Abhazya Devlet Başkanı Raul Hacimba, 9 Ekim günü Sohum’da yapılan yemin töreni ile ikinci kez devlet başkanlığı görevine başladı. Hacimba’nın tekrar seçildiği seçim süreci Abhazya’da oldukça tartışmalı ve çekişmeli geçti. Bu yazıda seçim sürecini kısaca değerlendireceğiz.
Abhazya Devlet Başkanı Alexander Ankvab’ın istifaya zorlanması sonucu 24 Ağustos 2014 günü yapılan seçimleri, oyların % 50.5’ini alan Raul Hacimba kazandı ve Abhazya devlet başkanı seçildi. Bu seçimde en çok oyu alan ikinci aday Aslan Bjaniya oldu (% 35.9). Diğer adaylar Mirab Kişmariya ve Leonid Dzapşba’nın oy oranları oldukça düşüktü (sırasıyla % 6.4 ve % 3.4).
Bjaniya’nın sağlık sorunu
Abhazya’da devlet başkanının görev süresi 5 yıl olduğu için Abhazya Parlamentosu bir sonraki seçimlerin 21 Temmuz 2019’da yapılmasına karar verdi. Fakat bu seçimde tekrar aday olması beklenen Aslan Bjaniya 18 Nisan günü iki koruması ile birlikte aniden rahatsızlandı ve daha sonra Münih’teki bir sağlık merkezine kaldırıldı. Muhalefet “sağlık raporlarına göre Bjaniya’nın zehirlenmek istendiğini” öne sürdü. Bjaniya’nın bu koşullarda seçime katılması mümkün olmadığı için muhalefet seçimlerin ertelenmesini istedi. Yapılan yoğun protesto gösterileri sonucu Abhazya Parlamentosu seçimlerin 25 Ağustos gününe ertelenmesini kabul etti.
Bjaniya sağlık durumu düzelmediği için seçimlerde aday olamadı, fakat 25 Ağustos seçimleri Abhazya’nın en çok adaylı seçimi oldu. Mevcut devlet başkanı Raul Hacimba ile birlikte 9 aday daha vardı: Leonid Dzapşba, Alhas Kutsniya, Şamil Adzınba, Oleg Arşba, Almas Capua, Astamur Tarba, Astamur Kakaliya, Astamur Otırba ve Arthur Ankvab.
25 Ağustos’ta seçimlere gidilirken, seçime katılamayan Bjaniya, Abhazya’nın en önemli siyasi partilerinden Amstakhara’nın başkanı Alhas Kutsniya’yı desteklediğini açıkladı. Hacimba taraftarlarının istifaya zorladığı bir önceki devlet başkanı Alexander Ankvab da adayının Oleg Arşba olduğunu açıkladı ve tüm kampanya boyunca Arşba ile birlikte (kimi gözlemcilere göre önünde) yer aldı. Bu desteklerden dolayı Arşba ve Kutsniya seçimin en güçlü adayları arasında kabul ediliyordu.
Seçim sandıkları
Merkezi Seçim Kurulu (MSK), devlet başkanlığı seçimlerinde Abhazya’da 35 ve Abhazya dışında 3 (Moskova, Çerkessk ve İstanbul) seçim bölgesinde yeni pasaportu olan tüm Abhazya vatandaşlarının oy kullanması için sandık açılacağını ilan etti. Bu açıklamaya karşın, İstanbul’daki sandığın nerede ve nasıl açılacağı uzun süre belli olmadı. İddialara göre Abhazya’nın Türkiye tam yetkili temsilcisi Vadim Haraziya 2 Ağustos’ta seçim merkezinin İstanbul’dan Sakarya’ya taşınması için MSK’ya başvurdu. MSK 23 Ağustos günü yaptığı açıklamada, yasalara göre seçim merkezinin değiştirilmesi için seçimden en az bir ay önce başvuru yapılması gerektiğini, bu nedenle Türkiye’deki seçim merkezinin yerinin değiştirilemeyeceğini, seçim listelerinin ve gerekli hazırlıkların tamamlandığını, Türkiye’deki seçmenlerin İstanbul’da oy kullanacağını açıkladı. Seçim günü sabahı bir açıklama yapan Abhazya Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Daur Kove, “oy verme saatinin başlayacağı saat 08.00’de İstanbul’da sandık açılmadığını” açıkladı ve “Türkiye Cumhuriyeti’nde bulunan seçim kurulu temsilcilerinin konuyla ilgili raporunun beklendiğini” söyledi. Bildiğimiz kadarıyla bugüne kadar bu konuda yetkililer tarafından kamuoyuna kapsamlı bir açıklama yapılmadı. Seçimlerin geçerliliğine ilişkin tartışmalarda da Türkiye’de sandık açılmamış olması adaylar tarafından gündeme getirilmedi.
İki turlu seçim
25 Ağustos günü yapılan ilk tur seçimde Hacimba oyların % 24.83’ünü, Alhas Kutsniya % 22.91’ini ve Oleg Arşba ise % 22.56’sını aldı. Türkiye dahil çeşitli ülkelerden gelen uluslararası gözlemciler, seçimlerin sakin bir ortamda geçtiğini ve seçim sandıklarında hemen her adayın gözlemcilerinin bulunduğunu, kayda değer bir sorun saptamadıklarını, seçimlerin uluslararası normlara uygun tamamlandığını açıkladı.
Abhazya yasalarına göre bir adayın ilk turda seçimi kazanması için oyların % 50’sini alması ve seçime katılma oranının % 50 olması gerekiyor. Hiçbir aday oyların % 50’sini alamadığı için ikinci tur seçimlerine ilk turda en çok ay alan Hacimba ve Kutsniya katıldı. İlk turda oyların yaklaşık % 23’ünü alan Oleg Arşba (ve dolayısıyla Aleksander Ankvab) ikinci aday Alhas Kutsniya’yı desteklediğini açıkladı. İlk turda Hacimba’nın oy oranı % 25, Kutsniya ve Arşba’nın toplam oy oranı da % 46 olduğu için Kutsniya ikinci turda çok daha şanslı görülüyordu. Fakat ikinci turda Hacimba 39,793 (% 47.39), Kutsniya ise 38,766 (% 46.17) oy aldı. 3,155 seçmen (% 3.76) “her iki adaya karşı” oy kullanırken 2,249 oy geçersiz sayıldı.
ü
İki adayın da oyların %50’sini alamaması seçim sonuçlarının tartışılmasına yol açtı. MSK’nın ikinci turda Hacimba’nın devlet başkanı seçildiğini açıklaması üzerine Kutsniya’nın avukatları Abhazya Yüksek Mahkemesi’ne başvurarak MSK’nın kararının iptal edilmesini istedi.
Kutsniya’nın avukatları itirazlarını “Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı Seçimleri” Yasası’nın 19. maddesine dayandırdı. Bu maddeye göre, bir adayın ikinci turda seçimi kazanabilmesi için diğer adaydan ve “kendisine karşı oylardan” daha fazla oy alması ve seçime katılma oranının en az % 25 olması gerekiyor.
Bu noktada Abhazya devlet başkanlığı seçimlerinde seçmenin “tüm adaylara karşı” oy kullanabileceğini vurgulamak gerekiyor. İlk tur seçiminde, seçimi kazanmak için gerekli % 50 oranının hesaplanmasında “tüm adaylara karşı” oylar da göz önüne alınıyor. İkinci tur sonuçlarını düzenleyen maddeye göre, seçimi kazanmak için diğer adaydan ve “kendisine karşı oylardan” daha fazla oy almak gerekiyor. Kutsniya’nın avukatı, “kendisine karşı oy”ların, “her iki adaya karşı” ve diğer adaya verilen oyların toplamı olduğunu belirterek Hacimba’nın aslında seçimi kazanmadığını iddia etti.
Hacimba’nın avukatı yaptığı savunmada, 12 Nisan 2019’da çıkan yasa ile seçim sisteminin değiştirildiğini, daha önceki seçimlerde seçmenin tercih etmediği adayların üzerini çizdiğini (tercih etmediği adaylara karşı oy kullandığını), yeni sistemde ise seçmenin tercih ettiği adayın isminin yanındaki kutuyu işaretlediğini, tüm adaylara karşı olanların da “tüm adaylara karşı” seçeneğini işaretlediğini, bu nedenle bir adaya verilen oyun, diğer adaya karşı oy gibi değerlendirilemeyeceğini öne sürdü.
Abhazya Yüksek Mahkemesi, 20 Eylül’de Alhas Kutsniya’nın yaptığı itirazı reddederek seçim sonuçlarının kanuna uygun olduğunu karara bağladı. Kutsniya 9 Ekim günü üst mahkemeye temyiz başvurusunda bulundu (üst mahkemenin temyiz başvurusunu iki ay içinde karara bağlaması gerekiyor). Abhazya yasalarına göre, seçim sonuçlarının MSK tarafından açıklanmasından bir ay sonra seçilen aday göreve başlayacağı için Raul Hacimba’nın yemin töreni 9 Ekim günü yapıldı ve Raul Hacimba 7. devlet başkanı olarak göreve başladı.
Abhazya’da seçim tarihleri belli olduktan sonra, özellikle de Aslan Bjaniya’nın zehirlendiği iddialarından sonra siyasi ortam karışmış, mevcut devlet başkanı Hacimba’ya yönelik muhalefet artmıştı. Seçimlerin ertelenmesine ilişkin talep, yoğun tartışma ve protesto gösterileri sonucu kabul edildi. Tüm bu gelişmelere karşın Abhazya, uluslararası gözlemcilerin de belirttiği gibi oldukça sakin ve sorunsuz bir seçim süreci yaşadı. İkinci turdan sonra yasanın ilgili maddesine yönelik tartışmalar ve en güçlü muhalif parti olan Amstakhara’nın seçim sonuçlarını tanımayacağını açıklamasına karşın Kutsniya hukuki süreçleri izleyerek seçim sonuçlarına itiraz etti ve Abhazya’da korkulan olmadı. Bu durum, Abhazya’da demokratik geleneklerin yaşatılması açısından son derece önemli ve umut verici.
Bu olumlu gelişmelere karşın, seçim sürecinin uzaması ve adaylar arasındaki tartışmaların toplumda siyasi kurumlara karşı tepkinin ve umutsuzluğun yaygınlaşmasına neden olduğu söylenebilir. Toplumun özellikle ekonomik sorunların çözümüne yönelik bir çıkış görememesi siyasi ve toplumsal sorunların da ağırlaşmasına yol açabilir.
Son olarak, Abhazya seçimlerinde “tüm adaylara karşı” seçeneğinin olmasının güzel bir demokratik hak olduğunu belirtelim. Bu seçenekten dolayı seçmen ehven-i şer adayı seçmek zorunda kalmıyor, adayları beğenmediği durumda, hepsine karşı tepkisini dile getirebiliyor. Bu uygulamanın, özellikle seçimlerde aday olmanın giderek zorlaştığı ülkeler açısından örnek alınması gereken bir uygulama olduğunu söyleyebiliriz. Abhazya açısından da, ilk kez bu seçimde gündeme gelen yasanın 19. maddesinin değiştirilerek daha ayrıntılı ve net bir şekilde ifade edilmesi gerekiyor.
