Kafkasya Gerçeği
Temmuz 1990 – Nisan 1993 tarihleri arası yayınlanan dergi; SSCB’nin dağılışı, 1992 Abhazya-Gürcistan savaşı, Kafkasya Dağlı Halkları Birliği’nin kuruluşu gibi Çerkesler özelinde önemli olayların yaşandığı zaman diliminde yayında idi.
90’lı yılların başında yaşanan ve yapılanların bir kısmını hatırlayabilmek için, derginin çeşitli sayılarından yazılar seçildi. Elbette ki amaçlanan, günümüzde yaşanan ve yapılanlarla birlikte değerlendirme yapılabilmesi ve yorumlanması.
Anlaşılıyor ki; 6. sayıda (Ekim 1991) yayınlanan “Tüm Dünya Çerkesleri Derneği” çağrısı ve 8. sayıda (Nisan 1992) yayınlanan Kabardey-Balkar Parlamentosu’nun soykırım kararı, 1997 yılındaki UNPO kararlarının temelini oluşturmuş.
Kimliğe dair yükselen sesler; yıl 1991, 92, 93…
Güncel konumuz anavatan cumhuriyetlerimizdeki anadil konusu, kimliğin taşıyıcısı olan anadili ve ilerleyen süreçte kimliği adeta gömecek düzenleme, bu düzenlemeye dair adımlar atılırken Kafkasya ve diasporadaki suskunluk; yıl 2018…
İleri adımlar yerine geri mi gitmişiz? “Patinaj yapıyoruz” yani yerimizde sayıyoruz derken…
Tabi ki olan-biten konjonktürel durum, dengeler vb. birçok etkene bağlı ancak irade gösterebilmek de önemli olsa gerek.
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 2 Ekim-1990
Kafkasya’dan Kısa Haberler
Denizli ve Konya’da İki Yeni KKD Kuruldu
Geçtiğimiz aylarda Denizli ve Konya illerinde kurulan iki yeni dernek de KKD ailesine katıldılar. Konya’da mevcut ve “Abrek’in Sesi” adlı bir yayın organına da sahip bulunan KKD, 1980 yılından sonra çalışmalarına ara vermek zorunda kalmıştı. Yeni kurulan Konya KKKD de “Seteney” adıyla bir kültür, sanat ve haber bülteni yayınlamaya başladı…
“Son Vubıh” TRT’de
Bugüne dek TRT radyo ve televizyonlarında Kafkas dillerinden tek bir kelime duymamıştık. İlk olarak 3 Eylül günü “Gün Başlıyor” programında, Anadolu’da bütünüyle yok olmakta olan Çerkes-Vubıh diliyle ilgili kısa bir programa yer verildi. Manyas’ın Hacı Osman köyünde yaşayan ve bu dili iyi bilen son kişilerden olan Tevfik Esenç ve ailesiyle ilgili bazı görüntüler gösterildi…
Suriye’de Yeni Bir Yayın Organı
Suriye’de yaşayan Çerkesler, çok uzun bir süredir kendilerine özel, periyodik bir yayın organına sahip değillerdi. Şam’da bulunan Çerkes Yardımlaşma Derneği kısa bir süre önce “Elneşre’tus’akafiye” adıyla Arapça bir dergi yayınlamaya başladı…
Toplumumuzun Bütünleşme Çalışmaları
Mayıs ayı başında Hollanda’da Federal Almanya, ABD ve Türkiyeli hemşerilerimizin katıldığı bir toplantı yapıldı. Ürdün ve Suriyeli hemşerilerimizin temsilcileri de çağrılı olmalarına karşın, zaman darlığı nedeniyle bu toplantıya katılmadılar. 68 temsilcinin katıldığı ve “Avrupa Çerkes Dernekleri Federasyonu” Başkanı Fethi Recep’in yönettiği toplantıya Adigey’in Kabardey bölgesindeki “Adige Khase” nin başkanı Nalo Zavur ile “Kheku” (Anayurt) örgütünün temsilcisi Kodzoko Anatole de katılmışlardı…
(Kısaltılmıştır)
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 3 Ocak-1991
Kafkasya’dan Kısa Haberler
“Qhuaze” Gazetesi Yüz Yıl Sonra Anayurtta Yayına Başladı
Adige Özerk Yöresi’nin merkezi Mıyekuape’de “Qhuaze” (Rehber) adında yeni bir gazete yayınlanıyor. Adigece-Rusça olarak ve ayda iki kez çıkan bu gazetenin redaktörlüğünü Adige yazarı Kuyeko Nalbiy yapıyor. Tirajı şimdilik 10 bin olan bu küçük boyutlu gazete, Adigey’de halk cephesini oluşturan “Adighe Xase” (Adige Dernekleri)’nin organı. Bu adı taşıyan Adigece-Türkçe bir gazete, bilindiği gibi, 1911-1914 yıllarında sürgündeki Çerkes aydınları tarafından İstanbul’da yayınlanmıştı ve bu dünyadaki ilk Adigece gazete idi…
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Perez de Cuellar,
SSCB Cumhurbaşkanı M.S. Gorbaçov,
TC Cumhurbaşkanı Turgut Özal’a
Kafkasya Dağlı Halkları Birliği (KDHB) Deklarasyonu
Biz, Kafkasya dağlı halklarının temsilcileri, … Abhazya ÖSSC Başkenti Sohum kentinde toplandık.
… Payımıza düşen en ağır sınav, Rus imparatorluğuna karşı verdiğimiz 50 yıllık antikoloniyal mücadeledir. Çarlık hükümeti yalnızca Kafkasya’yı fethetmek değil, baş eğmeyen dağlıları yok etmek ve sürmek amacını da güdüyordu. Gerçekte bu amaç, halklarımıza karşı bir soykırım olan savaşın barbarca karakterini belirlemiştir.
Savaş sırasında yüzbinlerce insan açlık ve hastalıktan öldü. Sağ kalanlar dağlara sığındılar… Milyonlarca sürgün-muhacir vatandan atıldı…
Sovyetler Birliği’nde (SB) cereyan eden köklü demokratik değişimler, halklarımıza bu adaletsizliği düzeltmek için tarihi bir şans veriyor.
İnanıyoruz ki, XXI. yüzyılın eşiğinde SB ve Türkiye hükümetlerinin iyi niyeti, BM ve uluslararası kamuoyunun yardımıyla, Kafkasya dağlı halklarının anayurtlarında bütünleşmesi sağlanacaktır.
KDHB adına aşağıdaki hususların gerçekleştirilmesini gerekli sayıyoruz:
1- Kafkas savaşının bitiş tarihi olan 21 Mayıs 1864, Kafkas savaşı ve sürgününün kurbanlarını anma günü olarak ilan edilmelidir.
2- Kafkas dağlılarıyla dışardaki soydaşları arasında kültürel, bilimsel ve diğer ilişkileri kurmak için ortak bir uluslararası program yapılmalıdır.
3- Kafkas dağlılarının kendi ülkelerine dönüp, tarihi vatanlarında soydaşlarıyla bütünleşebilmeleri için uygun koşullar sağlanmalıdır.
Bu deklârasyon Abhazya’da Sohum kentinde 31 Mayıs 1990 tarihinde, otuz bin kişinin katıldığı Kafkasya Dağlı Halkları Temsilcileri mitinginde kabul edilmiştir. (Kısaltılmıştır)
Kafkasya Dağlı Halkları Birliği
Koordinasyon Komitesi Başkanı – Y.M. Şanıbe
Abhazya Halk Forumu “Aydglara” Başkanı – S.M. Şamba
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 4 Temmuz-1991
Kafkasya’dan Kısa Haberler
“Sosyalistiçeske Adigey” Gazetesi Adını Değiştirdi
Kafkasya’nın Adigey yöresinde … Mıyekuape’de yayınlanmakta olan Adigece “Sosyalistiçeske Adigey” gazetesinin adı 1991 Ocak ayından başlayarak “Adighe Maq” (Adige Sesi) şeklinde değiştirildi. Gazetenin başlığında yer alan “Tüm ülkelerin proleterleri, birleşiniz!” ibaresi de kaldırılarak yerine “Tizequetme titlecs!” (Birleşirsek güçlü oluruz!”) ibaresi kondu.
Adı geçen gazete 8 Mart 1923 tarihinde “Adige Sesi” adıyla yayınlanmaya başlamış … 1927 yılında ‘’Adighe Pseuiçv” (Adige Yaşamı), 1928 yılında “Kolxoz Biraq” (Kolhoz Bayrağı), 1938 yılında ise “Sosyalistiçeske Adigey” (Sosyalist Adige ülkesi) adını almıştı…
Adigey Ülke Müzesinde “Yabancı Ülkelerdeki Çerkesler” Sergisi
1990 yılının Eylül ayı içinde, Mıyekuap’deki Adigey Ülke Müzesi’nde Kabardey-Balkar Devlet Müzesinin de desteğiyle ilginç bir sergi açılmıştı…
Sergide ilk göze çarpanlardan biri, 126 yıl önce sürülen Çerkesler tarafından götürülen ve bu kadar süre Samsun Alaçam’daki bir Vubıh-Mahoş köyünün minaresinde durduktan sonra sanatçı Murate Çepay’a verilerek anayurda gönderilen bir Kafkas geyiğinin boynuzları idi. Bunun yanında Ürdün, Suriye, Yugoslavya, Türkiye vs. ülkelerde yaşayan Çerkesler’e ait birçok eşya, fotoğraf, belge vs. vardı…
“Bizi Çağırın ve Toplayın!”
Adigey Ülke Halk Temsilcileri Sovyeti’nin, yabancı ülkelerde yaşayan ve Anayurduna dönmek isteyen Adigelerle ilgili olarak oluşturduğu komisyonun 15 Ocak günü Mıyekuape’de toplantısı vardı. Komisyon Başkanı A.Ş. Kuşu’nun belirttiğine göre, ilk toplantılarının yapıldığı geçen yılın sonbaharından beri kendilerine Türkiye, Suriye ve İsrail’de yaşayan 20 ailenin dilekçeleri gelmişti…
… Komisyon, ülkesine dönmek için başvuranlara Adigey ülkesi yönünden hiçbir engel bulunmadığının Rusya Federasyonu ilgili makamlarına bildirilmesine, İsrailli Adigelerin sorularına cevap yazılmasına karar verdi. (Kısaltılmıştır)
Adighe Maq – 17.01.1991, Mıyekuape
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 5 Temmuz-1991
Kafkasya’dan Kısa Haberler
Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti’nden Haberler
-Bölgede Kafkasya’nın yerli halkından Karaçaylılar, Adigeler, Abazalar, Nogaylar ile Ruslar yaşıyor. Az sayıdaki Oset kardeşlerimiz de dil ve kültürlerini korumak ve geliştirmek gayesiyle -Osetya’dakine paralel olarak- “Adamon Tsadis” adıyla sosyo-politik bir organizasyon oluşturdular…
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nden (KBC) Haberler
-KBC’nin merkezi Nalçik’de, … Adigece yayınlanmakta olan “Lenyn Ohutegu” (Lenin Yolu) adlı günlük gazetenin adı “Adighe Psatle” (Adige Sözü) olarak değiştirildi. Bu gazete 1924 yılından beri yayınlanmaktadır. Karaçay-Çerkes yöresinde yayınlanmakta olan “Lenyn Nuir” (Lenin Nuru) adlı Adigece gazetenin de adının değiştirileceği bildiriliyor.
-Adige Khase (Adige Derneği)’nin girişimiyle 6 Nisan 1991 günü, KBC’nin merkezi Nalçik’de Adigeler’in bir konferansı düzenlendi. Adigey Özerk Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti (KÇC) ve Suriye’den gelen Adigelerin de bulunduğu konferansa … bin kadar delege katıldı. Gündemde şu konular yer alıyordu:
1) Adige halkının nasıl bir devlet örgütlenmesine sahip olması gerektiği sorunu,
2) Adige yerleşim yerlerinin ve aile adlarının değiştirilerek öz Adigece şekline kavuşturulması sorunu,
3) Adige halkının ulusal sorunları için bir koordinasyon komitesi oluşturulması konusu… (Adighe Psatle, 09.04.1991). (Kısaltılmıştır)
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 6 Ekim-1991
Kafkasya’dan Kısa Haberler
Büyük Çerkes Sürgününün 127. Yılında Anma Toplantıları
…
19-20 Mayıs 1991 günleri Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nin (KBC) merkezi Nalçik’de; Adigey, KBC, Karaçay-Çerkes (KÇC), Karadeniz Kıyıboyu, Abhazya, Moskova, Krasnodar, vd. yerlerden gelen Çerkes Derneklerinin delegeleri ile İsrail, Ürdün, ABD, Almanya, Hollanda’da bulunan Kafkas-Çerkes Derneklerinin temsilcileri ve Türkiye ve Yugoslavya’dan gelen konuklar bir araya geldiler ve Tüm Dünya Çerkesleri Derneği’ni (TDÇD) oluşturdular.
… Nalçik’de yapılan miting sonunda yayınlanan bildiride şöyle deniyor:
“Bugün burada toplananlar, Rusya İmparatorluğu’nun XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Kafkasya’da yürüttüğü savaşın bir istila savaşı olduğunu, yüz yıla yakın süren Kafkas-Rus savaşlarında çocuk ve yaşlı binlerce insanın yok edildiğini, kalanların çoğunluğunun da topraklarından sürülerek anayurtlarını terke zorlandıklarını hatırlıyorlar…
Onların yarısından fazlası yok oldu; kimisi yollarda, kimisi denizlerde, kimisi de gittikleri yerlerde iklim uyuşmazlıklarından doğan hastalıklar sonucu öldüler. Ata yurtlarında kalabilenler onların küçük bir azınlığıdır…
… Bizler, Kafkasya’daki Çerkesler’in şu hususları gerçekleştirmek için çalışmalarına karar vermiş bulunuyoruz:
1-Yabancı devletlerde yaşamakta olan Çerkesler’in hızla ana yurda dönüşünün sağlanması gerekmektedir…
2-Yabancı ülkelerde yaşamakta olan Çerkesler’in, yaşamakta bulunduğu devletin ve bizim devletimizin pasaportu olmak üzere çifte pasaport sahibi olmaları için çalışılacaktır.
3-… Çerkes halkının “yurdundan zorla sürgün edilmiş olduğu” gerçeğinin uluslararası alanda kabulü için mücadele edilecektir.
4-Bilim adamlarımız, yazarlarımız ve gazetecilerimiz Rus-Kafkas savaşları ve sürgünle ilgili tüm konulan ortaya çıkarmayı ve şimdiye kadar gizlenmiş bulunan tüm gerçekleri Çerkes milletinin önüne koymayı bir görev edineceklerdir.
…
7-KBC, Abhazya, Adigey, KÇC Yüksek Sovyetlerinin her yıl 21 Mayıs gününü resmi tatil ve yas günü olarak kabul etmelerini diliyoruz.” (Kısaltılmıştır). Cvenqhuaze, No: 6 (12) (Nalçik)
TDÇD (Tüm Dünya Çerkesleri Derneği) Yönetim Kuruluna Seçilenler
1989 Yılı Ekim’inde Ankara’da, 1990 yılında ise Hollanda’da yapılan toplantılarda olgunlaştırılan “Dünya Çerkes Kongresi” … Kafkasya’da KBC’nin merkezi Nalçik kentinde 19-20 Mayıs tarihlerinde toplandı. Toplantıya Kafkasyalı delegelerden başka, Çerkes diasporasını temsilen Türkiye, İsrail, Suriye, Ürdün, ABD, Almanya, Yugoslavya ve Hollanda’dan gelen Çerkes örgütleri temsilcileri katıldılar… Örgütün yönetimine iki yıl süreyle görev yapmak üzere aşağıdaki kişiler seçildi:
Genel Başkan: Kalmuk Yura (Sovyet Parlamentosu Kanunlar Komisyonu Başkanı), Genel Başkan Yardımcıları: Megetey Abdullah (Parlamenter, Yeltsin’in yardımcılarından), Fethi Recep (Hollanda Çerkes Derneği Başkanı), Karden Semir (Ürdün Çerkes Dernekleri Başkanı), Hatam Necdet (Türkiye, Bandırma KKD Başkanı), Genel Sekreter: Şokuy Muhammed (KBC Delegesi), Genel Sekreter Yardımcısı: Abrec Almir (Adigey Khase Genel Başkanı), Bidanoko Nihat (Nalçik), Ajipha Ludmila (Abhazya Aydgılara –Dayanışma- Örgütü Temsilcisi). (Kısaltılmıştır)
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 7 Ocak-1992
Kafkasya Dağlı Halkları Konfederasyonu (KDHK) Örgütü Oluşturuldu
Kafkasya Dağlı Halkları Assamblesi’nin çağrısıyla 1-2 Kasım 1991 günü Abhazya Cumhuriyeti’nin merkezi Sohum’da bir araya gelen Kafkasya halklarının temsilcileri KDHK’yı oluşturdular Toplantılara Abazin, Abhaz, Avar, Adige, Auh-Çeçen, Kabardey, Lak, Osetya, Çerkesk, Çeçen, Şapsığ yöresi halklarının temsilcileri katıldı. Kongre, kendisini 1917 yılının Mayıs ayında Vladikavkaz’da (Terekkale) toplanan ve 11 Mayıs 1918’de bağımsız “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti”nin ilanına yol açan kongrenin bir devamı olarak sayıyor. KDHK’nun Başkanlığına Yuriy (Musa) Şanıbe getirildi…
(Kısaltılmıştır)
Kafkasya Gerçeği
Sayı: 8 Nisan-1992
Kafkasya’dan Kısa Haberler
Kabardey-Balkar SSC Parlamentosu’nun (KBSSCP) Rus-Kafkas Savaşı Yıllarında Çerkeslerin Uğratıldığı Soykırımı Kınayan Kararı
Adigeler’e (Çerkesler’e) sayılamayacak felaketler getiren, yüz yıl süren kolonyalist Rus-Kafkas savaşlarının (1760-1864) yakın tarihte bir benzerini görmek olanaksızdır. Adige halkının çoğunluğu ve bu arada Kabardey yöresinde yaşayanların yüzde doksanı katledildi. Çar otokrasisinin zulümleriyle 500 binden fazla Adige de Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürüldüler.
Rus-Kafkas savaşlarını tarih ve politik hukuk açısından değerlendiren KBSSCP’nin kararına göre:
1. Rus-Kafkas savaşı yıllarında Adigeler’in büyük ölçüde katledilmeleri ve yurtlarından çıkarılarak zorla Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülmeleri bir ‘genosid’dir (soykırım). Dünyadaki tüm insanlar tarafından kınanması gereken ağır bir suçtur.
2. Rus-Kafkas savaşı yıllarında Adigeler’e karşı yapılan uygulamaların genosid olarak kabul edilmesi ve onların halen başka ülkelerde bulunan yurttaşlarına çifte vatandaşlık tanınması sorununun Rusya Federasyonu Yüksek Sovyetinde (RFYS) ele alınması için girişimde bulunulmasına.
3. Başka devletlerde yaşamakta olan Adigeler’in haklarının iadesine ve geri dönmelerine yönelik programın hazırlanması konusunda KBSSCP Başkanlığı ile Bakanlar Kurulu görevlendirilmiştir.
4. Başka devletlerde yaşamakta olan Adigeler’e yurdundan sürgün edilmiş halk statüsünün tanınması istemi RFYS’ne ve ilgili uluslararası organizasyonlara iletilecektir.
5. 21 Mayıs gününün Rus-Kafkas savaşlarında yok olan Adigeler’i anma günü olarak kabulüne ve tatil günü olarak ilan edilmesine karar verilmiştir. (Kısaltılmıştır)
KBSSCP Başkanı Karmoko H.
Nalçik Kenti, 7 Şubat 1992. (Adighe Psatle- 20.02.1992)
Adige Cumhuriyeti’nin Bayrağı, Marşı ve Arması Belirlendi
Adige Parlamentosu (Yüksek Sovyet), Başkanlığa seçilen Adam Tl’ıuj’un başkanlığında toplandı. Tartışmalı görüşmelerden sonra 19. yüzyılda yalnız bu yörede değil tüm Batı-Kafkasya’da kullanılmış olan 12 yıldız ve 3 oklu yeşil Çerkes milli bayrağı Cumhuriyetin bayrağı olarak kabul edildi. Cumhuriyet için kabul edilen marşın sözleri Adige yazarı İshak Meşbaş’a, bestesi Adige kompozitörü Vumar Thabısım’a ait. Devlet arması ise Dolet Meretıko tarafından çizilmiş bulunuyor. (Adighe Maq, 28.03.1992)
