Аланты Хъæлæс – Osetlerin Sesi – Ağustos 2019

0
1256

“Kæxtsgænæn Bayramı”

Kæxtsgænæn/КÆХЦГÆНÆН/KAHTSGANAN (Tas Kutlaması) Bayramı, temmuz ayının üçüncü pazar günü kutlanır. Bu bayram o denli önemliydi ki bu ayın ismi Kæhtsgænænı Mæy (Kæhtsgænæn Ayı) diye de anılırdı. Daha sonraları, geçen bir yıl zarfında doğan tüm erkek çocuklar için yapılan bir kutlama olsa da eskiden ailenin ismini devam ettirip ailenin reisi olacak olan ilk erkek çocuk için yapılırdı ama giderek doğan tüm erkek çocuklar için yapılır oldu. Çünkü halen erkek çocuğa farklı bir önem verilmektedir ve ailenin devamını onların sağlayacağı düşünülür. Şimdilerde, âdetlerin dönüşüme uğraması sonucu kız çocukları için de kutlayanlar oluyor.

Kæxtsgænæn’den iki hafta kadar önce geçen bir yıl içerisinde bir erkek çocuk doğuran gelinin kayınvalidesi wælibæx’ler pişirir, arak distile ederek gelini, torunu ve birkaç akrabasıyla beraber gelinin ebeveynlerini ziyarete gidermiş. Gelenlerin yanında hediyeleri de (Huın/хуын) olurmuş elbet. Ailesi yeni doğan torunlarının şerefine büyük bir davet verirmiş, misafirler de hediyelerini getirip büyük bir kâseye (Kæhts) koyarlarmış, günün adı da buradan geliyor.
Erkek evinde verilen ziyafet için de yeni torunlarının her türlü ihtiyacını kızın ailesi karşılar ve kıymetli hediyeler verirlermiş. Ailenin zenginlerinin çocuğa bir at / tay ya da bir öküz hediye etmesi beklenirmiş, daha orta halli olanlarınsa en azından bir koç.
Bilindiği üzere Oset kültüründe, eski anaerkil zamanların bir kalıntısı olarak, dayıların önemi çok fazladır, onlar da yeğenlerine verdikleri önemi hediyeleriyle göstermek isterlermiş. Sadece akrabalar değil komşular ve diğer davetliler de bu önemli günde olabildiğince cömert olurlarmış. Gelin, evine dönerken tüm bu hediyeleri de götürür ve orada iyice gözden geçirilirmiş verilen hediyeler, hediyelerin zayıf kalması geline ve ailesine bir utanç olurmuş. Eğer Kæhtsgænæn’inde bir at hediye edilmemişse erkek çocuk ergenliğe ulaştığında gidip dayılarından bir at almayı hak görürmüş kendinde. Çocuğa hediyeler verildikten sonra ve yeni kıyafetleri içinde davet sofrasına getirilince sofranın büyüğü Kuwd’unu edermiş: Madı Meryem ve Wastırjı özel olarak anılırmış bu duada. Dua bitince çocuğun sağ ayağı geniş bir tepside getirilen “Zıkga” (süt, tereyeğı / ekşi krema ve Oset peyniri ve unla yapılan bir tür lapa) yemeğine batırılır ya da üzerine ayağı ile bir çarpı işareti çizilir ve bu yemek misafirlere dağıtılırmış. Kæhtsgænæn’i yapılmayan çocuğun hastalıklı ve zayıf olacağına inanıldığından herhangi bir nedenle bu günde davet yapılamaz ise en kısa zamanda gerçekleştirilmeye çalışılırmış. Kæhtsgænæn’in hiç yapılmaması durumu ise aile için bir utanç vesilesi olurmuş.
Arife günü anne kendi başına yakınlardaki Madı Meryem kutsal alanlarına üç wælibæx ile begenı veya arak eşliğinde gidip orada dualarını (“Ey yücelerde oturan eşsiz Tanrım! Ey, erkeklerin koruyucusu (Waştırci)! Yarın, oğlumun şerefine söylenecek dilekleri yerine getirin! Onun yaşıtları arasında sağlıklı büyümesine izin verin! Benim hayatımın desteği olsun!”) eder, bir parça renkli yün kumaşı burada bırakır ve dönüş yolunda da geçenlere yiyecek ve içeceklerden ikram edermiş. (Çerkeslerde ise anne Madı Maryem kutsal alanına gittiği gün oğlunun saçını ilk kez kazırmış ve bunu da mükemmel olmayan bir şekilde yaparmış ritüel gereği.) Yine bayram arifesinde akrabalar, arkadaşlar ve özellikle yaşlı kadınlar eşliğinde yapılan Guılı Kuwd ise çocuğun gelecekteki mesleğini tahmin etmek amacı taşırmış. Bir Guıl (normalden büyük ve ovalce peynirli wælibæx) ile kama, kitap, kalem, makas gibi meslek işareti araç-gereçler masaya konulur ve çocuk için Tanrı ve yardımcılarından uzun ömür, iş dünyasında cesaret ve bilgelik, yaşamda mutluluk ve başarı dileyen duaların ardından çocuk masaya bırakılır, hangi objeye yöneldiğine bakarak gelecekteki mesleği tahmin edilirmiş.
Soygænæntæ ise çocuğun doğduğu köydeki ya da mahalledeki gençlerin kutlamasına verilen isimdir. Kæxtsgænæn’den bir gün önce, saflık ve günâhsızlık sembolü sayılan oğlan çocukları hazırladıkları maskeler ve komik kıyafetlerle tüm köyü ellerindeki renkli bez parçaları ile dekore edilmiş ve tepesinde bir demir hilal bulunan uzun ince direkle şarkılar ve şakalar eşliğinde o yıl içinde oğlan çocuğu doğmuş evleri dolaşır, genç gelinlere hep erkek evlâtlar doğurmalarını dilerler, karşılığında da tatlılar, ceviz ve benzeri ile özellikle peynir ve ev birası begenı verilirmiş. Gençler, peşlerinde çocuklarla ve mızıkalar eşliğinde dans edip şarkı söylerlermiş. Bunlara komşular katılır ve tüm kutlamanın lideri önceden hazırlanmış bir tür halk tiyatrosu sahnelermiş: Eğlencenin ortasında, katılanlardan bazıları “ölüverirmiş!” Eğlenceyi yeniden canlandırmak için ev sahipleri üç wælibæx, tavuk, begenı verince de “ölü” hızlıca hiçbir şey olmamış gibi ayaklanır ve yeni şakalar ile neşeli şarkılar danslar devam edermiş. Sonra, aynı senaryo çocuğun doğduğu bir sonraki evde devam edermiş. En son evin avlusundaki masayı yiyecek ve içeceklerle donatırlar ve kendilerine ziyafet çekerlermiş. Böylece köylülerine Kæhtsgænæntæ neşeli ruhu veriyorlarmış.
Bayramdaki ziyafette ise bir boğa ya da koç kurban edilir, sofrada beğeni ve arak ile özel olarak hazırlanmış zıkga bulunması şartmış. Önce sofranın erkek büyüğü dua eder ardından ise en yaşlı kadın dua edermiş. Köylerde Kæxthgænæn topluca kutlanırmış. Bu bayramın benzeri kutlamalar komşu Kafkas halklarında da vardır ve kökenleri antik zamanlara uzanır. Kutlama için özel olarak bira kaynatılır ve dualar bunun eşliğinde yapılırdı. Yine oğlanın başını ilk kez bugün kazırmış annesi ve bunu bilerek yarım yamalak yaparmış ritüel gereği. Kimi yerlerde Kæxthgænæn’i takip eden Salı günü ise Şawbaræg (“Kara Atlı” abreklerin, soyguncuların ve katillerin koruyucusu), ertesi gün ise Xoxtı Zuar (Dağın Tanrısı) bayramları kutlanırmış.
Osetlerdeki diğer yaş dönümü ritüelleri de şunlardır: Üçüncü yaş gününde erkek çocuklar için Tsæwæggag kutlaması yapılırmış ve kutlaması yapılmış çocuklar artık düğün, cenaze gibi sosyal törenlere katılabilirlermiş. 7 yaşından itibaren hafif ev işlerine yardım etmeye başlamaları ve 13 yaşında ilk kez ellerine tırpan verilmesiyle artık her türlü sorumluluğu yüklenecek olmaları da özel kutlama sebepleriydi.
Biz Ankaralı Osetler de geçtiğimiz yıl Tsoriti İsayı fırt Artun bebeğimiz için Anadolu’nun belki de ilk Kæxtsgænæn kutlamasını yapmıştık. Artun’umuza sağlıklı bir ömür diler, geleneklerimizi hatırlayıp yaşatmamıza vesile olduğu için ona ve sevgili ebeveynleri Nihal Ceylan ile İsa Şahingöz’e teşekkür ederiz. Artun bebeğimiz meslek tahmin ritüelinde KALEM seçti. Artık yazar mı olur kalem efendisi mi (memur) olur bilemedik.

Osetçe Kæhtsgænæn üzerine 15 dakikalık bir belgesel film: Yön. Tuatı Alinæ TUEVA,

Alan Ensemble-Soi (1966), “Soygænæntæ” gösterisi:
https://www.facebook.com/100015898985067/videos/508242326382396/

***

Osetya’dan sanat haberleri

“Osetya’nın Altın Sesi” sustu
Kuzey Osetya-Alanya’nın (KO-A) vokal okulunu oluşturan, “Osetya’nın Altın Sesi” lakaplı, KO-A Halk Cumhuriyeti Halk Sanatçısı ve Rusya Federasyonu Onur Sanatçısı Maria Kotoliyeva, 13 Temmuz’da 89 yaşında vefat etti.

“Alanya’nın Taş Ejderhaları” sergisi


Vladikafkas’taki PORTAL Sanat Alanı’ndaki sergide aynı zamanda restoratör olan Canaytı Slana, bugüne kadar yüz kadar tarihi anıtta çalıştı ve aralarında REKOM Kutsal Alanı’ndaki bina ve 11 Zuar tapınağının da olduğu restorasyonlarda görev aldı. Ayrıca GO-A’daki Bayatsu civarındaki kompleksin de restorasyonunu yönetmekte. Sergide üstlendiği çalışmalara dair geçen dört yılda yaptığı çizimlerden yirmi tanesi bulunuyor, bu çizimler ve anıtlarla ilgili açıklamalar ayrıca aynı isimli bir kitapta da yayınlandı. Canaytı Slana’yı daha önce yayınladığı “Tanrı’nın Üç Göz Damlası” kitabından biliyoruz.

Taimuraz Aylarov’dan retrospektif sergi


Sanatçımızın 80. yaşı dolayısıyla KO-A Artisler Birliği Salonu’nda açılan sergide 60’lardan 80’lerin sonuna kadar gençlik dinamizmini ve optimizmini yansıtan eserleri sergilendi. Bunlar, çokluk Osetya dağlarını, gelenek göreneklerini ve insanlar arası ilişkilerle çalışma hayatını ele alan, Avrupa sanatını keşfettiği güçlü duygusal etkisi olan empresyonist eserler. Yüz kadar resmin yanı sıra kimi ağaç oyma işleri de sergilendi.

Milli şair Cusoytı Nafi’nin anıtı açıldı


İki yıl önce 93 yaşında yitirdiğimiz Oset yazar, şair, bilim adamı ve akademisyen Nafi’nin Ulusal Panteon’daki bronz anıt-heykeli heykeltıraş Alan Bekoev’in eseri, heykel 2,5 metre yükseklikteki kitap formundaki bir arka plan önüne yerleştirildi. Kitabın bir sayfasında yazarın doğduğu köy ve evi resmedilmiş diğer tarafında da şiirleri Rusça ve Osetçe dillerinde yazılmış. Panteon’da gömülecekler için nihai kararı Devlet Başkanı veriyor ve cenaze töreni, komisyon tarafından onaylanan kurallara uygun olarak ve Osetya gelenek ve göreneklerine uygun olarak yapılıyor.

Film festivallerinden…
3. Maykop Uluslararası Film Festivali’nde “Zone-X TV” grubundan Oset rejisör Spartak Lagkueva’nın “Dağların Cadısı” filmi “Halk Jürisi Ödülü”nü aldı. Grubun “Portal” filmi ayrıca Rusya Uluslararası Korku ve Aksiyon Filmleri Festivali’nde “Genç Sinemacılar” Ödülünü kazandı.
Fatima Zoloeva’nın “Terörizme Karşı Aşı” filminin galası, Kino House’da yapıldı. Film, “İslam ile teröristin özdeşleştirilmesine” eleştirel bir şekilde yaklaşıyor ve her türlü radikalizmin kökenine inilmesini savunuyor. Zoloev’in “Karşılaşma” adlı kısa filmi de “Moskova Artkin FF”’de yarıştı.

***

Osetya’dan Haberler

”Beslan Anneleri”ne Cumhurbaşkanlığı desteği
“Beslan Anneleri”, terörist saldırının kurbanlarının anılarını devam ettirmek üzere Cumhurbaşkanlığı Hibe Vakfı’nın yaklaşık 3 milyon rublelik desteğini kazandı. Beslan Okulu’ndaki trajik olayların hafızasını canlı tutmak ve terör kurbanlarına destek amacıyla kullanılacak bu fon ile terörist tehlikeyi önlemeyi amaçlayan diyalog biçimleri hakkında bilgi toplamak, sistematikleştirmek ve bilimsel ve teknik olarak işlemek planlanıyor. Bunun dışında Kuzey Osetya’dan altı proje daha toplam 15 milyon ruble tutarında Başkanlık hibesi kazandılar. Güney Osetya-Alanya (GO-A) Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Temsilciliği inisiyatifi ile İtalya’nın Floransa kentindeki Beslan’ın Çocukları Meydanı’nda da “İtalya hatırlıyor” ismiyle bir Beslan Anması gerçekleşti. Kuzey Osetya’da okul yılının başlangıcı 4 Eylül’e ertelendi. Duyarlı Osetyalılar yıllardır okulların açılışının ve Eğitim Bayramını’nın Beslan’ı anma günlerinden sonraya alınmasını talep ediyorlardı ve biz de bu konuda bir haber yapmıştık geçen yıl. Sonunda “Toplum görüşünü, özellikle bu terör eyleminde acı çekenler, onların akrabaları, dikkate almamız gerekiyor” denilerek açılışın 4 Eylül’e alındığı açıklandı. GO-A’da da daha önce bir Başkanlık Kararnamesi ile açılış 5 Eylül’e alınmıştı.

GO-A, Suriye’de bir elçilik açmayı planlıyor
GO-A Dışişleri Bakanı Dmitry Medoev, Şam’da diplomatik bir misyon kurulması için hazırlıkların sürdüğünü söyledi. Ek olarak, Medoev ‘e göre, yüksek hükümet heyeti Güney Osetya ve iş temsilcileri, Ağustos-Eylül aylarında Suriye’de düzenlenecek olan 61. Şam Uluslararası Fuarı’nı ziyaret edecek. Suriye, 29 Mayıs 2018’de Güney Osetya’yı tanıyan 7. devlet olmuştu.

Putin, Gürcistan aleyhindeki yaptırımlara karşı çıktı
Putin, “Gürcistan aleyhindeki çeşitli yaptırımlara gelince, bunu Gürcü halkına saygı duyduğum için yapmayacağım” dedi. Daha önce, Devlet Duma’nın oy birliğiyle “Gürcistan’daki Rus karşıtı provokasyonlarla ilgili olası ek ekonomik önlemler alınması” teklifini kabul etmiş ve Milletvekilleri Dmitry Medvedev’den “dostça olmayan eylemlerin devamı ile bağlantılı olarak” özel ekonomik önlemler almalarını istemişlerdi. GO-A Parlementosu oybirliği ile aldığı bir kararla RF’yi Gürcülerin işlediği 1920 Oset Soykırımını tanımaya davet etmişti. Putin Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanlarla birlik olup Abhaz ve Osetlere karşı zalimce davranan Gürcülerin Stalin ve Beria sayesinde bu bölgelerde hakim kılındığını hatırlatıp Gürcü otoriteleri Abhazya ve Güney Osetya halklarıyla ilişkilerini geliştirmek istiyorsa bunları unutmamaları gerektiğini belirterek “Rus karşıtı duygular sonuçta Gürcistan’a ve insanlarına zarar veriyor” diye demeç verdi ancak soykırımı tanıma kararı almadı.

Oset Kültür Günleri dizisi başladı
Bu yıl RF’deki Tula Bölgesi’ndeki “Etnopark”’ta misafirler Oset kültürü ile tanıştırılmışlardı. Buradaki gösterilerin odağında At Gösteri Ekibi vardı, Oset Ressamlar Sergisi, kültürel ve tarihi belgeseller ile bir dans ve müzik konseri de yar almıştı. Belçika ve Lüksemburg’ta gerçekleştirilen Avrupa Oset Kültür Günleri, 19 Haziran’da Brüksel’deki Rus Kültür Merkezi’ndeki Osetya ve Avrupa’nın bilimsel ve yaratıcı entelektüellerinin temsilcilerinin ve GO-A Dışişleri Bakanı Medoev’in de katıldığı, “İşbirliği Köprüleri” yuvarlak masa toplantısıyla başladı. Film galası ve yönetmenlerle söyleşiler ile Ulusal Oset Müziği Master Class”ı yapıldı. Ayrıca tarihi Beaufort Kalesi’nde bir de Oset Sanatçılar Sergisi, “9. ARV-ART” açıldı. Nina ve Sergey Savlayev, Karina Kaçmazova, Magrez Kelekhsaev, Alan Kasoyev, Lyudmila Baitsaeva, Yuri Abisalov, Viktor Tsallagov ve Vadim Pukhaev gibi ustaların eserleri sergilendi. Tarihi Chini kentinde ise bir açık hava festivali gerçekleştirildi ve Oset kültürü ve mutfağı tanıtıldı. Bu programları organize eden ve “Uluslararası Barış İnşacıları” Derneği tarafından faaliyetleri dolayısı ile “Barış Yapıcı” nişanı ile ödüllendirilen “Renaissance-Sandidzan” Derneği Başkanı Radion Puhaev kültürlerarası diyaloğun herkes için gerektiğini ve bu amaçla Eylül ayında Yunanistan’da da bir sergi açacaklarını ve Güney Osetya’da, Kültür Günleri için Avrupa’ya gelen sanatçıların burada ürettikleri eserlerden oluşan “Avrupa’ya Dair Düşünceler” sergisini planladıklarını söyledi.

Osetyalı güreşçilerin başarısı
Minsk’teki 2019 Avrupa Oyunları’nda serbest stilde Zaur Sidakov 74kg finalinde Soner Demirtaş’ı yenerek, Greko-Romen stil 67 kg’da ise Zaur Kabaloev Avrupa Şampiyonu oldular. Genç sporcularımız da geriden çok güçlü geliyorlar. Gençler Avrupa Şampiyonası’nda kadın güreşçimiz Amina Tandelova ise eşsiz bir başarı göstererek tüm turnuva boyunca tek bir puan bile vermeden 57 kg serbest stilde, erkekler 92 kg serbest stilde ise Aslanbek Sotiev şampiyon oldular. Yıldızlarda ise Kantemir Suanov serbest stil 75kg finalinde ABD’li rakibini 11-0 yenerek Dünya Şampiyonu oldu.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz