Hatsıku Raya yazar Mekuavoe Amir’in öyküsünü Adigeceye çevirdi
«Дэнэ щыIэ сыкъызэрыбгъэгугъа хъугъуэфIыгъуэхэмрэ гъащIэ нэжэгужэмрэ? – щэхуурэ сыкIэлъопсалъэ абы. – Дэнэ щыIэ сэ жыIэзыфIэщыр сызэрыпхьэхуауэ щыта унэ зэгъэпэщахэмрэ машинэхэмрэ, псы Iуфэ дыгъэ зегъэупIэхэмрэ жьым къигъэбырыба парусхэмрэ? СыкъэбгъэпцIащ, балигъ сызэрыхъурэ сызыщIэхъуэпс дахагъэу гъащIэм хэлъым сыхэбгъэкIыжащ…» Ауэ абы сэ сызэхихыркъым – зыми зыхимыщIыкIауэ фIыуэ къэзылъагъуаи дунейм темыту, хуэмурэ ди унэбжэр Iуихри, гъэ минхэм щхьэпрыбэкъукIщ, дунейм и гъунэм щыIэ вагъуэбэ псыхъуэ кIыфIым дэгъуалъхьэри и пIэм ижыхьащ. Си псалъэхэр абы жэщыбгым кIэлъыщIыхьэщ, блэ щIыIэу и гу лъабжьэ дыдэм кIэщIэгъуалъхьэри, игъэузу зэхилыпщIыхьащ.
Гуауэм игъэдия нэхэмкIэ блэкIам ухэплъэжыныр хьэлъащэщ, – псы шыугъэм си напэр ес, гупсысэхэр зыр адрейм ирегъэкIуэт, си щхьэр схуэмышэчын хуэдизкIэ зэгуатхъыу. Нэрымылъагъу шынагъуэжьхэм я къугъ макъыр пэш кIыфIым щIэз мэхъу, бжэ нэкъыфIэщI къомым нэзмыплъысауэ щыта пщIыхьэпIэ шынагъуэхэм я кIапэлъапэр къызэрыщIогуэри, абыхэм къыщызощIэ си къуэншагъэр здэщыIэр: вагъуэхэм я сабэ цIум къыхэщIыкIа пхъуантэ цIыкIум дэгъэпщкIухьауэ илъэс къатибгъукIэ щIым уикIыжмэ щыIэ быдапIэ фIыцIэ ныкъуэкъутэм щIэтщ. Къысхуэгъуэтыжынукъым, сылъэIэсыжынукъым, схуэгъэзэкIуэжынукъым…
Абы гу щылъыстар фадэбжьэм я зу макъымрэ гушхуауэ нэжэгужэ щIалэгъуалэм я дыхьэшх макъымрэ ину зыщаIэта зы пшыхьт, Iэнэ къуапэ жыжьэм бгъэдэст, къыздикIари къэкIуа зэрыхъуари – IупщIтэкъым. ИужькIэ си ныбжьэгъу хъыджэбзыр си тхьэкIумэм къиIущащэурэ къызжиIат ар и цIыхугъэфIым зэриныбжьэгъур, къримыгъэблэгъами, къехъуэхъуну къызэрыкIуар и гуапэ зэрыхъуар, тыгъэ лъапIащэ къыхуахьащи, пхужымыIэн хуэдизу щогуфIыкI, ухуеймэ тIэкIуи мэукIытэ. Iэнэм щысхэр мыIейуэ хэчэфати, псори зэщхь хъужат: зым адрейр зэпиудт, кIуэтэху нэхъ гурымыхь хъу гушыIэ мыщIэщыгъуэжхэмкIэ зэпеуэрт, ауэ ар – кIэстум зэфIэт фIыцIэр щыгъыу, бланэрэ и щхьэ хуитыжу – пIалъэ-пIалъэкIэрэ фадэбжьэм хэIубэурэ ткIиягъ хэмылъу къахэплъэрт. Абы и нэ фIыцIитI хуэмурэ зызыплъыхьхэм узыIэпашэрти укъаутIыпщыжыртэкъым: гъащIэм ехьэлIауэ имылъэгъуарэ къыгурымыIуарэ щымыIэу къыпщагъэхъурт, ящIэ хуэдэт дунейм кIэи пэи зэримыIэр, дыкъыщIалъхур, дыщIэлIэжыр, насып дыщIэлъыхъуэр, насыпщIэкъу емышыжу дызэрыщытым дыхьэшхэн дызэрищIыр. ЗыщIыпIэ къикIри, хуабэрэ щабэу нэхугъэ гуэрым си гум зыкъришэкIащ, си псэм зыхещIэ: мыр аращ. КъызэщIэхъеяуэ IэфIу зэрызехьэ си гурыщIэхэм фIэкIа сэ зыри сщIэжакъым ар Iэнэм къыпэрыкIыу хуэмурэ си лъэныкъуэмкIэ къигъазэу къафэм сытришэху. СымыцIыхурэ сысымейуэ зыри бгъэдэлътэкъым: и Iупэ пIащIэ дахэри, зи щIэм ущIэмыплъэф и нэ фIыцIитIри, гур зыгъэмамыр и Iэ хуабэ тегушхуауэ си бгым къеIусэри, ебгъэлеймэ и пщэдэлъ щIыху-хужьыфэр нэхъапэIуэкIэ сэ хуэспхауэ къысщыхъужырт. Псалъэ къызжьэдэмыкIыу зыгуэрхэр жесIэрт, апхуэдэ дыдэу езыми жэуап къызитыжырт. Сызэрыщыту щIалэм сыхэшыпсыхьыжати, зы напIэзыпIэ гуэрым си щхьэр къыдэсхьейри жесIащ: «Ар сэращ», – сэ сызыпэплъэр къанэу нэгъуэщI зыгуэр къыспидзынкIэ зы гурыщхъуи симыIэу. Си Iэр и дамэм къытрихри ба къыхуищIащ. «Сэ занщIэу укъэсцIыхужат», – къызжиIащ щэхуу. А пщыхьэщхьэм дэ афIэкIа псалъэ зэжетIакъым, емыкIу къэтхьми, ди хъуреягъым щысхэр къидмыдзэжу, Iэнэр зи кIыхьагъым дызэпрыплъурэ дызэплъу дыщысащ.
Псоми зэбгрыкIыжыну зыкъыщаIэтыжым, ар къызбгъэдыхьэщ, псалъэншэу и Iэпэхэр сысейм къыхигъэлъадэри и машинэр здэщытымкIэ сришэжьащ. ЗыкъэсщIэжыну, нэгъуэщI мыхъумэ зыгуэрхэм сэлам есхыжыну сыхунигъэсакъым. А жэщым къалэм и уэрам нэщIхэр сымыцIыхуу къысщыхъужат. Машинэм и щхьэгъубжэм блэцIэфтырт уэрам зэв хьэлэмэт цIыкIухэр, сатыру еувэкIа жыг фIыцIэ абрагъуэхэр, гъунэншэу къыпщыхъу губгъуэ Iуахыжахэр, таурыхъхэмрэ уд угъурлыхэмрэ я дунейм сыхишэрт, зэи имыух лъагъуныгъэ закъуэм и хэкум сришэрт. Зи хъуреягъкIэ дзэл къудамэбэхэм жейбащхъуафэу зызыхуагъэщхъ гуэл цIыкIу гуэрым и бгъум, псыежэх нэшэкъашэр къыщыхэлъадэм хуэзэу, машинэр къыщигъэувыIащ. Абдежым тIэкIурэ дыщытащ, тхъэжыгъуэр диIэу зыдукъуэдийуэ, дуней иджыри къэмыушам и ныбжьхэр зэпэтплъыхьу, фадэм нэхърэ жэщ хьэуам и мэ гуакIуэм нэхъ чэф дищIу. ИтIанэ, зыгуэр щхьа дыдыхьэшхыурэ, бдзэжьейхэмрэ хьэндыркъуакъуэхэмрэ я жэщ гъащIэм зэран дыхуэхъуми, Iэуэлъауэ едгъэщIыу лъэмыж цIыкIум дызэпрыжауэ, зи гъунитIми тIысыпIэхэр къегъэувэкIа, удзым щIихъумэжа псыIущIэм деж къыщыткIухьрт, езыр псалъэрт, псалъэрт.
Абы япэкIэ дунейм и ухуэкIэм, лъагъуныгъэм и къарум, цIыхум и угъурлагъыр къызыхэкIым и гугъу сэ зэи зы щIали къысхуищIатэкъым. ЦIыхухъухэм пщэрылъ щхьэхуэ яIэу дунейм зэрытетым, абыхэм ар ягъэзэщIэнымкIэ дэ дадэIэпыкъун нэхъыщхьэ къызэрытлъымысым, бын къахуэтлъхун, гуауэри гуапэри ядэдгуэшын зэрыхуейм. Апхуэдэ къалэн гуэшыкIэр си псэм къимыщтэ пэтми, сэ сыхьэзырт а зым, а зы закъуэм фIэкIа нэгъуэщI зыми и Iуэху къысхэмылъу сыпсэуну. Абы и псалъэхэм лъагапIэ гуэрхэм сыдахырт, сымыцIыху щIыпIэ жыжьэхэм сахьырт, мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэху бэлыхь гуэрым сыхэпщIауэ къысщыхъурт, ухуеймэ сриукIытэжырт си хъуэпсапIэхэм зыкъом лъандэрэ унэ къулей, хьэпшып дахэ, зызэрагъэщIэращIэ лъэпсейхэм фIэкIа къыхимыубыдэжу зэрыщытам. Си зиусхьэну къэслъытэу сыбгъурыувэу дэнэ сишэми сыкIуэну сыхьэзырт, си унафэр и IэмыщIэм зэрилъым зы шэчи къытримыхьэу, и IэхэмкIэ си щхьэр иубыду, сытригъэгушхуэ хуэдэу, си Iупэ дзакIэхэм ба къыщыхуищIам.
Си ныбжьэгъу хъыджэбзхэр къызэхъуапсэу хьэгъуэлIыгъуэм дыхуэзыша ди лъагъуныгъэр нэхъри къыщытIэпIат мазищ дэкIа нэужь дыздэкIуа тенджыз Iуфэм Iут къалэ цIыкIум. Абы сызыдиша уэрамым жыгыр щыкуэдт, мывэкъалэхэр хужьт, удз гъэгъа екIухэр гуэрэнурэ къызэгъэтIысэкIа унэхэри апхуэдэ дыдэу хужьт. ПщIантIэхэм языхэзым дыдыхьэри, лIыжь-фызыжь гуапэхэр къытпэплъэу къыщIэкIати – чырбыш ущыкъуея зытекIута лъэс лъагъуэм дытету и бгъуитIми егъэкIэкIа жыгхэм дапхырыкIри зыгъэпсэхуакIуэ щIагъэсыну къыпащIыхьа пэшым дыщIыхьащ. Тхьэмахуэ телъыджитI щыдгъэкIуащ тенджыз Iуфэм. Сыту дахащэ мы дунейр, сегупсысырт сэ, сыту дахэ зыгуэрым щIэхъуэпсу, хуеIэу абы тет цIыхухэри. Псори зэпилъытат дунейр къэзыгъэщIам, сэ схуигъэхьэзырар уасэ зимыIэ тыгъэт – фIыуэ слъагъу цIыху. Сыту сфIэфIт хуэспщэфIа ерыскъыр щишхкIэ сеплъу сыщысыну, Iуэхутэкъым мыжыжьэу щыт тыкуэным къыщызгъуэта тхылъымкIэ зызгъэсауэ ар си щыпэ пщафIэу щытми. СфIэфIт бэзэрым, уасэм щхьэкIэ дауэ зищIу зыщэхэм ядэгушыIэжу, ящыгуфIыкIыу щытетым, седэIуэну. СфIэфIт и псы есыкIэм сыкIэлъыплъыну, къыхэкIыжырти, жиIэ щымыIэу пшахъуэм хэлът, зыгуэрым егупсысу, сэ и Iэпкълъэпкъ псыфым Iэ дэслъэурэ жесIэрт: сэ зыращ уэ узейр! А махуэхэм зыхэсщIат ди лъагъуныгъэмрэ дыгъэ нэбзий щабэмрэ ягъафIэ гуэр си гу щIагъым къызэрыщыушар.
Куэд дэмыкIыу уафэр зэкIэщIэкIуэтри, дуней кIэншэм къытриутIыпщхьащ нэхугъэр къыпихыу иджыри зы псэ – ди пхъум ейр. Арати дунеижьым и дахагъри, и къулеягъри, и мазэгъуэ жэщхэри, дыгъабэ псыхъуэхэри, бгыхэри, тенджызхэри, зэи мыужьых вагъуэхэри дыдей дыдэ хъуащ. Ди хъыджэбз цIыкIур тIэкIу къыдэкIуэтея нэужь, Iуэхуу иIэр къигъанэурэ, махуэм зэ къыдыхьэжырти, сабийм и Iэхэм ба хуищIырт, кIуэрыкIуэм тету къигупсыса таурыхъ гуэр къыжриIэрт, апхуэдэурэ шэджэгъуашхэ ищIыну хунэмысауэ, псынщIэу дэкIыжырт. Е Iуэху ищIу къыдыхьэжыфынут, и Iэ зэтекъузар псынщIэу зэтрихмэ, жэнэт бзу цIыкIу къилъэту здэкIуар умыщIэу зэрыбзэхыжым иригъэплъын папщIэ. Бзур щэкI бзыхьэхуэ щхъуакIэплъыкIэхэм къыхэщIыкIат, и дамитIри уи фIэщ дыдэ хъун хуэдэу Iуданэ зэIышым щIригъэупскIэрт. КIэстум Iэщхьэм къилъэта бзур и Iэм кIэрегъэубыда пкъыгъуэ кIэрахъуэм псынщIэу ирилъэфэжырт, ауэ лъэтэжауэт къызэрыпщыхъур. Сабийм къыгурыIуэртэкъым пэш гъэбыдам щIэкIыу бзур здэкIуэр, иджыри зэ къригъэлъэтыну елъэIурти, адэми и пхъум и зыщIыкIэр фIэхьэлэмэту, къытригъэзэжт. «Сэ жыжьэ сыкIуэмэ, – жиIэрт, – уи Iэгу цIыкIухэр къэпшиин фIэкIа хуэмейуэ бзухэр къилъэтынурэ си деж нэлъэтэнущ, абыкIэ къэсщIэнущ уи папэ къэбгъэкIуэжыну узэрыкIэлъыджэр».
Сэ куэдрэ къызгурыIуакъым ар зэлэжьыр, ахъшэ къызэрыхэхъуэ щIыкIэр, хэхауэ зы лэжьапIэ иIэтэкъым. Уи нэгу къыпхущIэгъыхьэртэкъым ар пщэдджыжьым сыхьэтибгъум тIысрэ пщыхьэщхьэм сыхьэтих хъуху щысу, махуэ къэс къытригъэзэжурэ зы Iуэху зэрихуэу зыщIыпIэ щылэжьэурэ абыкIэ ахъшэ къилэжьу. Ар бгъэм хуэдэу пщэдджыжьым гъуэм илъэтырти, зыщIыпIэхэм щыщакIуэрт, и шхын зыгуэрурэ къигъэхьэрычэтырт, езэшауэ пщыхьэщхьэм къигъэзэжа нэужь къызэрыдэпсалъэ щыIэтэкъым, къыпщыхъурт махуэм зигъусахэм иджыри гупсысэкIэ яхэту. Ахъшэр Iэнэм къытрилъхьэрти къызэупщIырт: «Мыр ирикъуну?» Сытыр дапщэ иуасэми дэпхуэдэу къэпщэху хъунуми щыгъуазэу фэ теттэкъым. Сытым щыгъуи къысфIдрихьейрт упщIэ: «Сыт зыхурибгъэкъуну узыхуейр? Шхын щхьэкIэ дымылIэным хурикъункIи хъунщ. Ауэ дэ аркъудей хъункъым дызыхуейр, дауэ уеплърэ?» ЖызмыIэми, си плъэкIэмкIэ къыгурыIуэрти, сытригъэуну яужь ихьэрт: «Сэ псори къызгуроIуэ, дэ мыгувэу ди псэуныгъэр зэтеувэнущ, уэ тIэкIу зыхуэгъэшэчыж закъуэ» – сыкъызэригъэгугъар щIигъэбыдэж хуэдэу зыкъызишэкIырт. Ауэ а «мыгувэу» жыхуиIэр къэсыртэкъым.
Сэ къысхуэгъуэтыртэкъым абы и псэм и увыIэпIэр, и гупсысэр здынэс гъунапкъэхэм я жыжьагъыр къысхуэхутэртэкъым, а зэIумыбз псом къыдэкIуэу щIым щызекIуэ ди унагъуэ Iуэхухэр зэрызэтригъэувэнур дауэми къэщIэгъуейт. Зи чэзу Iуэхур кърихьэжа нэужь ди унэм къекIуалIэ цIыхухэр къыздрихыр къызгурыIуэртэкъым. Ахэр си дунейм къытезэрыхьырт, сымыцIыхурэ симыIыхьлыуэ, цIыхугъэншэу си гъащIэ мамырыр зэхатхъуэну хуитыныгъэ къыздрахар мыгурыIуэгъуэу. Уэрэдус цIэрыIуэм и Фонд къызэIуихати, асыхьэту ди унэм щIэз хъуат а уэрэдусым и макъ хъырхъым узэщIэзышэ къару зэрыхэлъым, нобэрей щIалэгъуалэ ткIиягъ зыхуэчэмыр абы и щапхъэм зэрыхуэныкъуэм сыхьэт бжыгъэкIэ тепсэлъыхьыф щIалэ гъэщIэгъуэнхэр. Лъэпкъ фащэм и фестиваль зэхашэну мурад ящIати, телефонымкIэ кIыхьу модельер щхьэзыфIэфIым гуригъаIуэрт дауэдапщэм и екIуэкIыкIэнум имызакъуэу, фащэхэм яIэн хуей теплъэри. ИтIанэ къытхуэкIуащ тутыныр куэду щIэзыш тхакIуэхэр лъэпкъым къикIуа гъэгуанэ гукъутэр къызыхэщыж, и тхыдэ пэжыр щызэфIэгъэувэжа тхылъхэр къахьри. Ахэр си щхьэгъусэм езым и ахъшэкIэ къыдигъэкIыну зигъэхьэзырырт. Лъэпкъ уэрэдыжьхэр яIыгъыу къытхуэкIуэу щIадзат лIыжь уфа гуп, зэрищIым нэхъыфIымкIэ чэнджэщыр куэду кърату, щIэкIыжа нэужь сигу темыхуэ жьыкIэфэкIэмэр пэшым къыщIанэу. Ди унэм къекIуэлIахэм щыщт латиноамерикан къафэхэм дахьэха щIалэгъуалэ щыпкъэхэри укIытэурэ шей ефэн зымыдэ спортсменхэри, япэхэм къыщыфэн пэш яхуейт, етIуанэхэр зыхуейр зэпеуэм зэрыкIуэн ахъшэт. Я гъэсакIуэхэм къагъэкIуа мо щIалэ бланэхэр укIытэхыу бжэм деж щытт, ахъшэр къыщыхущIахынум пэплъэу. «Си жагъуэ зэрыхъунщи, Фондым иджыпсту ахъшэ зыри илъкъым, ауэ мыр нэгъуэщI мыхъуми гъуэгупщIэ фхуэхъунщ», – жиIэрти, къытхуэнэжа ахъшэ тIэкIур яритырт. ИтIанэ куэдрэ никIукI-къикIукIыу пэшым щIэтт, си нэм къыщIэплъэну дзыхь имыщIу, икIэм икIэжым къызжиIэрт: «Умыгузавэ, иджыри къэзлэжьынщ, ари куэдыкIейуэ». Ауэ ар сэ си фIэщ хъужыртэкъым.
Зэзэмызэми еIубауэ къэкIуэжт, нэжэгужэу, япэм ещхьу гуапэу, и жыпым ахъшэ зэкIуэцIылъхэр кърихт, зэкIуэцIихти си щхьэм кърипхъыхт. Сэ сыгуфIэу ахэр къэсщыпыжт, пщэдей кърисщэхунум сегупсысу, езыр ди гъунэгъу хъыджэбз цIыкIум къеджэрт дэ дыкъэсыжыху ди пхъум бгъэдигъэсыну. Си Iэр иубыдырти, зысхъунщIэми къимыгъанэу, унэм сызэрыдэс щыгъынымкIэ машинэм сригъэтIысхьэрти и ныбжьэгъухэр къыщытпэплъэ къалэ щIыбым сишэрт. ЯтIэ гъуэгу нашэкъашэм дытетурэ мэзылъэ Iуащхьэм и лъабжьэм дынэсырти, абдеж иIэ хуейхэм языхэзым къыщытпэплъэрт сымыцIыху зыкъом зыпэрыс Iэнэ ухуа. Абыхэм губгъуэ удз гъэгъам къыхэщIыкIа тажкIэ си щхьэр ягъэщIэращIэрти мэз гуащэ цIэр къысфIащыжт. Нэжэгужагъэм и къызэщIэплъэгъуэм ирихьэлIэу гъунэгъу Iэщ фермэм зы щIалэ къикIт шы уанэ зэтелъитI къишэрти, къыддэIэпыкъуурэ абыхэм дытригъэтIысхьэрти, шым я шыфэлIыфэр къыджиIэурэ, дэ диутIыпщырт, езыр къызэрыгъэплъа гупым пIащIэу яхэтIысхьэрт. Дэ хуэмурэ къалэ жеижар хуиту здэплъагъу Iуащхьэм дыдэкIырти вагъуэбэ уафэм и лъабжьэм щызэхуэтщI ба кIыхьым ди ныбжьхэр щызэхыхьэжырт.
Арати аргуэру къызэрыгуэкI гъащIэм щIидзэжт, псэуныгъэкIэ зыми дакIэлъыщIэмыхьэу, унагъуэр зыхуей хуэмызэу къысщыхъуу зэи сызыхэмыкI гузавэм сыхыхьэжт, хамэ къэрал зыплъыхьакIуэ дыкIуэным и гугъу умыщIыхэ, куэд лъандэрэ абы сыщIэхъуэпсу икIи сыкъагъэгугъауэ щытами. Ныкъуэкъуэнри къэзгъэнэжат гурылъ хэха гуэр иIэу, абы хуеIэу зэрыщымытыр, и фэм дэмыхуэн зэрыпхуимыщIэнур къызгурыIуа нэужь – езым и жыпхъэ гуэр иIэжти, хэт щхьэкIи ар ихъуэжыну зигъэхьэзыртэкъым. «Псори езыр-езыру зэхуэхъунущ, ущIэпIэщIэн щыIэкъым» е «ЦIыхум нэхугъэ къыпихыу псэун хуейщ, армырамэ и псэукIэр пцIыщ» щыжиIэхэм деж сыкъытехьэу щIэздзащ. КъызгурыIуэхатэкъым гъунэгъу щIыналъэм щекIуэкI зауэм кIуэну мурад щищIам. Зауэм и бынхэм ятрихыну, тетхыхьыну хуейт, сабийхэм я нэм зэрилъагъумкIэ а щIыпIэм щекIуэкIым и шынагъуагъымрэ мыхьэнэ зэримыIэмрэ къигъэлъэгъуэнут. Сыгупсысэурэ, сэ фIыуэ сыкъимылъагъуу, и щхьэмрэ дэзыхьэх Iуэхухэмрэ нэмыщIауи зыри хуэмылъагъуну къысщыхъужат.
Ди дунейм зиIыгъыфакъым, ебэщ, хуэмурэ зыщIиупскIэри ди унэ лъабжьэм пэгъунэгъуу ина псым хэукIуриящ. ЩIы щIагъым щIэлъ кIапсэхэр зэрахъуэкIыну къыщатIам къэна кумбыр псым хэщIапIэ хуэхъуауэ арати, куэдрэ щытащ уэрамым сыдэплъэмэ и ныбжьыр а шэдыпсым къытридзэу слъагъуу. Ди псэукIэр зэзмыгъэщхь къэнэжыртэкъым абы и щIыIу удзыфэу тегъуэтыкIам сеплъу сыхьэт бжыгъэкIэ сыщыщысым деж. ГъащIэ насыпыфIэм хузиIа хъуапсэр а псэ зыхэмытыж псым хэхуэу хитхьэлыхьауэ къысщыхъурт. Абы щыгъуэ сэ къызжьэдэкIыу абы езутIыпща псалъэхэр къыздисхар къысхуэгъуэтыжкъым, къытезгъазэу зэрыжысIэжыфыни дунейм теткъым. Удын хуэхъуати, зыгуэр къызыгурымыIуа сабийуэ къызэплъри, щэхуу бжэр къыхуищIыжащ. Си гугъат жеижын ипэ тIэкIу къикIухьыну щIэкIауэ. Зэи къимыгъэзэжыну бзэхащ.
СщIэжкъым, сыт хуэдэ Iуэхум ирихьэлIэу къэкIуат ахэр. Сэ зыкъом щIауэ щытыкIэ хьэлэмэт гуэрым ситт: сыхуэмысакъыу зы лъэбакъуэ счыху сыздэщыIэм илъэс мин бжыгъэкIэ пэIэщIэ сищIт, хамэ къэрал мыцIыху гуэрым и гъунэгъуу кхъухьлъатэ къехуэхыу тенджызым хэхуауэ зэхэсхмэ, си акъыл арыншами гузэвэным иригъэшар къигъауэрт, икIи дапщэми ар мыл къутахуэурэ Iэуэлъауэншэу къещэщэхыжырт. Ауэ ахэр къызэрыкIуэнур сщIат икIи сапэплъэрт. Махуэ куэдрэ жэщ куэдкIэ уафэм къарууэ щызекIуэу сщIэхэм селъэIуат и хъыбар гуэр къысIэрагъыхьэну. Уэлбанэ пщыхьэщхьэм мыцIыху гуэр бжэм къытеуIуэн нэхърэ нэхъ сызыщышынэ а зэманым щыIэтэкъым, ауэ итIани сыпэплъэ зэпытт. А тIур бжэм къыщыIухьам сыт щхьами си нэм плIимэ зэблэшахэу къащыхъуат, гузавэмрэ пIейтеймрэ зэуэ къыспкърыхьэри сымыгупсысэжыф сыхъуати, сщIэнуми жысIэнуми сыхэзэрыхьыжат, зызэрысIыгъынур къызгурыIуэртэкъым, япэу зэжетIа псалъэхэри къысхуэгубзыгъыжыркъым. А тIур мэлэIычу – хужьу хьэмэрэ фIыцIэу? – насыпым и джакIуэу къыщIэкIынкIи хъунут, нэхъ цIыкIум и нэ плъыжь хъуар куэдыIуэрэ мыупIэрапIэу щытамэ (ныкъуэдыкъуагъэ игъуэта хъунщ, жысIат), адрей нэхъ щхьэпэлъагэм машинэ дагъэм къицIэла и Iэр имыIуэттэмэ, и гъуэншэджым къыхэщ дыжар укIытауэ кIэстум кIапэмкIэ щIимыхъумэтэмэ. ТIури диваным и дзакIэ дыдэм тест, зызэракъузылIэжауэ, шей, варенье, пряник зытет стIол цIыкIум бгъэдэсу, темыгушхуащэурэ хъунумэ щIэупщIауэ, тутын ефэрт. Нэхъ цIыкIум псэлъэн зэрыщIидзэу пэшым щIэз хъуащ зэхэуэ макъыр, сымыцIыху бзэкIэ псалъэ цIыхухэр, дэIэпыкъуэгъу къэзылъыхъуэхэм я кIийр, шэ уахэм я мэр, ахъшэ щхьэкIэ зэдауэ зауэлIхэмрэ хъунщIакIуэхэмрэ. ИтIанэ зы лъэныкъуэр адрей лъэныкъуэм теуэри зэрызехьэ къэхъуащи, хэт дэтхэнэм гуэтми яхузэхэхыжыркъым, зыгуэрурэ къаIэщIэкIыу зэкIэщIэпхъауэ къыщIэпхъуэжахэм автоматкIэ къакIэлъыуэри зыкъомыр хаукIыкIащ – я насыпыр къикIакъым. Ауэ лIыхъужьыгъэкIэ ахэр мыдрей къелауэ зауэм къакIэрыхуркъым. Сыкъыщымэхар сыт хуэдэ псалъэм иужькIэми сщIэжыркъым, ауэ си щхьэм зы гупсысэ закъуэ егъэлеяуэ къыщыныкъуэкъуащ: а зи насып къимыкIахэм яхэхуащ си щхьэгъусэр – си лъагъуныгъэр, си псэ закъуэр, си дунейр. Си нэм къытелъадэ нэпсым зыри сигъэлъагъужтэкъым, тхьэ селъэIурт, тобэ къэсхьыжырт, щIэкIыу ежьэжа сымыцIыхухэм «къысхуэвгъэгъу» яжесIэрт.
НапIэзыпIэм махуэшхуэм щынэжэгужэ хьэщIэ зэрызехьэхэр зэщIэдиери пыхахуэ щауэ зэхэщэщэжащ, щIым щамыцIыху жьы къащIэпщэри псыIуфэ дыгъэ зегъэупIэр, цIыхухэри и гъусэу, зыри зыщымыгъуазэ щIыгум ихьащ, кIэ зимыIэж уэшхым си хытIыгу цIыкIу закъуэр щIихъумати, кхъухь къэгъэнауэ, пхъэзэфIэбдзэ къудей сыкъригъэлыну зыми къызитакъым.
Ар мыхъунщ, апхуэдэ щыIэн хуейкъым, нэгъуэщIхэм къащыщIынкIи мэхъу, ауэ абы къыщыщI хъунукъым!
Iушэ хъуа бжэр IэкIэ сеуэри Iузудащ, бжэри игъэузари зыхэзмыщIэу, дэкIуеипIэхэм сожэх сызытеувэр сымылъагъуу, щIэкIыпIэм сызэрынэсар къызэрысщIар къысIурыуа щIыIэмкIэщ. Си IэгумкIэ нэпсыр еслъэщIэкIащ – бжаблэм къощ си цIыхугъэ ныбжьитIыр. Лъэбакъуэ тIощIкIэ бжэм пэжыжьэу уэздыгъэ пкъом кIэщIэтт я машинэр, ауэ занщIэу уэшхым хэмыхьэфауэ, зыгуэрым топсэлъыхь. Блыным къыхэкI пэум сыкъуэуващи, къызгурыIуэжкъым сыкъыщIыщIэпхъуар, сыт яжесIэну сызыхуеяр – си щхьэм псори щызэхэзэрыхьыжащ цIэи, щхьэи, дамыгъи ямыIэжу. ЦIыхухъу нэхъ цIыкIум тутыныр щIыгъанэри зэуэ и къарур хилъхьэу щэIуащ аддэ и псэ щIагъым къыщыдришейуэ. «Э-э-эх» жиIэу зэкуэфэуэжауэ къыщIэкIынущ, итIанэ къэпсэлъащ зыхузэгуэпыжу: «Сытегушхуэфакъым зэрыщытар жесIэну. Сытым щхьаи сыкъэкIуа сэ мыбы?» – «Уэ укъыщIэкIуар гурыIуэгъуэщ, – жеIэ адрейм. – Сэ сыкъыщIэплъэфар сыт? СфIэфIкъым гущхьэкъутэ слъагъуну». – «Сэ сфIэфI? Зыгуэр си гъусэмэ, нэхъ сытегушхуэн си гугъат. Уэри жыпIэжыфынтэкъым апхуэдэ. Иджыри къэс зы цIыхум схужеIэжакъым сэ ар. Си кIуэцIым илъу къызохьэкI. Сигу къэзгъэкIыжу щIэздзэмэ, а узижэгъуэнхэм къытригъэзэжыну къысщохъу». – «Дауи ирехъуи сыт а щIалэм къыщыщIар? ЛIо, зауэм хэмыкIуэдауэ ара?» – «Аракъым Iуэхур здэщыIэр: хэкIуэда, хэмыкIуэда, аракъым. Абы цIэ иIэххэкъым, къыбгурыIуэрэ. ЦIыху акъылым абы цIэ фIищу зищIысыр игъэбелджылыжыну къитIэсынукъым. Ар… сэ къызэрысщыхъумкIэ, ар а махуэхэм мы щIым щекIуэкI гъащIэм хэкIри нэгъуэщI дуней кIуэжат. ПщIэркъэ-тIэ, фIыцIагъэ лъапIэхэм зэратыр… и нэм зы шынагъи зы гукъеуи къыщIэмыщу… цIыху щытыкIэу жумыIэну зыри къыфIэIуэхуххэтэкъым, зыри щайуэ къримыдзэ хуэдэт. ИкIи а щIыунэ жыхьэнэмэм дыщаIыгъым а зырат гузэгъэгъуэ гуэр къызыпкърыкIыр, ар мыхъуамэ зы къелынтэкъым. Дэ къызэрытхущытыр… уэри къыбгуроIуэ – зэухылIэныгъэкIэ дызэуэну дыкIуат. ХъунщIакIуэхэр ахъшэ хуабжьу хуэныкъуэт абдежым. Дыдейхэм дыкъращэжыну зэпсэлъэн хуей мыхъуамэ, занщIэу дызэпкъратхъынут. Ауэ абы щIэшынэн бгъэдэлътэкъым, ар ди гъусэуи яубыдатэкъым, зауэм теухуа тхыгъэхэр игъэхьэзыру арат – лIот абы епщIэнур, хэтыт лей зрихар? Зэрымыгузавэм зы хъунщIакIуэр, зызыгъэIэтащхьэхэм ящыщу, ирибампIэрт. «СлIо, жиIэрт, ажалым ущымышынэу зыкъэбгъэлъагъуэу ара? Сэ укъысщышынэркъым, ара? Укъызэмыплъ икIи апхуэдэу, жиIэрт, уи нэр пхуисщIынщ». Дыдейхэм щэхужыпщIэр ягъэгувэрти, мохэр къэгубжьащ. Арати къыщIохьэ а хъунщIакIуэр зы махуэ гуэрым, етарэ и бзэмкIэ зыгуэрхэр кIийуэ жиIэу, дэ зыри къыдгурыIуэртэкъым, къыдгурыIуэми, шынэр къыттекIуауэ ди щхьэр лэжьэжтэкъым. Мор щэхуу плIанэпэм дэсти, къеубыд… пщIэрэ, зэи сщыгъупщэнкъым абы и нэгур зэрыщытар… сабийм хуэдэу зэхэзещхъуэну, мазитI мэхъури щIыунэм дисщи, абы иджыри зыри къыгурымыIуа хуэдэт. Зэ си къуэм сеуат. Сеуат, къызыхэкIари си Iуэху зэкIэлъымыкIуэхэрат, зыри къыгурыIуатэкъым. Мис абы и нэгур зэрыхъуам хуэдэ дыдэт мыбы ейри… Си Iэр пызупщIыжынт, зэи зыхуэзгъэгъужынукъым ар… НтIэ, хъунщIакIуэр къыщIыхьэри куэдрэ кIиящ, итIанэ мор щхьэцыкIэкIэ къиубыдри ди пащхьэм кърилъэфащ. Ди гъусэ зырэ сэрэ лъэныкъуэкIэ дыщыст хъыданыжь къэдгъуэтамкIэ ди уIэгъэр тпхэуи, мор ди лъапэм деж къигъэтIылъри сэшхуэжь кърихащ. АдэкIэ къэхъуар хъарпшэрущ зэрысщIэжыр. Сызэгупсысар сощIэж: дэ хы дохъу, мыр зыщ зэрыхъур, бжэм адэкIэ куэдыжьу къыщытхэуи сощIри, мыр иджыпсту зыщ, зыгуэр щIэн хуейщ, дымэлкъым дэ, икIэм икIэжым. Аращ, адэкIэ зыри сщIэжкъым, зы напIэзыпIэкIэ зыкъэсщIэжат си лъэпхъуамбэхэм абы и лъы пщтырыр щызыхащIам. Лъыр и пщэм кърикIыкIырт, сэ си лъакъуэр згъэхъеящ IузгъэкIуэтыну, ауэ къысщIэкIиящ «не убирай нога, шакал, смотри!», сэ сыдиящ, мылым хэщтыхьам ещхьу щIыIэм сисащ, мобы и нэ ужьыхыжым соплъ, янэхъыкIэ зигъэхъеякъым, зыкъритIэнуи ауэ игу къэмыкIа, мис а и сабий зэхэзещхъуэн плъэкIэ закъуэрат…»
Мис аращ зэхэсхар. Си гъунэгъуу зыгуэр зэтеджэлащ. Джэлар зэрысэрар къызгурыIуатэкъым. Къысщыхъуат щIыхьэпIэбжэр жьым иридзылIауэ, е ди гъунэгъу подъездым щIэс щIалэ цIыкIухэм шэпхъ къагъэуауэ… Сэ си лъэ макъыр зэхэсхыжу пэш нэщI гуэрхэм сыкIуэцIырыжырт лIитIым сакIэлъыщIыхьэну сыхуейуэ. Уэшхым псыф ищIа ятIэ лъэгум си лъакъуэр тецIэфтырт, нэхъ псынщIэ зысщIыну сеIэрт, ауэ хъуртэкъым – ныбжь фIыцIэхэр зэрыжыжьэт. Абдежым гу лъыстащ и щхьэр нэщхъейуэ ирихьэхауэ блыным бгъэдэт шым, уани зэрытемылъу, шхуэ зэрыпщIэхэмылъу зытездзэщ зисчри губгъуэ нэщIышхуэм силъэдащ. ПсыIагъэ зыщIэлъ жьыр нэкIум къеуэрт, уэздыгъэ щэщам и къутахуэ цIыкIухэр, бзу лIахэр, бжьыхьэ тхьэмпэ гъуэлэжахэр, газет чэтхъахуэхэр нэгъуэщI пхъэнкIийхэри кърихьэкIыу. Сэ къэзжыхьащ, си шыр лъэпэрапэу и псэр хэкIауэ джэлэху. Сыкъыщылъэтыжащи, сыгубжьауэ къыздикIари сымыщIэу къысIэщIэхута щIопщымкIэ шым соуэ, къэтэджыну селъэIуурэ. Ауэ ар хъейркъым. ИтIанэ сыгужьеяуэ къызолъагъу сызэуэр шым и джабэ ягъуар зэрыарар, гу лъызотэ куэд лъандэрэ лIа шым и щхьэкъупщхьэ гъуабжэм къыIущ дзэхэр ауаныщIу зэрызэтешам. Мис абы щыгъуэ къызгурыIуащ жыхьэнэмэм и дыхьэпIэу хъуар зэрызэIукIар, сэри щымыIэжыным и гъунэ дыдэу лъагъуныгъи, гъащIи, ажали здэщымыIэм сыкъызэрыщыхутар…
ЗыщIыпIэ деж насыпыфIэхэм жызум Iэрамэхэр къыпачыж, хъупIэ бэгъуахэм я Iэхъушэхэр къыхэмыщтыкIыу щагъэхъу, я сабийхэр ягъэпскI, мафIэ ящIауэ мэпщафIэ. Адэ жыжьэу лъагъуныгъэ дахэм теухуа фильм щытрах, парус къэбырыбахэр, кхъухь зыкъизыххэр хэту, бостей дэгъуэхэр яд, зыплъыхьакIуэ йожьэ, фIылъагъуныгъэ зэхуащI, гъэмахуэ уэшх хуабэм хэту къажыхь… Сэ сызыхуейр ар си гъусэу слъагъуну аркъудейт, Iэ пымытыжми, лъакъуэ имыIэжми, коляскэм исми, лошкэкIэ згъэшхэнт, сэр нэхъ цIыхубз насыпыфIи дунейм тетынтэкъым. Ауэ аддэ зыщIыпIэ деж, илъэс къатибгъукIэ щIым уикIыжмэ щыIэ быдапIэ фIыцIэ ныкъуэкъутэм щIэтщ вагъуэхэм я сабэ цIум къыхэщIыкIа пхъуантэ цIыкIу, абы щыгъэпщкIуащ си къуаншагъэр. Къысхуэгъуэтыжынукъым, сылъэIэсыжынукъым, схуэгъэзэкIуэжынукъым…
Языныкъуэхэм жэщыбгым Iэуэлъауэ гуэр къохъури пэш гъунэгъум къыщыхощтыкI дуней жеижар, вагъуэхэр зэкIэщIокIри, нур хьэлэмэтыр щхьэщыту ди пхъур къыхокI жейм къыхиха гуфIэр и нэгум иту. «Мамэ, – жеIэр, и Iэгу цIыкIухэр дэгъэзеяуэ иIыгъыу, – сэ мыпхуэдэу сщIа къудейт, си Iэгум илъэтри бзу цIыкIу куэд дыдэ лъэтащ, лъэтащ, лъэтащ.
Зытхар: Мэкъуауэ Амир
ЗэзыдзэкIар: ХьэцIыкIу Рае