Öner Yılmaz
İnternet video paylaşım sitesi Youtube’da Astemir Shebzukho adında duyarlı bir gencin paylaşımları var. Astemir, Adige kültürüne dair değişik güzel videolar ve kültür insanlarıyla yaptığı röportaj ve görüşmeleri sesli-görsel medya malzemesi olarak paylaşıyor.
Bu paylaşımlardan birisiydi BZABZA grubu. Eski Adige müzik aletlerinin de kullanıldığı bir müzik grubu… Bu grubu tanıtıyor görsel medyada. Biz de, bu tanıtımdan ilham alarak Çurey Haşmet ve Adeje Bülent Atçı’nın katkılarıyla yazılı basında devam etmek istedik.
“Bzabza” bir anlamda dilim dilim, daha çok dilin dili anlamlarını çağrıştırıyor. Grubun kurucu ve Thamadesi Yewas Zuber. Peki kim bu Zuber derseniz; özet olarak:
Yewaz Zuber; Müzik Arşiv Kurumu Çerkes Folkloru Araştırma Görevlisi, 1977 Nalçik, Kabardey-Balkar doğumlu. 1996’da Kabardey-Balkar Kültür ve Sanat Yüksekokulunda yaylı halk çalgıları okumuş, şikepşine ve keman bilgisiyle mezun olmuş. 1991 yılında, Rusya’da tanınan Usta Oyberman’ın yanında eski müzik aletlerinin tamir ve imalatını öğrenmiş. 1993 yılında, Kazonoko Jebağ Çocuk Eğitim Merkezinde, Şikepşine Hocası olarak çalışmış. Kendisi eski Çerkes Müzik aletleri imal eden stüdyonun da idarecisi.
Kuzey Kafkasya’da birçok festival, yarışma ve konserlere katılmış. Ekip olarak konserler için birçok sefer Türkiye, Suriye, Ürdün, Londra ve İskoçya gibi ülkelere gitmişler. Çocuklar ve Gençler İçin Eski Müzik ve Müzik Aletleri Etütleri, Kuzey Kafkas Halkları Geleneksel Müzik Kültürleri Müzik Metodu gibi çalışmalara dahil olmuş.
2001 yılında Kuzey Kafkasya Devlet Sanat Enstitüsü Halk Sanatları Bölümünü bitirmiş. 2004-2006 yılları arasında Hatti müzik grubunun yöneticiliğini yapmış. 2006 yılında Çerkes Müzikleri albümünü çıkartmış, bu albüme Nart Mitolojisinden “Т1от1эрэш и бжыпэ дыкъуакъуэ; Totreş’in çatal mızrağı” isimli eski şarkıyı ve değişik ezgileri şikepşine ve apepşine ile dahil etmiştir. 2007 yılından beri, Moskova’da faaliyet gösteren bir müzikal dans grubunun yöneticisi Robert Saralp’in Circassian Circle (Çerkes Halkası) projesinde çalışmaktadır.
Şikepşine; müzik aletleri içerisinde yaylı-çalgılar sınıfında, şekli Karadeniz kemençesine benzeyen ancak sesi, hareketli sürtme yayı at kuyruğu kılından yapılan kabak-kemaneye benzeyen bir müzik aletidir. Çerkesler çok eski zamanlardan beri kullanırlar bunu. Kabardey-Balkar’da cumhuriyet çapında sansasyon yaratmış Zuber’in müziği ve grubu. Kendi tasarladığı ve imal ettiği çalgıları çalıyor. Orijinali 4 yaylı olan kendi şikepşinesi ise 6 yaylı.
Zuber şikepşine çalmayı da öğretiyor. Çok öğrencisi var, Kafkasya’nın dışından bile öğrencisi var. Moskova’dan besteci Haupe Cebrail imalatı yeni bitmiş bir şikepşineyi denemek ve duymak istemiş. Öğrenciler önce iki ve dört yaylı olanları çalmışlar, sonra Zuber altı yaylıyı çalmış. Haupe Cebrail çok beğenmiş ve beste vermekten memnuniyet duyacağını belirtmiş. Kuzey Kafkasya Sanat Enstitüsünden Araştırmacı Doktor Ashot Bislan, yapılan çalışmaları ve gençleri övmüş.
Zuber şikepşineyi ilk olarak 13 yaşındayken müzik okulunda duymuş ve çok etkilenmiş; “İzahı zor” diyor Zuber; “Sanki bütün bir halkın hafızası dile gelmiş gibi hissediyorum dinlediğimde. Nalçik’te özel bir usta yaşardı Vladimir Oyberman adında.
Yüzden fazla eski yaylı çalgıyı tamir etmiştir ve neredeyse kaybolmakta olan bu çalgıları geri getiren odur… Ondan bir şikepşine istemiştim, o da tamam yapacağım diyordu ama süre uzuyordu. Ustaya çırak oldum, zanaatını öğrendim, 41 yıllık ömrümde çok ekiplerde çalıştım, bizzat kurduklarım da oldu. Hem festival, konser, hem atölye işlerini beraber götürdüm. Bazen ustamla beraber başka diyarlardaki aletleri öğrenmeye de gittik. Kuzey Kafkasya dahilinde değişik çalgıları tecrübe ettik, bizim Çerkes çalgılarına çok benzeyenlere Abhazya’da rastladık.“
Zuber ilk şikepşinesini yaptığında, Vladimir ustası tecrübe etmiş. Sonrasında Müzik Okulunu bitirmiş.
Oyberman usta Kabardey-Balkar’dan ayrılınca Belediye Eski Başkanı Feliks Haraev, bu emekler zayi olmasın diye Zuber’e atölye tahsis etmiş. Tamir gören binada, sınıf, atölye ve müzik müzesi açılması planlanıyor. “Benim ömrüm sikepşıneye adandı” diyor Zuber: “Başka türlü ne bedenim ne de Oyberman razı gelir…”
Zuber müzik konusunda şunları söylüyor: “İnsanın iki anadili vardır bana göre, birincisi konuştuğumuz; korumamız ve kaybolmasına izin vermeyeceğimiz anadilimiz. Bir de herkesin, bütün dünyanın anlayabileceği müzik dili… Müziğin diliyle anlatılabilenleri, iletişim dilimizle anlatabileceğimizi düşünmüyorum.. Bu aletlerin dilinden konuşan müziğin halkımızın dile getirdiği, getirmek istediği bütün duygularını anlattığını/seslendirdiğini düşünüyorum. Geçmişimizi, bugünümüzü ve gelecek günlerimizi dile getiriyor ve hissettiriyor.
Burada ve diasporada yaşayan halkımızın kullandığı mızıkalarda kullanılan birçok makam, çalış tarzı/ritmi; aslında şikepşine çalma tarzı. Bunu kadınlarımız korudu. Müzikal çalışmalarında, şikepşineler dışında akordeon, garmon, çift sesli mızıkalar da kullanıyorlar. Bu aletler üzerinden müzikal çalışmalara da devam ediyorlar.
Şimdilerde Abaza-Adige ayrımına dair tartışma gelişti. Biz politikaya karışmıyor ve söz etmiyoruz. Ancak biraz anladığım müziğin dili üzerinden konuşursak, Abaza müziği için yapılacak araştırmaları Adige müziği olmadan anlamak, bilmek ne kadar zorsa, aynı şey Abaza müziği araştırmaları için de geçerli…
Çalışmalarımızda danıştıklarımız arasında bulunan Dumanış Avledin’in geçmiş Adige kültürü, düşüncesi, hayat anlayışı/felsefesi açısından oldukça birikimli olduğunu düşünüyorum ve bu konularda en büyük yardım aldığımız büyüğümüz. Bunun dışında seslendiğimizde ses verecek bilgili danışılacak büyüklerimiz de var.”
Bzabza grubu; sadece müzisyenlerden oluşmuyor, yaklaşık 20 kişiden oluşan dans ekibi de var. Oyuncuların çoğunluğu üniversite öğrencisi…
Bzabza grubunun başarılarının devamını diliyor, unutulmak üzere olan geçmiş zamanların duygularını tekrar hissettirdikleri için teşekkür ediyoruz.
