Уи Былым Умыш1эжьымэ Къыобгыжьы (3)

0
936

Ипэрэ тхыныхэм апыдзагъэу Адыгабзэм и хымэ гуща1э фэдэу алъытэрэ гуща1э заулээ зэ къэтыуплъык1ун. Адыгабзэм щыщыми щымыщыми 1офэр зытетэр 1етимологием епхыгъэу къэдлэжьын. Мыщ ипэджый къэсытхыгъэ зэпыдзэгъэ гупшысэтх т1ури фэдэ гуща1эхэм япхыгъагъ. Джыри ахэмэ япыдзагъэм сапытхахьыт.
Гуща1эу тыкъызщынагъэм щегъэжьэжьыгъэу.
къат < kat: гуща1эм ыджырэ къэ1уак1эхэр бзэ зэфэшхьафым япхыгъэу зэхэсфынэр ары зиужъ ситэр.
Кат: (трыркубзэ): зэгучы1у зэтэлъым зэр. 1. Ти унэ т1орэ катым тет. 2. Щыгъынхэ кат катэу ыщахьыжьыгъ. 3. Джанэхэ кат кат зыщилъагъ.4. щаым щэщэгъор хидзагъ (катты).
kat Ar ḳaṭˁ قَطْع [#ḳṭˁ faˁl msd.] kesme (пыупч1ын, бзэн), (mec.) nehir geçme, yol alma (псыхъо прык1ын, гъогу к1ун. < Ar ḳaṭaˁa قَطَعَ kesti (Пыупк1ыгъ).
Мыщ узэплъын фаер, Араб бзэк1э ыкъэ1уак1э тыркубзэм зэрэщхьащык1ырэ ары. Араб бзэк1э: къэт1эгъэ. Араб бзэм макъэ1ухэр к1эк1ы – к1ахы ы1оу зэтек1ы. Адыгабзэм ебгъапшъэмэ а макъэмрэ э макъэмрэ зэрэзэтек1ырэм фэдэу.
Адыгабзэр пщтэмэ къэт1эгъэ ч1ыгу къэт1ыныр ары. Адэ ят1эр зэрэпыуупч1ытэри къэт1ынэр ары. Ят1эр зымлэжьырэ хьац1э-п1ац1ый, псэушхьый, бзыу лъэпкъый, уц1ый, чъыгый, ц1ыфый зый щы1эп.
Илъэс пчъагъэхэу блэк1ырэм, гуща1эхэм ямахьани, якъэ1уак1и зэщхьащык1эу, мэхьанэм е зиубгъоу е хэзэу е зэблихъоу мэхъу. Илъэс бэ пчъагъэк1э узэк1э1эбэжьэу етимоложьием тетэу блэжьымэ, маханэхэ, макъэхэ, гуща1эхэ е зэфэдэн фаех е зэблэгъэн фаех едэ къи1уатэрэ зэшхьы хъун фаех. Фэшъхьафэуи гуща1эхэм я хъышъэхэрый е зэшъхьын е зэрэубытъын фаех.
Нэмыцэ бзэмк1э къэт1ын зэу хэтыхэр abschaben, ausheben, schaben, (абщабэн, аущэбэн, щэбэн) гуща1эхэр ары. Уегупщысэмэ ят1эр къэпт1ынымрэ бгъэщэбэнымрэ гуща1эхэр зэтек1ыми къа1уатэрэ а зы 1офыр, а зы хъуш1э (глогал), азы хъугъэ-ш1агъэр ары. Мырый зы лъэхъан бзэ зэфэшхьафыхэм зы лъапсэ задрыя1эу зэрэщытыъэм ишапхъэ. Мыр шхьафэу зы тема к1ахьэу щыт. Урылэжьэн фай.
Араб бзэмк1э mураб зэра1орэ ят1эр ары. Т1ин зэра1орэрый пшъыжъ зэхэш1ахьыгъэ ары. Т1умый ялапсэ Т макъэр ары.
Тыркубзэмк1э ят1эм mопракъ иц1. Ащ илъапси Т макъ. Гуща1эр m1ып лъапсэр ыгъотэу сэлъытэ. Ыт1орэ пыч –ракъ гуща1эмый 1эпкъ-лъэпккыр аханэу хегъахъо.
Ц1ыфым япэдэдэ пиупк1ыгъэри, ыбзыгъэри, анахь бээрэ илэжыгъэри ят1эр ары, ч1ыгор ары. Ч1ыгу лэжыр дунаер щэ1эфэ ыухытэп. Арышъ нэмык1shi лэжхэр ч1ыгу лэжыным ыужъ.
Аркеоложьием къызэригъэлъагорэмк1э ц1ыф ц1ык1ор япэрэ лъэхъанхэм ч1ы унэхэм ащыпсэугъэх. Анатолиер апэ дэдэ хэгъэгу ыш1ый 1ушъохэм къуджэхэр, къалэхэр, псэуп1эхэр щызгъэпсыгъэхэ Кафкасым къик1ый Анатолием къихьагъэ Хьатхэр ары. Аужъыпкъэу Невщехьир Къалэм къыщагъотыгъэ ч1ы ч1эгъ къалэм ыныбжы ылъэ минитфэу а1о. Ыхэк1э ыт сурэтхэм ар къагъэшъыпкъэ. Ащ ыпэк1ый къагъотыгъэ ч1ыч1эгъ къалэ зэфэшхьафхэрый щы1эх.
Мы къалэхэмэ яфэ1оагъэр, пщтэмэ, 1уашъхьэм ышъхьэк1э къыщежагэу рат1ыч1ым рат1ык1ыхэзэ къатий ехых. Ч1эч1ыжьып1эхэр зэпэшхьафэу ыхэ нысы ехых.
Тэ тигуща1э зэсыпхыжытэр мы лэжыныр ары. Къалэр (зигугъу сыш1ырэ унэп, къалэ) къатым ехы, къатым ехыхэзэ къэт1 къэт1 зэтетыным ащ къыщежьагъэу къат маталитэ псэук1эр бзэм яхахьэ. Апэ дэдэ къэяыугупшысыгъэ лъэпкъым ябзэ къыщежьэщ гуща1эм дык1ыгъоу псэук1э 1эмалэмый лъэп лъэпкъэу къик1ахьы мэхъу. Непэрэ текноложиа псэуалъэхэрый ары гъогоу я1эр. Сурэтхэр пштэмэ ыпэрит1ор къат къатэу зэрэщытэр нахт нафэ. Сык1уй зэрэслъэгъугъэм пае зыт1эк1у хэсэш1ык1ы. Шъорый шъук1онэу шъуфэсэщэи.
к1элъык1о и1.
1 http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.587bb889cd1d42.16907786
2 http://www.nisanyansozluk.com/?k=kat&x=16&y=12
3 Адыгабзэк1э тхыгъэхэ сэ хэсытхахьыгъэх
4 http://www.sozluk.net/index.php?word=kaz%C4%B1mak

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz