Düzce’de arşiv belgelerine yansıyan son göç hareketi Mart 1909’da gerçekleşmiştir. Daha önceki göçlerle Anadolu’ya gelen muhacirler akrabalarını bularak onların yaşadıkları yerlere iskân edilmeyi istemişlerdir. Ocak 1907’de üç hanede yirmi nüfustan oluşan bir grup Çerkes, Düzce’deki akrabalarının yanında iskânı talep etmişler, ancak bu talep boş arazi olmadığı gerekçe gösterilerek reddedilmiştir. Mart 1909’da Kafkasya’dan göç eden yedi hanede kırk nüfus göçmen, Düzce’deki akrabalarının yanına misafir olarak iskân edilmişlerdir. Düzce’nin ova tabanına sahip, ulaşımı kolay bir geçiş bölgesinde bulunması, arazisinin son derece geniş, ormanlık bir yapıya sahip olması ve bu fiziki durumuna göre az bir nüfus içermesi bölgeye yoğun göçlerin yapılmasına bir neden teşkil etmiştir. Düzce’de Çerkes ve Abazaların kurdukları ve yerleştikleri köylere ilişkin düzenlemiş olduğumuz ayrıntılı tablolar çalışmamız ekinde bilgilerinize sunulmuştur.
(Bitti)
*Bu makale, “Düzce: Sefine-i Nuh’un Çerkes ve Abazaları” adlı çalışma kapsamında hazırlanmıştır. **Makine Müh., Araştırmacı, e-mail: gutej@yahoo.com
KAYNAKÇA
Kitaplar
A.D. Mordtmann, “Anatolien, Skizzen Und Reisebriefe Aus Kleinasien (1850-1859)”, Eingeleitet und Mit Anmerkungen Versehen Von Franz Babinger (Franz Babinger’in takdimi ve tanıtımlı Gözetimiyle), Hannover 1925.
Abdullah Saydam, “Kırım ve Kafkas Göçleri (1856–1876)”, Ankara, 1997.
Ali Suat, “Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi”, 1. Cilt Onuncu Bölüm 2. kitap, Ankara 2002.
Ange De Gardane, “Journal d’un voyage dans la Turquie d’Asie et la Perse, fait en 1807 et 1808”, Paris 1809.
Bedri Habiçoğlu, “Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler”, İstanbul, 1993.
Bezhan Khorava, “Çerkezler”, Tiflis 2011.
Hamdi Birgören, “Bolu Vilayeti Salnamesi (Rumi 1341 – Miladi 1925)”, Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, 2008.
Eli Smith – Harrison Gray Otis Dwight, “Missionary Reserches in Armenia: İncluding a Journey Through Asia Minor”, London 1834.
Georges Perrot, “Souvenirs d’un Voyage en Asie Mineure”, Paris, 1864.
Güray Önal, “Osmanlı Devri Kastamonu Vilayet Salnamelerinde Bolu Sancağı 1. Cilt”, 2011.
İsmail Yaşayanlar, “Kafkas Göçmenlerinin Yolculuğu ve Düzce’de İskânı (1857-1914)”, Düzce’de Tarih ve Kültür, Kasım 2014.
J. Perthes, “Von Pergamon über den Dindymos zum Pontus”, 1889.
Köylerimiz 1928 Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, İçişleri Bakanlığı Yayını.
Mustafa Keskin, “1831 Tarihli Nüfus Sayımına Göre Düzce”, Düzce Belediyesi Kültür Yayınları, Kasım 2014.
Nedim İpek, “Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri”, Ankara, 1999.
Nihat Berzeg, “Çerkes Sürgünü”, Ankara 1996.
Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri II, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No:122, İstanbul 2012.
Semen Esadze, “Çerkesya’nın Ruslar Tarafından İşgali”
Süleyman Erkan, “Kırım ve Kafkasya Göçleri”, Trabzon, 1996.
William Ouseley, “Travels in various countries of the East: more particularly Persia, Volume 3”, London 1823.
William Ainsworth, “Travels and researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia”, 1. cilt, London 1842.
Zeynel Özlü, “19. Yüzyılda Bir Batı Karadeniz Kenti Gümüşabâd/Gümüşova” Ekim 2015.
Zeynel Özlü, “İlk Çağdan Cumhuriyete Bir Batı Karadeniz Kenti Düzce” Ekim 2015.
22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1951.
23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, 1961.
1965 Yılı Köy Envanter Etüdleri, Ankara.
Dergi, Gazete ve bültenler
Derya Derin Paşaoğlu, “Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı”, History Studies Dergisi Halil İnalcık Özel Sayısı, Volume 5 Issue 2, Mart 2013.
Düzce Kuzey Kafkas Kültür Derneği Bülteni Mart-Nisan 1991.
İzzet Aydemir “Türkiye Çerkesleri” Kafkasya Kültürel Dergi Aralık 1973 Sayı:39-42.
Mehmet Demirtaş, “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 41, Erzurum 2009.
Salih Polatkan, “Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğuna Yapılan Göçler”, Kuzey Kafkasya Dergisi, Sayı 66–67
Zekeriya Alpay, “Düzce ve Bölgemiz Tarihine Bir Bakış”, Yeni Düzce Gazetesi, Şubat 1982. Düzce’de idari yapıyı anlatan kısmın 2. bölüm notları.
Tezler ve Bildiriler
F. Yavuz Ulugün, “Kocaeli’de Tarihsel Göçler”, Uluslar arası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirisi, 2014.
İbrahim Bozbıyık, “1856 – 1878 Arası Dönemde Kafkasya Bölgesinden Düzce Havalisine Yapılan Göçler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri, Aralık 2014.
Yıllıklar
1896 yılı (Hicri 1314) Kastamonu Vilayet Salnamesi.
1967 Bolu İl Yıllığı, Bolu Valiliği.
1973 Bolu İl Yıllığı, Bolu Valiliği.
İnternet Kaynakları
Çerkes Araştırmaları Grubu, “Çerkesler”, 2011, http://cerkesarastirmalari.org/cerkesler/
Zeynel Özlü, “Tanzimat Döneminde Bir Batı Karadeniz Kenti: Düzce (Sosyo – Ekonomik Analiz)”,http://www.bap.duzce.edu.tr/bapprojesonuc/Tanzimat_Doneminde_Bir_Bati_Karadeniz_Kenti_Duzce_BAP.pdf.
Yerel Yönetimler Portalı Web sayfası, http://www.yerelnet.org.tr/koyler/.
Arşiv Belgeleri
BOA., M.MKT.MHM., 09/L/1276, 181/75-BOA., M.MKT.UM., 17/L/1276, 405/84-BOA., A.MKT.UM., 22/L/1276, 405/40-BOA.A.MKT.MHM., 07/R/1282, 340/57-BOA., A.MKT.NZD., 15/Za/1276, 314/19-BOA., A.MKT.MHM., 14/S/1277, 193/58-BOA., A.MKT.UM., 18/Ra/1277, 430/44-BOA., A.MKT.UM., 17/B/1277, 451/93-BOA., A.MVL., 15/Z/1281, 711/2-BOA., A.MKT.UM., 21/R/1277, 435/83 Leff 2, Aynı Belge 27/R/1277 Hicri, Leff 3-BOA., A.MKT.MHM., 25/Z/1279, 266/1-BOA., A.MKT.NZD., 02/S/1277, 322/3-BOA., A.MKT.NZD., 24/S/1277, 324/8-BOA., A.MKT.MHM., 01/R/1277, 198/9-BOA., A.MKT.NZD., 02/R/1277, 327/81-BOA., A.MKT.NZD., 13/Za/1277, 355/19-BOA., A.MKT. MHM., 21/M /1278, 228/28-BOA., A.MKT.MHM., 07/S /1281, 305/65-BOA., A.MVL., 15/Z/1281, 711/2-BOA., A.MVL., 23/Ca/1281, 686/72-BOA., DH.MKT., 26/Ş/1296, 1328/9.
(*) Tabloda Sakarya Hendek’e bağlı gözüken köyler 1896 Kastamonu Vilayet Salnamesinde ve 1965 nüfus sayımında Düzce’ye bağlı gözükmektedir ve 1967 yılında Düzce’den ayrılarak Sakarya Hendek’e bağlanmışlardır. Bu köyler Düzce merkeze Sakarya merkezden daha yakın ve Düzce ile daha irtibatlıdırlar. Sonuç olarak Düzce ovasındaki iskânda, adlarını 1896 Kastamonu Vilayeti Salnamesi, 1925 Bolu Vilayet Salnamesi ve 1928 basımı Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı kitaptan doğruladığımız 20 civarında Abaza köyü kurulmuştur. Köylerin diğer adları 1896 Kastomonu Vilayet Salnamesi, 1921 – 1925 Bolu Salnamesi, 1928 basımı Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı kitap, 1962 yılında İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Bolu İli bülteni, 1967 Bolu Vilayet Yıllığı, 1965 Yılı Köy Envanter Etüdleri ile köy sakinleri tarafından kullanılan adlar ve bu konuları araştıran kişilerin notlarından ve anlattıklarından faydalanılarak hazırlanmıştır. Görüşülen kişiler; Brant Recai Arslan, Kuadzba İlhan Kıymet, Suktar Hayri Ersoy, Zeynel Özlü, Sımsım Selçuk Sol, Asugba Yener Cengiz.
9 Tavak Çamoluk’tan 1958 yılında ayrılarak köy olmuştur.
10 Uğur (Mehdibey) Derdin köyünün aşağı mahallesi iken 1946 yılında köy olmuştur.
11 Yeşilova Zekeriyaköy’den 1998 yılında ayrılarak köy olmuştur.
12 Zekeriyaköy Hacısüleymanbey’den 1952 yılında ayrılarak köy olmuştur.
13 Beylice köyüne bağlı bir mahalle iken 1890’lı yıllarda Gürcü göçmenlerin yerleştirilmesi ile büyümüş ve sonradan Beylice köyünden ayrılarak müstakil köy olmuştur.
14 Çukurhan Beylice köyüne bağlı mahalle iken ayrılarak köy olmuştur. 1967 yılında Sakarya’nın Hendek ilçesine bağlanmıştır.
15 Akçayır köyü Düzce Gümüşova İlçesine bağlı bir köyken 1967 yılında Sakarya’nın Hendek İlçesine bağlanmıştır.
16 Ayazdağı Mahallesi 1951 yılında Beylice’den ayrılarak Cumayeri Ören köyüne bağlandı, günümüzde Gümüşova Kıyı köyüne bağlı mahalledir.
17 Reşitbey Soğuksu köyünün kurucu ailelerinden Abaza Susran Bey’in oğlu Reşit Ağa’nın adını almıştır. Köy 1896 Salnamesinde müstakil köy gözükmektedir. Sonradan Soğuksu köyünün mahallesi olmuştur.
