Дифl догъэлъапlэ Егъэджакlуэ гъэсакlуэ щыпкъэ
Haradura Alla, “ İyi olanı yüceltiyoruz” başlığıyla kaleme aldığı yazısında eğitimci Cermeşık Hajmurat’ın başarılarla dolu hayatına odaklıyor bizi. 
Зыужьыныгъэм, фlым хуэгъэпса сыт хуэдэ lуэхуми хуэмыщхьэх цlыхум куэд зрегъэхъулlэф. Апхуэдэщ Тэрч щlыналъэм хыхьэ Инарыкъуей къуажэм дэт курыт еджапlэм физическэ щэнхабзэмрэ ОБЖ-мкlэ щезыгъаджэ Джэрмэшык Хьэжмурат Дулыхь и къуэр. Илъэс 40-м щlигъуауэ ар пэрытщ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ lэнатlэм. Джэрмэшыкым и гъащlэ купщlафlэр, и lуэху дахэхэр къытщlэхъуэ щlэблэм я дежкlэ щапхъэщ.
И псэм фlэфl, махуэ къэс дэрэжэгъуэ къезыт lэнатlэм пэрыт дэтхэнэми ирихьэкl лэжьыгъэхэр сытым дежи дахэщ икlи къохъулlэ. Нэхъапэкlэ къыхиха унэтlыныгъэр лэжьыгъэ гъуэгуанэм щlэдзапlэ хуэхъуами Хьэжмурат и гум дыхьэ а lуэхум зэрыпэрытрэ куэд дыдэ щlакъым.
Ар Тэрч районым хыхьэ Инарыкъуей къуажэм къыщалъхуащ. Къуажэ школыр къиуха нэужь щlэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтыну l970 гъэм арщlэтlысхьауэ щытащ Осетие Ищхъэрэм дэт педагогикэ училищэм. Къыхиха унэтlыныгъэр пэщlэдзэ классхэм я егъэджакlуэ хъунырт. Нэхъыжьыфlым зэрыжиlэжымкlэ, 8-нэ классым щlэсу и адэ-анэм «егъэджакlуэфl къыпхэкlынут» жаlэу зэхрагъэха псалъэхэрщ апхуэдэ лъагъуэм тезышар. Щlэныгъэ зригъэгъуэту дипломыр къыlэрыхьа нэужь Хаджмимурат Кизляр къалэ дэт курыт школым щылэжьэну ягъэкlуат. Мазэ зыбжанэкlэ пэщlэдзэ классхэм щригъэджауэ къэралым къулыкъу хуищlэну ираджэри, илъэситlкlэ хьэуа-десант дзэм хэтащ.. Армэм кlуэн ипэкlэ къихуэу ар бгъуэнейнейрэ парашюткlэ къелъауэ щытати, къулыкъур ирихьэкlыху а бжыгъэм 67-р хигъахъуэри, «Парашютист Отличник» цlэр къыфlащат.
Унэм къигъэзэжа нэужь Джэрмэшыкым Курп Ипщэ къуажэм дэт курыт школым пэщlэдзэ классхэм я егъэджакlуэу лэжьэн щыщlидзащ. А lэнатlэм зэрыпэрытым хуэдэурэ КъБКъУ-м тхыдэмкlэ иlэ къудамэм заочнэу щlэтlысхьэжри, ар къиухыжащ, дипломыр къыlэрыхьа нэужь, абы тхыдэмкlэ щригъэджэн щlидзащ. Сыхьэт бжыгъэ иlыгъхэм къадэкlуэу lуэхущlапlэм щрагъэкlуэкl классщlыб лэжьыгъэхэм я къызэгъэпэщакlуэуи лажьэрт Хьэжмурат, къуажэми, районми щекlуэкl lуэхухэм жыджэру хэтт. Абы и щыхьэтщ «Щlэныгъэ» урысей зэгухьэныгъэм Тэрч щlыналъэм щиlа къудамэм жэуап зыхь и секретару а зэманым зэрылэжьар.
Иужькlэ и lуэху зехьэкlэр, школ лэжьыгъэм гурэ-псэкlэ зэрыбгъэдэтыр къалъытэри, Хьэжмурат l984 гъэм Курп Ипщэ курыт школым и унафэщlу ягъэуващ икlи а lэнатlэм илъэсиплlкlэ пэрытащ. А зэманым зэфlагъэкlахэм ящыщу нэхъ гукъинэжхэм ящыщщ егъэджакlуэхэри еджакlуэхэри и дэlэпыкъуэгъуу тхьэкlумэкlыхь щагъэхъу фермэ къызэрагъэпэщауэ зэрыщытар. Абы щылэжьэну бригадэ щхьэхуэ яlэу, хуабжьу цlэрыlуэ хъуауэ гъунэгъу районхэми къикlыурэ къакlэлъыплъу щытащ.
Джэрмэшыкыр апхуэдэу зэрыгушхуэхэм ящыщщ а зэманым курыт еджапlэм лъыхъуакlуэ гуп lэщыжь Лёлэ Эльдар и пхъур я нэхъыщхьэу, къыщызэрагъэпэщу зэрыщылэжьар. Гупым хэт школакlуэхэр Хэку зауэшхуэм и зэманым зауэ гуащlэ щекlуэкlа Курп лъагапlэхэм деж сэлэтхэм я хьэпшып зэмылlэужьыгъуэ куэд къыщагъуэтыжат, ахэр зэхуахьэсурэ школым хэт музейм щlалъхьат. А
зэманым апхуэдэу къагъуэтыжащ сэлэт пщlы бжыгъэхэм я къупщхьэхэр икlи еджа
пlэм и пщlантlэм къуэшыкхъэ къыщызэрагъэпэщри, абы щыщlалъхьауэ
щытащ. Иужькlэ гъуэгубгъуитlым жыгхэр кърагъэтlысэкlри, «Аллея памяти» фlащауэ нобэми зэрахьэ, кlэлъоплъ.
Хьэжмурат школ унафэщlу щыщыта илъэсхэм иджыри зы lуэху дахэ ирагъэжьауэ щытащ – ар авиамодельнэ гупжьей еджапlэм къызэрыщызэlуахарт. Къыхэгъэщыпхъэщ ар нехъулlэныгъэфlхэр зыlэригъэхьэу обэми зэрылажьэр.
l988 гъэм еджапlэм и унафэщl къулыкъум къыпэрашри, Джэрмэшыкыр Инарыкъуей къуажэм Лениным и цlэр зэрихьэу щыlа колхозым и парткомым и секретару хахауэ щытащ. l99l гъэм щlалэ ахъырзэманыр къуажэм и lэтащхьэу хахри, къуажэдэсхэр къыхуэарэзыуэ илъэс бжыгъэкlэ а къулыкъур ирихьэкlащ.
Абы щыгъуэ зэманри гугъут, къуажэр здэщыс щlыпlэри пхыдзати газыр екlуалlэртэкъым, псыри хуиту ягъуэтыртэкъым. Ауэ унафэщlым и къуажэгъухэр и дэlэпыкъуэгъуу а зэманым жылэм газыр кърашэлlэн яхузэфlэкlат.
Къуажэдэсхэр зэрыригушхуэхэм ящыщт Инарыкъуей къуажэ администрацэм зыми емыпхауэ радио зэригъэлажьэр. Нэтынхэр ягъэхьэзырырт Ныбэжь Нинэрэ Къэбэрдокъуэ Русланрэ. Къэралым щекlуэкl lуэху гъэщlэгъуэнхэм, щlэныгъэ, щэнхабзэ и лъэныкъуэкlэ тэрчдэсхэм яlэ ехъулlэныгъэхэм теухуа хъыбахэр къатырт радиомкlэ, къуажэм гуфlэгъуэ, гузэвэгъуэ дэлъмэ ахэри хэlущlыуl ящlырт. Иужькlэ дэlэпыкъуныгъэ ямыгъуэту ар зэхуащlыжауэ щытащ.
Хьэжмурат и псалъэхэм апхуэдэу къыхегъэщ, а lэнатlэм щыпэрыта илъэсхэм и къуажэгъухэр куэдкlэ дэlэпыкъуэгъу къызэрыхуэхъуар. Зэхэщlыкl лъагэ яlэу, я псэр етауэ дэтхэнэ лэжьыгъэми бгъэдыхьэу, къуажэ гъащlэр сыт и лъэныкъуэкlи нэхъ тынш, дахэ зэращlыным хущlэкъуу, зыкъыщlагъакъуэу къызэрыкъуэтар.
Иджыпсту зыпэрыт lэнатlэми хьэлэлу бгъэдэтщ Хьэжмурат. И пщэ къыдэхуэ дерсхэр иту зэфlимыгъэкlыу абы сабийхэм классщlыб лэжьыгъэхэри ядрегъэкlуэкl. И гъэсэнхэм районми, республикэми, уеблэмэ гъунэгъу щlыналъэхэми щекlуэкl спорт зэхьэзэхуэхэм бжьыпэр щаубыду апхуэдэщ. Абыхэм ящыщщ, псалъэм папщlэ, абы и нэlэ зытет щlалэхэр Сочи къалэм «Уличный красава» фlэщыгъэр иlэу футболымкlэ иджыблагъэ щекlуэкlа зэхьэзэхуэм япэ увыпlэр къызэрыщахьар. Егъэджакlуэм зэрыжиlэмкlэ, и гугъуехьхэм кърикlуэ апхуэдэ lуэху дахэхэм къару кърат, иджыри лъагапlэщlэхэм щхьэдэхыну трагъэгушхуэ.
Джэрмэшыкыр ящыщщ Тэрч щыналъэм щыlэ «Спортым и ветеранхэр» зэгухьэныгъэм хэтхэм. Къыхэгъэщыпхъэщ абы и жэрдэмкlэ къыхалъхьауэ илъэситху хъуауэ щlыналъэм «Курп гъатхэ» фlэщыгъэр иlэу волейболымкlэ зэпеуэ зэрыщрагъэкlуэкlыр. Мы зэхьэзэхуэм хэтщ районым ит lуэхущlапlэхэм я лэжьакlуэхэр, апхуэдэу гъунэгъу щlыпlэхэм къикlхэри.
Джэрмэшыкым иригъэкlуэкl лэжьыгъэхэр къэралым гулъытэншэ ищlыркъым. Егъэджэныгъэ lэнатlэм илъэс куэд щlауэ зэрыпэрытыр, спортым, физическэ щэнхабзэм и зыужьыныгъэм папщlэ иригъэкlуэкl лэжьыгъэфlыр къалъытэри, Джэрмэшыкым къыхуагъэфэщащ «Цlыхубэр егъэджэным и отличник» цlэ лъапlэр, КъБР-м и Парламентым и фlыщlэ тхылъыр УФ-м щlэныгъэмрэ лъэпкъ егъэджэныгъэмкlэ и lэнатlэм пэрытхэм я профсоюзым, КъБР-м Спортымрэ туризмэмкlэ и министерствэм, Тэрч щlыналъэадминистрацэм къабгъэдэкl щlыхь тхылъхэр къыхуагъэфэщащ,, нэгъуэщlхэри къратащ.
Къуажэдэсхэм пщlэшхуэ зыхуащl, щапхъэ зытрах унагъуэу мэпсэу Джэрмэшыкыр. Абырэ и щхьэгъусэ Эльмерэрэ (ари географиемкlэ егъэджакlуэу илъэс куэдкlэ лэжьащ) езымрэ бынитl зэдапlащ, гъащlэм гъуэгу дахэ щытрагъэуващ. Я къуэ нэхъыжь Хьэзрэт Мэзкуу щолажьэ. Илъэсиплl ипэ Хьэжмуратрэ Эльмерэрэ гуауэшхуэ къажьэхэуащ, я къуэ нэхъыщlэ Албиян дунейм ехыжащ. Гуауэмрэ гуфlэгъуэмрэ зэпылъщ жаlэ игъащlэми, абы и фэеплъу къахуэна я къуэрылъху Самие цlыкlурэ я нысэ Кларэрэ я гурыфlыгъуэу дадэ-нанэр нобэ мэпсэу.
***
Зи lэщlагъэр псэкlэ къыхэзыха
Haradura Alla, hayatın içindeki insanların başarılarını anlatıyor. Onlardan biri de Bağ Svetlana. Svetlana’nın öğrencileri ile kurduğu diyalogdan, başarılarından dolayı onuruna yazılan kitaba kadar…
Къытщlэхъуэ щlэблэм щlэныгъэ егъэгъуэтын lэнатlэ мытыншым хьэлэлу пэрытхэм рэ къарурэ езыхьэлlэу зи lэнатlэр езыхьэкlхэм ящыщщ Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм дэт 3-нэ курыт школым урысыбзэмрэ литературэмрэ щезыгъэдж, абы и унафэщlым егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэмкlэ и къуэдзэ Багъ Светланэ Анатолэ и пхъур.
Егъэджэныгъэм пыщlа lэмалыщlэхэм лъыхъуэу, ахэр и лэжьыгъэм къыщигъэсэбэпу фlыуэ илъагъу и lэщlагъэм ар зэрыпэрытрэ илъэс l9 мэхъу. А зэманым къриубыдэу Светланэ хулъэкlащ и лэжьэгъухэм я мызакъуэу, и еджакlуэхэми я гум дыхьэн, ехъулlэныгъэфlхэр зыlэригъэхьэн.
1977 гъэм Къулкъужын Ищхъэрэ къуажэм къыщалъхуа хъыджэбз цlыкlум егъэджакlуэ lэщlагъэр къызэрыхихынум гу лъыптэрт. Зэрыджэгу хьэпшыпхэм я нэхъыбэр зэреджэ, зэрытхэ lэмэпсымэхэт, уеблэмэ и гуащэхэр щригъаджэ къыхуихуэу апхуэдэт.
1994 гъэм курыт еджапlэр дыщэ медалкlэ къиуха нэужь Светланэ щеджащ Бэрбэч Хьэтlутlэ и цlэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым урысыбзэмрэ литературэмкlэ иlэ къудамэм. Еджапlэ нэхъыщхьэми и цlэр фlыкlэ къраlуэу щlэсащ Багъыр, зэпеуэхэм бжьыпэр щиубыду, университет гъащlэм жыджэру хэту апхуэдэт. l999 гъэм ехъулlэныгъэ иlэу КъБКъУ-р къиухри, езыр зыщlэса школым урысыбзэмрэ литературэмкlэ и егъэджакlуэу игъэзэжауэ нобэр къыздэсым абы щолажьэр.
Уи псэм пэгъунэгъу лэжьыгъэ ущыпэрытым деж зэманри къомэщlэкlыу къыпщохъу. Апхуэдэу, дэтхэнэ дерсми щlэщыгъуагъ хэлъхьэным гурэ псэкlэ хущlэкъуу, зыри зылъэщlэмыхьэ зэманыр хуримыкъуу мэлажьэ Светланэ. Дэтхэнэ дерсми нэгъэсауэ зэрызыхуигъэхьэзырыным, и гъэсэнхэр и предметым нэхъыбэу зэрыдригъэхьэхыным яужь итщ ар. Апхуэдэ псэ хьэлэл лэжьыгъэр псыхэкlуадэ зэрымыхъум и щыхьэтщ абы иригъаджэхэр щlэныгъэ куу къагъэлъагъуэу, текlуэныгъэ къыщахьу зэпеуэ зэмылlэужьыгъуэхэм зэрыхэтыр. Багъыр категорие нэхъыщхьэ зиlэ егъэджакlуэщ.
Светланэ и нэlэм щlэту къызэрагъэпэщ икlи ирагъэкlуэкl зэlущlэхэр, пшыхь зэмылlэужьыгъуэхэр. Абы и классщlыб лэжьыгъэхэр хуабжьу сэбэпщ щlэблэр къызыхэкlа лъэпкъым хуэфащэу къэгъэхъунымкlэ, гъащlэм къыщыхъу lуэхугъуэхэр зэпкърахыфу есэнымкlэ. Абы зэи блигъэкlыркъым къэралым, республикэм щагъэлъапlэ махуэшхуэхэм ятеухуа дерс щхьэхуэхэр имыту, ди лъэпкъым, адыгагъэм ехьэлlа зэхыхьэхэри щlэх-щlэхыурэ ирегъэкlуэкl.
Нобэ Багъым и хъуэпсапlэхэм ящыщ зыр къехъулlауэ жыпlэ хъунущ – щылажьэ школым фlэлlыкl щиlэу, нэхъыжьхэми нэхъыщlэхэми чэнджэщэгъу, щlэгъэкъуэн яхуэхъуу щытщ. Щlэблэр егъэджэнымрэ гъэсэнымрэ къыщихьа ехъулlэныгъэхэр къалъытэурэ, абы зыбжанэрэ къыхуагъэфэщащ щытхъу, фlыщlэ тхылъхэр. Абыхэм ящыщщ Бахъсэн щlыналъэм щlэныгъэмкlэ и управленэм и щlыхь тхылъыр, КъБР-м и Парламентым и Щlалэгъуалэ палатэм, «Урысей зэкъуэт» партым, Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэ администрацэм, Хьэтlохъущокъуэ Къазий и цlэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм къабгъэдэкl фlыщlэ тхылъхэр, нэгъуэщlхэри.
Зи къарури зи щlэныгъэри щlэблэм гъэсэныгъэрэ щlэныгъэрэ етыным тезыухуа Светланэ зыпэрыт lэнатlэм адэкlэ и къарур пэлъэщу илъэс куэдкlэ узыншэу лэжьэну дохъуэхъу.
***
Хэкупсэ нэс Мэртыкъуэ Эдуард
Haradura Alla, genç Martıkue Eduard’ı tanıtıyor. Eduard’ın üniversitede resme ve Adigeceye olan ilgisini, çalışmalarını anlatıyor.
Мэртыкъуэ Эдуард Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр зэрыгушхуэ студентхэм ящыщщ.
Ар зыщеджэ къудамэм щIэсхэм сыт и лъэныкъуэ-кIи къахэжаныкIыу, жэуаплыныгъэшхуэ хэлъу, и пщэ далъхьэ къалэнхэр гугъэзагъэу игъэзащIэу апхуэдэщ. И ныбжьым хуумыгъэфэщэну гупсысэкIэ хьэлэмэтрэ акъыл гъэтIылъа-рэ бгъэдэлъщ щIалэщIэм. IэщIагъэр къызэрыхиха щIыкIэм, и студент гъащIэр зэрекIуэкIым ар и гуапэу къытхутепсэлъыхьащ.
Эдуард къыщалъхуари, курыт щIэныгъэ щызригъэгъуэтари Тэрч щIыналъэм хыхьэ Мэртэзей къуажэрщ. Адыгэбзэр фIыуэ илъагъуми, япэ зригъэгъуэта IэщIагъэр нэгъуэщIщ. Ар IэпщIэлъапщIэу, сурэт щIыным, пхъэм хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэр къыхэщIыкIыным дихьэхыу зэрыщытым къыхэкIыу курыт еджапIэ нэужьым щIэтIысхьащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым декоративнэ-IэрыщI гъуазджэмкIэ и къудамэм. ИлъэсиплIкIэ абы щеджа нэужь, и щIэныгъэм а унэтIыныгъэмкIэ пимыщэу, университетым адыгэбзэмрэ литературэмкIэ университетым иIэ къудамэм щIэтIысхьауэ и магистратурэм и 2-нэ курсым щоджэ.
Эдуард зэрыжиIэмкIэ, анэдэлъхубзэр фIыуэ зэрилъагъур зи фIыщIэу къилъытэр и япэ егъэджакIуэу щыта Мамий Залинэщ. ИужькIэ класс нэхъыжьхэм щезыгъэджа Уэрэзей Джульетти лъэныкъуэ куэдкIэ зригъэужьауэ жеIэ.
-Нэхъапэм тхыгъэхэм седжэрэ зэзгъэтIылъэкIыжу щытамэ, иджы магистратурэм сызэрыщIэтэсхьэрэ, сызэджэр псалъэ зырызу зэрызэпкърысхыным, авторым къигъэсэбэп псалъэхэм я мыхьэнэр нэ- су зэрызыгурызгъэIуэным, сигу зэризубыдэным яужь ситщ. Бзэр нэхъ куууэ джыным сызэрыдихьэхар зи фIыщIэр ди егъэджакIуэ-хэу филологие щIэныгъэхэм я доктор, профессор ТIымыжь Хьэмыщэрэ филологие щIэныгъэхэм я кандидат Къардэн Мусэдинрэщ, – жеIэ щIалэм.
Еджэным нэмыщI, университетым зыри щимылъагъуу щытамэ, икъукIэ зэшыгъуэу щытынт Эду-ард и студент гъащIэр, ауэ ар жыджэру хэтщ зэпеуэхэм, конференцхэм, литературэ пшыхьхэм. Абы къыдэкIуэу, и Iуэху еплъы-кIэ гъэщIэгъуэнхэр къигъэлъагъуэу газетхэм тхыгъэхэр ирегъэхь, уси етх. Нэхъыбэу ныбжьыщIэр зытетхыхьыр цIыхум и псэр зыгъэгуфIэ, къару къезыт икIи зэуи езыудых лъагъуныгъэрщ, гъэм и зэманхэм хилъагъуэ щхьэхуэныгъэхэрщ, ныбжьэгъугъэрщ, цIыхухэм я зэхущытыкIэрщ. Усэ тхын зэрыщIидзэрэ куэд дыдэ мыщIами, ахэр зыбжанэрэ къытехуащ ди республикэм къыщыдэкI газетхэм.
Эдуард жеIэ иджыпсту дэзыхьэх Iуэхугъуэхэр игу зэрырихьыр, университет гъащIэм жыджэру зэрыхэтыр и нэхъыжьхэми къызэрыдаIыгъыр, ар еджэнми сэбэп хуэхъуу къызэрилъытэр. Мэртыкъуэр зытеува гъуэгущIэм хузэфIэкI къимыгъанэу ирикIуэну и гугъэщи, и мурадхэр Алыхьым къыхузэпищэ!
