Ипэрэ тхыным пыдзагъэу Адыгабзэм и хымэ гущаlэ фэдэу алъытэрэ гущаlэ заулээ зэ къэтыуплъыкlун. Адыгабзэм щыщыми щымыщыми lофэр зытетэр lетимологием епхыгъэу къэдлэжьын.
Гущаlэу тыкъызщынагъэм щегъэжьэжьыгъэу.
ахъшэ < akçe, para: Осмэн lЕмпериа лъэхъаным, 1327-1687 и лъэсхэм зэрвхьагъэ lашъэ. (монетный – money). Эыхэшlыкlыгъэ гъукlым дыжьын фыжьы хэлъытыгъэ. Тыркубзэкlэ и къэlокlэ “lакчэ.” Ащ мэхьанэу и lэр “фыжьыкlай.”
lак: фыжьы
-чэ: Адыгабзэм хэт –кlай чlэрыфэхым ащыщ пыч гущаl.
Гущаlэр зэхэтэу фыжьыкlай махьанэр егъоты ау гущаlэр зыфихьырэ ахъщэ (монэй)гущыlэр ары.
Джы мырырэ Адыгабзэм хэт ахъшъэ гущаlэмрэ зыгорэ зэфраlоф а, зэхьащыр гущаlэх а? Ахъщэ гущаlэр тыркубзэм хэт акчэ (lакчэ къеджэх) къыхэкlыгъ пlомэ lетимологиемкlэ ар пхэнджы хъут. Ау lакчэ тыркубзэм ий, ахъщэ гущаlэр Адыгабзэм щыщ, гупшысэр шъыпкъэ гупшысэ. Адыгэм ахъщэ зиlоджэрэ гъукlы фэдэхэм яхэшlыкlыгъэ ахъщэр ары зигугъу ишlырэ. Ау тхилъымпlэм хэшlыкlыгъэм lэпэрэгъачъэ иреlо. Нэцlыу гущаlэр, шъэф махьанэ зыхилъхьэрэ гущаl. Лъытэ гущаlэри уасэ гущаlэм фэущэигъэ зыгущаl. Шъэф махьанэ иl фэдэу. И уасэ ахъщэ шъитlу тырилъытагъ, зыпlокlэрэ уасэ, ахъщэ, лъытэ гушэlищыми ямахьанэ зэрэ зэфэшхьафыхэр хэунэфыкlы.
Кlэкlэу, ахъ: гъучlы ахъщэм зэщигъо зыхъукlэ къыхэlукlырэ макъэр ары. Щэ гущаlэри щэн щэфэным фэхьыгъэ гущаlэр ары. Арышъы ахъщэ: узэрэщафэрэ гъукlы фэдэ пъытъхэм ахэшlыкlыгъэ лъытэ зиlэ щэфапкlэ къыпфеlуатэ.
Мыщ нэсы къыкъызысыгъэкlэпэсэрэй Адыгэжъым зэрахьтыгъэ ахъщэр дышъэ шъыпкъагъэ. И джырэ къэсыгъэу ар Адыгабзэм хэт. Сэ къыслъынэсыгъэу зы гущаl. Къащэфыгъэ зыгорэмэ тхапшъа къызэрэпщэфыгъэ? Зыупкlэхэкlэ дышъитlу, дышъитфы фэдэу джэуап иратытыгъэ. Ау я ахъщэ е марк е долар е Тырку ахъщэ хъутыгъэ. Иджы дэдэм Мыекъуапэ музием укlуагъэмэ Меотхэм зэрахьагъэм дышъэ аъщитlу кlэлъ. Зы елэктрой ахъщэ дыкlыгъу.
Кlэкlэу, lакчэ Тыркубзэ, ахъщэ Адыгабзэ. Зэхьащырых нахь зым зэр текlыгъэу щытэп.
батыр, бэгъэтыр < batur, bahadır, kahraman: Гущаlэр къызщежьэрэ Адыгабзэр ары. Гущаlэм и лъапсэ тlы гущаlэр ары. Адыгабзэ бэ гущаlэр нэмыкlы гущаlэмэ хахьэ зыхъукlэ ипэ къакlо. Бэ + гъашlэ, бэ+ шхы, бэ+lо фэдэу. Батl гущаlэм мэхьанэу иlэр тlым фэдэу бэ хъурэ ары. Инэу кlокlэшхо зиlэр. Иужъыткъырэ р макъэм гущаlэр унаэу къегъэнафэ.
Батlыр: кlокlэшхорэ пкъышхорэ зиlэ цlыфышхо мэхьанэу иl. Модрэ къыпыт фэдэ цlэхэри ащ хэкlыгъэ гущаlэх.
бегъымбар < peygamber: Нэпэджэ уеплъымэ фарсыбзэм (Ираныбзэ) щыщ зы гущаl. Ау бзэхэ зы лъэхъан зэпэблагъэу щытыгъ, джыри зы манталитэкlэ утыгум къихьагъэх. Ащ тэубытагъэм уегупщысэмэ пэгэмбэр / пагэмбэр укъеджэмэ и махьанэ къэунэфыжьы. Гущаlэр къыбдэгущэlэжьэу фежьэ. Пагэ, гущаlэм непэрэм фэмыдэ къодиеу пэгэныгъэм фэшхьафэу, цlыфышхо махьанэ хэлъытыгъэ. –бэрэ гущаlэми пэйгамбэрым игъашlэ еухы фэ бэрэ цlыфымэ апэ зэритытыгъэр къегъэнафэ. М макъэу гузыгум дэтэр къызпыуцорэ гущаlэр хегъэунэфыкlы. Кlахыкъо тlорэп, кlахьыМкъо тъэlо нахь. Ау иджы а гущаlэр Фарс бзэм щыщ.
бей < bey: Адыгэмэ амышlэжьэу щытыми Адыгабзэм къешlэжьы. Бэй гущаlэр бэ + ий гущэlитlур ары зыхэкlыгъэ. Бэ хэт Э макъэмрэ ий гущаlэм хэт И макъэр тlори макъзещэу зэрэщытым паэ Адыгабзэмкlэ Э макъэр дэзышъ БИЙ тъэlо. Фэшхафэуи бае гущаlэри ары зытетэр. Ау мы фэшхафэу бзэ сосюлогиа махьанэ дыкlыгъу. Ау ащ иджы игъоп.
борэн < boran, tipi: Борэ гущаlэр Адыгабзэм хъулъфыгъацlэу хэт. Джыри митологиами Борэхъэ аlошъ цlэрыlо артист фэдэу хэт. Борэнэр Адыгабзэмкlи жьы корэнэу быузэ къепщэрэ жьыбгъэр ары. Фыртынэми фэшъхафэу уаэ кlэкlэтэу щыт. Фарсыбзэмкlэ и махьани ошх уаер ары.
бру < burgu: Зыгорэ риун фаэу зыгорэм гъуанэ зэрэхэпхырэ lэдэ-уадэ ары. Бы гущаlэм фиты зышlырэ мэхьанэ хелъхьэ. Быбын гущаlэм фэдэу.
гъуэншэдж < gönçek, pantolon: гъонщэдж къэlуакlэр пхэнджы, гъончэндж ишъыпкъэр. Гущэlитlу зэхэлъ. Гъуанэ + чэндж. Ипэ гъончэнджэр лъэгуанджэм къэсэу кlалэмэ япаэ ашlыгъ. иlтунэмэ ныбжь зиlэми зыщалъагъ. Ипэдэдэ зышlыгэри, зыгъэфэдагъэри Адыгэхэр ары. Адыгабзэм гущаlэхэмкlэ сурэт къызэришlырэ, урыгущаlэ зыхъукlэ зыкъзэриуигъашlэрэ, къзэрэбдэгущэlэжьырэ и бзэхабзэу зэрэхэлъэр пшlэн фай.
делэ < deli: Адыгабзэмкlэ делэ, Тыркубзэмкlэ дели. Етимоложьиамкlэ тыркубзэм ухаплъэмэ телю гущаlэр и лъапс. Делэм зэрэделэр бэлахьэу зэрэтелъэр ара къиlонэу зыфаэр. Ащ Адыгабзэм и манталитэкlэ уемыплъымэ и сэбэб пфэшlэтэп.
Адыгабзэмкlэ, дэлэ, гущаlэу ягъэфэдэрэмрэ тыркубзэмкlэ дели гущаlэу ягъэфэдэрэ ямахьанэхэ хэрэзэтефэрэм пае етимоложьием епхыгъэу зы лъапсэ къызэдщежьэ. Ащ Адыгабзэм епхыгъэу уеплъымэ дэ гущаlэм, емый – шlумый зы махьанэ иlэу, зы кlукl иlэу цlыфымэ агъэфэдэрэ зырорэ гупщысэмкlэ зэрэДЭпщтэрэ ары. Хъутымый, мыхъутымый цlыфым пчlэ зыфышlыгъэ зыгорэ игъокlэ имгъэфэдэу, иlорэ-ишlэрэ зэхигъэулалэ зыхъукlэрэ а делэ плъышъуацlэу тэлъытэ. Мэделэ, агъэделэ джыри е делэ шъыпкъэу е делэ фэдэу, делашъо теуагъэу… тэлъытэ.
Сикъэlуатэкlэджэ лэ гущаlэм емый–шlумый лэнэр мэхьанэу къикlырэ къышъугурыlуагъэнкlый хъун.
Кlэкlэу къэпlожьымэ, лэ гущаlэр, емый – шlумый цlыфым игъэфэдэрэ зыгорэ зэрэзэхигъэкlуахьыгъэр къигъэлъагъоу лэлэн гущаlэм ипэрэ пычэу лэ гущаlэр ары.
къаз < kaz: гущаlэр Тыркубзэмкlэ къикlий Адыгабзэм къыхэхьагъ, пlоным пае, къапlорэ зыгорэхэри бгъэшъыпкъэжьын фай. Тыркубзэм зэрэщымыщэр нафэ. адыгабзэм зэрэхэтэри пштэн фай. Къа… къа… къа… иlозэрэ адыкlэ-мыдыкlэ зызэрэзигъазэрэ къегъэлъагъо. Арышъы, къаз, гущаlэр Адыгабзэм хэтэп, зыпlокlэрэ, сыда кlыхэмытэ? И джэуап птыжын фай.
къаплъэн < kaplan: Мыри аслъэн гущаlэм фэдэкъабзэ. Къэп (жъэджэ зэрипхъуантэрэ) + лъэн (зэрэ лъэрэ) гушэlитlоу зэхэты.
къарэ < kara: тышlокlодырэм факlорэ ти гущаlэм ящыщ. Непэкlэ, къарэ гущаlэмрэ, шlуцlэ гущаlэмрэ ямахьанэхэ зэхэтэгъэкlуахьы.
Шlуцlэ гущаlэм имахьанэ плъышъуацlэу ежьашъор ары.
Къарэ гущаlэр Адыгэхэм ежьашъом фэшхьафэу, нахь шlуцэ дэдэр ары. Къарэ, къэрабгъэ, къэрапцlэ гущаlэхэм къагъэфэдэ. Фэшхьафэу Адыгэмэ лэкъуацlэу яхэт.
Тхам иlомэ, итlорэ мазэм, къэкlот тхэгъуми тыпытхэт.
1Хьатыкъой гущэlакlэмкlэ лэнлэн. Мыри ланлэ гущаlэм и мастар арыю кlэлъыкlо иl.
