Şhaplhekhue Ğuç’ıps
Çeşitli halklardan pek çok araştırmacı, biliminsanı Sovyet ülkelerinde yaşayan az nüfuslu halkların zengin manevi kültür ürünlerinin derlenmesi, incelenmesi, öğrenilmesi işiyle ilgili değerli çalışmalar yaptılar. Kuzey Kafkasya coğrafyasında yer alan çeşitli halkların yaşadığı yörelerde Sosyal Bilimler Araştırma Enstitülerinin kanunla resmen açılmış olması, devlet yöneticilerinin bu işe ne kadar önem ve değer verdiklerinin kanıtıydı. Adigey, Karaçay-Çerkes ve Khaberdey-Balkar Cumhuriyetlerinde açılan Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüleri bunların başlıca ve önemli örneklerindendir. Yönetsel olarak farklı birimler arasında bölünmüş olan Adige halkının manevi kültür ürünlerinin derlenmesi, değerlendirilmesi bakımından bu enstitüler adeta birer tarihsel dönüm noktası olmuştur. Halkın uyanmış bilge insanları, başka halklardan bilgili ve yetenekli insanları davet ettiler ve ilk somut araştırma, derleme çalışmalarını başlattılar. Ünlü bilge insan Tsey İbrahim, halkın manevi kültür ürünlerinin derlenmesi çalışmalarına öncülük edenlerin başında gelir. V.L. Messman, A.P. Mitrofanov, A.G. Kontseviç, M.F. Gnesin, N.N. Mironov, A.M. Avramov, A.F. Grebnev, T.K. Şeybler, K.E. Matsyutin ve benzeri ünlü büyük müzik adamları, kompozitörler onun sayesinde genç Adigey Özerk Bölgesi’nde çalıştılar, paha biçilmez ulusal kültür ürünlerimizi derlediler ve onları yok olmaktan kurtarıp, ulusal kültür hazinemize kazandırdılar. Ardından eski halk şarkılarından oluşan ilk kitaplar da hem Adige kültür dünyasına hem de dünya müzik kültürüne kazandırıldı. Sözgelimi, V.L. Messman, 1925 yılında Adige topraklarında yapılan, kendisinin de katıldığı derleme-araştırma çalışmalarından sonra “Birinci Adige Rapsodisi”, “Adige Kahramanlar Anıtı” adlı hüzünlü marş, “Zawur Abrek” sinema filmi, “Adigey Anıları” adlı uvertür-fantezi müzik eserleri gibi pek çok değerli eser vermiştir. Kompozitör A.P. Mitrofanov’un “Kuzey Kafkasya Dağlılarının Müzik-Şarkı Eserleri (Музыкально-песенное творчество горцев Северного Кавказа)” adlı iki ciltlik el yazması eserinde Adige müzik aletleri çok büyük yer tutmaktadır. Mitrofanov, eserinde Adige müzik aletlerini somut olarak insanların gözünün önünde canlandırırcasına ayrıntılı biçimde betimler, anlatır, resimlerini de verir. Müzik aletini çalanla şarkısını söyleyenin şarkıyı nasıl uyumlu bir şekilde icra ettiklerini ve dinleyiciye etkili biçimde ulaştırdıklarını anlatır.
G.M. Kontseviç, Adige topraklarında yürütülen derleme-araştırma çalışmalarına 1931 ve 1935 yıllarında iki kez katılmış, ulusal söylence çalışmalarında asla unutulmayacak çok değerli izler bırakmıştır. Onun çalışmalarının o denli değerli olmasının nedeni, kendisinin bizzat sözlü kültür ürünleri derleme ve değerlendirme alanında çalışan bir araştırmacı biliminsanı olmasındandır. Ulusal şarkıları, melodileri notalarla kaydetme alanında yaptığı değerli katkıların yanı sıra, “Prof. G.M. Kontseviç’in Derlemeleri” (Записки профессора Г. М. Концевича) adlı eserinde eşsiz derlemelere de yer vermiştir. Profesörün çalışmalarını daha da değerli kılan özellik, solistin söylediği ile enstrüman çalanın enstrümanından çıkardığı melodiyi bir arada notaya alıp kaydetmiş olmasıdır. O aynı zamanda Adige müzik aletleri, özellikle de şıç’epşıne hakkında geniş bilgiler verir. Yapılış biçimi, yapıldığı ağaç cinsi ve özellikleri, enstrümanı çalanların çalma teknikleri eserde somut olarak açıkça gösterilmiştir.
Ünlü kompozitör M.F. Gnesin 1932 yılında Adige ülkesinde araştırmalar yaptı. “Çerkes Şarkıları (Çérkésskiyé Pésni)” adlı bilimsel derleme ve değerlendirme çalışmasında biliminsanı, Adigelerin müzik aletleriyle icra ettikleri müzikler bakımından ne kadar zengin olduklarını, bunların eşsiz özgün müziksel anlatı örnekleri olduğunu, onların temel karakteristikleri, çalınma-söylenme teknikleri bakımından da özgünlüklerini, bunları belki apayrı bir müzik janrı olarak değerlendirmenin daha doğru olacağını özellikle altını çizerek vurgular.
(Devam edecek)
Çeviri: Fahri Huvaj
