Laz Enstitüsü, 1990’ların başından beri süre gelen Laz dil, kültür mücadelesinin bir ürünü olarak 2013 yılında kuruldu. Laz Enstitüsü’nün amacını, Laz dili ve kültürünün yaşatılması ve eğitim dili olması için çalışmalar yürütmek olarak özetleyebiliriz. Laz Enstitüsü bu amaç doğrultusunda birçok etkinliği hayata geçirdi. Farklı seviyelerde Lazca kurslar düzenledi, yazılı ve görsel Lazca öğrenme materyalleri geliştirdi. Boğaziçi Üniversitesi ve Bilgi Üniversitesi bünyesinde Lazca seçmeli derslerin yürütülmesinde eğitim materyalleri hazırlayarak katkıda bulundu. Milli Eğitim Bakanlığı – Temel Eğitim Genel Müdürlüğü ile yapılan bir protokol ile ortaokul 5-6-7-8. sınıflar için Lazca seçmeli ders kitapları hazırladı. Lazca ve Lazlarla ilgili kitaplar yayınlanmasını destekledi. Halen devam eden, Lazika Çok Sesli Korosunu kurdu. Birçok panel ve söyleşi düzenledi, araştırmacılara kaynak ve altyapı sağladı. Lazcanın tehlike altında oluşuna dikkat çeken etkinlikler ve kampanyalar düzenledi.
Elinizdeki broşür Laz Enstitüsü’nün Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonunun mali desteği ile Ocak 2015-Haziran 2018 tarihleri arasında yürüttüğü “Laz Dilinde Anadili Temelli Çokdilli Eğitimin Geliştirilmesi” projesinin faaliyetlerini içermektedir. Bir dilin yaşamasının temel kriterinin eğitim dili olmasından geçtiğinden, bu projeye kısaca “Yaşayan Lazca Projesi” denildi.
Bu projenin temel amacı, Lazca anadili temelli bir eğitimin hayata geçirilmesi için gerekli olan altyapının oluşturulmasına katkıda bulunmak ve bu doğrultuda yürütülecek diğer çalışmalara altyapı oluşturmaktı. Farklı alanlardan geniş katılımlı bir ekibin yürüttüğü bu çalışma, birçok ilki gerçekleştirdi, hatırı sayılır bir çevrenin bu alandaki farkındalığını arttırdı ve benzer çalışmalara cesaret ve ilham verecek nitelikte proje çıktıları üretildi.
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonunun mali desteği ile yürütülen “Yaşayan Lazca Projesi” kapsamında öncelikle Lazcanın mevcut konuşulma düzeyini ve Lazların anadillerine karşı tutumlarını anlamak amacıyla, Lazların yoğun olarak yaşadıkları Doğu Karadeniz ve Marmara bölgelerinde saha araştırmaları ve derinlemesine görüşmeler yapıldı. Saha araştırması sonuçlarını içeren İngilizce “The Current Status of the Laz Language – 2018” raporu yazıldı ve Türkçeye “Türkiye’de Lazcanın Mevcut Durumu-2018” adı altında çevrildi. Ayrıca, derinlemesine görüşmelerin sonuçlarını baz alan “Saha Bulguları: Derinlemesine Görüşmeler” raporu hazırlandı. Sonrasında, TC Milli Eğitim Bakanlığı ile ikinci bir protokol imzalandı ve ardından Lazca eğitici eğitimi gerçekleştirildi. Eğitim materyalleri ile Lazca eğitime yardımcı olacak basılı ve dijital materyaller hazırlandılar. Lazcanın tehlike altında oluşuna dikkat çeken afişler ve broşürler hazırlandı, kısa film ve videolar çekildi. Yerel ve ulusal yöneticilerle, okul yöneticileriyle, sivil toplum örgütleriyle, akademisyenlerle ve basınla birçok kez bir araya gelindi.
Türkiye’de Lazcanın Mevcut Durum Raporu
Lazca anadili temelli bir eğitim için altyapı oluşturmak her şeyden önce Lazcanın bugün içinde bulunduğu mevcut durumun analiz edilmesi ile daha sağlıklı bir zemine oturtulabilirdi. Bu amaçla kapsamlı bir saha çalışması yürütüldü. Lazcanın konuşulma, aktarılma, konuşulduğu ortamlar ve Lazların anadillerine karşı tutumları incelendi. Çalışmanın birinci aşamasında 50 kişi ile yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapıldı ve bu görüşmeler “Saha Bulguları: Derinlemesine Görüşmeler” başlığı altında antropolog Ayşenur Emer tarafından raporlaştırıldı.
Saha çalışmasının ikinci aşamasında ise 500 kişi ile Doğu Karadeniz’deki Lazca konuşulan bölgenin tamamında, 100 kişi ile Marmara Bölgesinde Lazların yoğunlukla yaşadığı (özellikle Sapanca’da) yüz yüze anketler yapıldı. Veriler analiz edildikten sonra Prof. Dr. Belma Haznedar tarafından rapor haline getirilerek, İngilizce “The Current Status of the Laz Language – 2018” raporu yazıldı ve “Türkiye’de Lazcanın Mevcut Durumu-2018” adı ile Türkçeye çevrilerek yayınlandı.
Böylece, Lazcanın durumu ilk kez bilimsel olarak incelenmiş ve belgelenmiş oldu. Bu Lazca adına bir ilk olmakla birlikte, Türkiye ve dünyada tehlike altındaki, konuşanı az olan diller için de örnek oluşturacak bir çalışma oldu.
“Türkiye’de Lazcanın Mevcut Durumu-2018” raporunun hem Lazcanın yaşaması için bundan sonra atılması gereken adımlar konusunda, hem bu alanda farklı diller için de çalışan sivil toplum örgütlerine, hem de karar alıcı durumdaki aktörlere yol gösterici olacağı inancındayız.
Eğitici Eğitimi
Projenin ikinci önemli ayağı, Lazca gibi daha önce eğitim süreçlerinde tecrübe sahibi olmayan, tehlike altındaki bir dilin nasıl öğretilebileceğine dair formasyonun öğretmenlere yönelik eğitmen eğitimi yoluyla kazandırılmasıydı.Bu kapsamda, TC Milli Eğitim Bakanlığı ile bir bağış protokolü imzalanmış, protokol gereği Lazca bilen öğretmenlere Laz Enstitüsü tarafından beş gün süreli bir eğitim verilmiştir. Eğitimler, Milli Eğitim Bakanlığının Yalova’da bulunan Esenköy Hizmetiçi Eğitim Enstitüsünde yürütülmüştür. M.E.B çalışanı 40’ın üzerinde öğretmenin başvurmuş, eğitime katılan ve hizmetiçi eğitimi başarı ile tamamlayan toplamda 19 öğretmene MEB tarafından sertifikaları verilmiştir. Böylece ilk kez Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde 19 öğretmen Lazca öğretebilir sertifikasına sahip olmuş oldu.
Ayrıca, MEB’den bağımsız olarak Gebze-Bayramoğlu’nda 3 gün süreli ikinci bir eğitici eğitimi daha düzenlenmiştir. Düzenlenen eğitimlere çoğu öğretmen 22 kişi katılmış, başarılı ve verimli geçen 3 günün ardından katılımcılara Laz Enstitüsü tarafından katılım sertifikaları verilmiştir.
Lazca Eğitici Eğitimi Kitabı
Bu eğitici eğitimlerinin içeriği, eğitim süreçlerinde edinilen tecrübeler ve önerilerin yer aldığı “Lazca Eğitici Eğitimi Kitabı” yine alanında bir ilk olarak hazırlanarak yayınlanmış ve öğretmenlere dağıtılmıştır.
Lazca Ders Kitabı
Kamu ve özel girişimlerle Lazca eğretim yapılabilmesinin en önemli araçlarından biri olarak hazırlanan ve “Lazuri Doviguram – Lazca Öğreniyorum” adını taşıyan Lazca öğrenme kitabı ise yılların birikimi denebilecek bir sürecin ürünü olarak bu proje kapsamında kitaplaştırıldı. 14 üniteden oluşan bu Lazca öğrenme kitabı, başlangıç ve orta seviye olarak kurgulanmış, kapsamlı bir çalışmanın ürünü olmuştur.
Lazca Ders Videoları
Lazca ders videoları, “Lazuri Doviguram” adını taşıyan Lazca öğrenme kitabının tüm ünitelerini tek tek video dersler halinde anlatan bir çalışmadır. Video dersler, kitabın planını hazırlayan ve editörlüğünü yapan İsmail Avcı Bucaklişi tarafından anlatılmıştır. Her bir ünite için ortalama 20 dakika süren 14 Lazca anlatım videosu Laz Enstitüsünün sosyal medya hesaplarına yüklenmiştir.