır.
Vaçagayev şöyle devam etti:
“Benim için en değerli olanlar, Dağlı Cumhuriyeti ile ilgili olan belgelerdir. Çünkü 1917-1921 yıllarının Dağlı Cumhuriyeti, birkaç yıldır üzerinde çalışmakta olduğum bir kitabın konusudur ve buradaki kahramanlarımla ilgili her şey benim ilgimi çeker. Kimdir onlar?: Abdül Mecid Çermoyev, şeyh Uzun-Hacı, Haydar Bammat, Vasan-Girey Jebağı ve diğerleri… Dağlı muhaceretiyle ilgili her şeyi arşivden aldım”.
Vaçagayev’in kafasında Dağlı Cumhuriyeti üzerine bir kitap yazma fikri, Paris yakınlarında, Bobinye’de bulunan, dağlı muhacirlerin ebedi uykularını uyudukları Müslüman mezarlığını ziyaret ettiği zaman doğmuştu: “Arşivde çalışmaya başladım ve Kafkas halklarının tarihiyle ilgili olup da Kafkasyalı tarihçilerin varlığından bihaber oldukları ne kadar benzersiz belgeler bulunduğunu gördüm. İşte böylece, yalnızca kendi kitabımla ilgili değil, dönemin Kafkasyasına dair her şeyi aramaya başladım. Bulduğum her şeyi elden geçirdim ve Çeçen arşivine teslim ettim. Bu iş yaklaşık 15 yılımı aldı”.
Tarafsız araştırmalara ihtiyaç var
RAN Doğu Araştırmaları Enstitüsü çalışanı kıdemli bilim adamı Vladimir Bobrovnikov’a göre, Çeçen arşiv yönetimi bu belge kütlesiyle her halükarda değerli bir kazanım elde etmiş oluyor, çünkü cumhuriyetin arşivi savaş sırasında neredeyse tümüyle imha olmuştu. Elde edilen arşivin değeri, İç Savaş’ın tarihinin araştırılmasının uzun süreyle çok fazla politize olmuş olması dolayısıyla da tartışılmazdır. Vladimir Bobrovnikov bu konu ile ilgili olarak şunları söyledi: “Sovyetler zamanında, o dönemin olaylarının anlatımında bir çeşit racon oluşmuştu, bu geniş arşiv malzemesinin elde edilmesi, kaynak yokluğu dolayısıyla araştırılamayan bazı problemlere ışık tutmaya yardım edecektir. Ayrıca İç Savaş dönemine dair bu zengin malzeme Kuzey Kafkasyalı tarihçilerin çoğu için ulaşılır olacaktır”.
RAN Medeniyetler ve Bölgeler Araştırma Merkezi nden kıdemli bilim insanı ve “Kavkazskiy Uzel” sitesinde blog sahibi Naima Neflyaşeva’ya göre Vaçagayev, Sovyet tarih yazıcılığında son derece taraflı olarak yansıtılan zorlu ve çelişkili bir tarihsel dönemle ilgili muazzam bir belge koleksiyonu getirmiştir. Neflyaşeva devamla şöyle konuştu: “Kendim ve arkadaşlarım için, yurtdışına veya son yıllarda çalışma rejiminin gittikçe zorlaştığı Moskova veya St. Petersburg arşivlerine gitmeye gerek kalmaması çok değerli. Bu nedenle Kafkasya uzmanı tarihçi için, iki-üç saatlik bir seyahatle ulaşabileceği bir yerel arşivde çalışma imkanı, yalnızca Çeçen Cumhuriyeti bilim adamları için değil, güneydeki meslektaşları için, Rusya’nın tüm Kafkasya uzmanları için ciddi bir kazanım ve destektir”.
(kavkaz-uzel.ru)
Çeviri: Uğur Yağanoğlu
