Atasözleri, deyimler, bilmeceler bir halkın uzunca yıllar deneyimleyerek yarattığı dilin inceliklerini de içinde barındıran kelime dizeleridir. Abazaların Aşhkarua kolundan olan Tam* halkı da bundan istisna değildir.
Tam halkı da diğer halklar gibi atasözü, deyimler, bilmeceler üretmiştir. Onlardan çok azı günümüze ulaşmış, kaybolmamıştır.
Aşağıda derleyebildiğim Tam atasözü, deyim ve bilmecelerini tarihin tozlu sayfalarında diğerleri gibi kaybolmaması için yayınlıyoruz.
Sizlerden ricamız, köyünüzle ilgili duyduğunuz atasözü, deyim ve bilmeceleri bir yerlere not etmeniz ve onları uygun bulduğunuz bir yerlerde yayınlanarak veya yayınlatarak kaybolmasını önlemeye çalışmanızdır.
Yiğidin yoksa kahramanın da yoktur / чырказа вумамзари фырказаги вумазам / Çırkaza vumamzari fırkazagi vumazam
Зны ажвы гlайуп зны ачв гlайуп
(Zını ajı yaoup zını ac yaoup)
Bazen inek gelir bazen öküz gelir
(Bazen bolluk bazen kıtlık olur)
Выгубра дызутушда, дурыпшдзуштl
(Vıgubra dızuvtuşta, dvrupıscuş)
Kötünü kime vereceksin, güzelleştireceksin
Ачвгьа дцаны абзиа дыгьгlайуам
(Açkha dısanı abziya digayam)
Kötüsü gidip iyisi gelmez
Ар ангlайуоз Бычва иыртшауагъвун
(Ar anayoz Bıç’a yırçavoğon)
Düşman ordusu gelirken Bıça çift sürüyordu
Удваны узымбо угыланы утшиумырбан
(Vıdanı vızımbo vugılanı vucıyvumırban)
Otururken seni görmeyene kalkıp kendini gösterme
Уара ухъа рыха йаквуымцlары заджвы рыха гьуыквйцlарым
(Vara vıka pıxa yakuımzarı zacı pıxa gıvukıyzarım)
Sen kendine kıymet vermezsen kimse sana kıymet vermez
Йъахьуыхь-у-а уымпlы йахьгвыпl
(Yexvuxa vumbı yaxgup)
Ağrıyan yerine elini koyarsın
Йъахьуыхь-у-а уыпсы алопl
(Yexvuxa vuıpsı yalop)
Neren acıyorsa canın oradadır
Зхъа змадуу йщапlы змахвычlым дыгьакъам
(Zıka zımadu yışabı zımaxucum digigam)
Başını büyük ayağını küçük görmeyen yoktur
Ан дызмам, Анчва гьйымам
(An dızmam ança giyimam)
Annesi olmayanın tanrısı da yoktur
Быцаларгьи бгlайларгьи бахlзымышрахейтl
(Bıtsalargi baylargi bahzımışraxet)
Gidersen de gelirsen de uğurlar olsun
Хlатlваны хlамца хlагьзадгвыщам
(Hadanı hamsca hagzadguşam)
Oturup ateşimizi üflemeyeceğiz
Йынаджькlвыр-у-а гlаджьскlвыр-у-а цlыхъварщыща
(Yınıcsgura acsgura cskharşışa)
Girip çıkıp kuyruğunu sallar – Gelincik
Нырчв-арчв дырг дырг
(Nırç arç dırg dırg)
Beşik
Дырг-дырг дыргвыщага
(Dırg dırg dırguşaga)
Beşik
Нычгвра ацгвра жейзегыч
(Nıcgura atsgura jeyzeğıç)
İğne
Гlвыр-гlвыр гвба чвгьа, гвырмыджьда хъвдахач
(Gurgur gubatscga gurmıjda gudaxaç)
Gürgür sıçrayan sesi usandıran ince boyunlu=Yayık
Йкъалцlо уыс гвыраны къа-л-цlогlвуытl
(Yıgalcso vuıs guranı gaytsoğyot)
Yaptığı işi kusursuz yapıyor
Ахьы лыпсоупl
(Axi lıpsaop)
Becerikli (altın saçıyor)
Лымпlы ахьипсопl
(Lımbı axipsop)
Eli altın saçıyor -Bereketli
Цlи-Цlи гва-гва
Ала уба чlа-чlа
Гвди мди джьараса
Хlампlал бжа хъаргвтlву
(Zizi guagua
Ala vuba caca
Gudi mıdi carasa
Hambal bıja kargudü)
(Çocuklar için el oyunu sözleri)
Мышв ахъабаба
Сыда бада пшдза йуфушма
Хlай хlай сфейтl
Ба басымтари сфапl
(Müfe kababa
Sıdabada pışcsa yuvfuşma
Hay hay yısfet
Ba basımtari yısfap)
(Çocuklar için el oyunu sözleri)
Уыс бзиа къаздзо час хъагlа йфуштl
(Wuıs bziya gayszo cas kaa yıfuş)
İşini iyi yapan tatlı ekmeğini yer
Щымтан чига йгылаз тшан тшаба йецджьигитl
(Şimtan ciga yıgılaz can caba yescıygit)
Sabah erken kalkan kısrağının altında aygır buldu
Ахъацlа тларыхlгьи пхlвыс-кl- дгlалрийтl
(Akasca tilirahgi puxus daliriyt)
En yiğit erkeği de kadın doğurmuştur
Утыпхlа йылхъауцlа апха утацашlы йубапl
(Vıtıpha yılkuvsca apxa vıtascacı yuvbab)
Kızına verdiğin değeri gelininde görürsün
Атыпхlа дысасупl атаца дыгlвнопl
(Atıpha dısasup atasca duğnop)
Kız misafir gelin evin sahibi
Ажвагlвы ахысгlвы ар йыгынгопl
(Afazvü, axısvü ar yıgıngop)
İyi söz söyleyen, iyi silah kullanan orduyu yönetir
Йытаутвоз йукlылысо йухlваз йызмагlауа йепшупl
(Yıtauvtoz yıvgılıso yıvxoz yıyızmağva yepşüp)
Delikli kapla duyduğunu anlamayan arasında fark yoktur
Уызтахъу йыхъазы уитахъупl
(Vıztaku yıxazı vıytakup)
Seni arayan kendi işi için arar
Аджвы йгвыло жвагlвыкl йыргвылоупl
(Acı yıgola jovug yırgolap)
Birinin aklında olan on kişinin de aklındadır
Аджьма гди адзара йрылахъвмаройтl
(Ajma gıdı ascara yırılaxmaroyt)
Yaşlı keçi oğlaklarla oynadı
Хъацlа дасырызго йпхlвыс лоупl
(Kazsa dacırızgo yıpxus loğp)
Erkeği meydana çıkaran hanımıdır
Ашlыц аха пшдза аг-в-ымсара йылазы-р-гьи гlащтlырхейтl
(Acıs axa pıştsa agımsara yılazıgi yaşdırxet)
Yeni, güzel başı çöplükteyse de kaldırırlar
Ала угынгыланы йуыхьыквкьцьитl
(Ala vugıngılanı yuvuxscet)
Köpek kalkıp üstüne pisler
Айсзи ейбафойтl
(Ayszi yeybafot)
…… birbirini yiyor
Къвым бальахl Тlам ыквупl, Тlам бальахl Къвым иыквупl
(Kum belah Tam yıkup Tam belah Kum yıkup)
Kum’un belası Tam’ın üzerine, Tam’ın belası Kum’un üzerine
Амышв твын расакl асрашейтl
(Amüf tın rasak yasraşet)
Ayı doyunca bir fındık arttı
Зымбара зымбаз тшынла амца айыркlитl
(Zımbara zımbaz cınla amcsa yeyırgit)
Gün görmemiş gündüzün lamba yakar
Йхъага сасра дызыщтиуо йаргьи днацущтl
(Yıkaga sasıra dıziştiyo yargi dınatsuşd)
Delisini misafirliğe gönderen arkasından yetişmeli
Чата гвыптшыхъагlара хlамопl
(Çata gupıckaara yıhamop)
Kaymak gibi tatlı kalbimiz var
Айфцга йымдыро угвы итапитшуеит
(Aüfatsra yımdıro vıgu yıtapiçüvet)
Konuşmasını bilmeyen kalbini kırar
Уаъахьынамдзас хьыла йтвыны уыджьаущооит
(Vaxinamtsas xiıla yıtını vıcawşooyt)
Yetişemediğin yeri altınla dolu sanıyorsun
Дышпагьи псыла, дмыгъмыгъа мацара
(Dışpagi psıla, dımığmığa matsara)
Nasıl da şişman, titreye titreye
йалагеле даайетl
(Yalagetle daayet)
Elibol, zengin geliyor
Амыстара гахарым амака гыкурчырам
(Amıstara gaharım amaka gıkurçıram)
Asil akmaz kemer tozmaz
*TAM: Bugün için Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Büyük Laba nehri üzerinde yer alan bir Abaza yerleşimi idi. 1860’lı yıllarda Türkiye’ye sürgün edilmişti. Bilinen dört Abaza köyünden oluşan bir idari bölgenin ve merkez köyünün de adı idi. Tam köyünün olduğu yerde bugün Karaçay -Çerkes Cumhuriyeti’nde Курджинова ile Псемен yerleşimleri yer alıyor.
