Gürcistan Devlet Şurası (GDŞ) ordusunun Abhazya’yı işgali, eski Sovyetler Birliği’nin birçok bölgesinde ve dışında insanların öfke ve protestosuna neden oldu. Savaşın başladığına ilişkin haberleri, özellikle Kuzey Kafkasya’nın (KK) kardeş halkları yüreklerinde hissetti.
Abhazya’ya sadece manevi destek verilmedi. Saldırı haberinin yayılması ile ülkeye savaşçı saflarına katılmaya hazır insanlar gelmeye başladı. Böylece Abhazya’yı savunmak için gönüllüler hareketi doğdu. 15 Ağustos’ta Kafkasya Dağlı Halklar Konfederasyonu (KDHK) ve Uluslararası Çerkes Birliği (UÇB), KK halklarını Abhazya’yı savunmaya çağırdı.1
15 Ağustos’ta S. Sosnaliyev liderliğindeki 18 kişiden oluşan Kabardey gönüllülerinin ilk grubu Psou nehrindeki Gürcü askerlerinin kordonundan geçerek Gudauta’ya ulaştı.
Kuzey Kafkasya Cumhuriyetleri (KKC) devlet liderleri trajik durumdaki Abhaz halkına maddi ve manevi destek vermeye hazırdı, fakat Abhazya’ya gönüllü göndermeye kesinlikle karşıydılar. Ayrıca gönüllüler için silah temini de sorun oluşturuyordu. Bu sırada Çeçenya Devlet Başkanı Dudayev, gönüllüleri silahlandırma ve havayoluyla Abhazya’ya nakletme sözü verdi. KK’da gönüllü olarak kaydolan çok sayıda kişi Dudayev’in yardımcı olacağı umuduyla Grozni’ye gitmeye başladı.2
Kabardey Balkar Cumhuriyeti’nden (KBC) İbrahim Yağan ve Kabardey Halkı Kongresi üyesi Albay Kaşirgov önderliğindeki gönüllüler ile Adigey Cumhuriyeti’nden (AC) Adam Huade önderliğindeki gönüllüler 16 Ağustos’ta Grozni’ye gitti.
Grozni’de gönüllü Çeçen savaşçılar ile birleşen tüm gruplar (Hamzat Hankarov, Şamil Basayev, İbrahim Yağan, Adam Huade vd. isimler liderliğindeki yaklaşık 240 gönüllü) savaşmak için Abhazya’ya yola çıktı.3
Bu, yola çıkan ilk gönüllü grubuydu. Yollarda yaşanan engellemelere rağmen ilk olarak Nalçik’e, oradan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’ne (KÇC) gidildi. Çerkessk’te konvoya Muhammet Kilba ve gönüllüler grubu katıldı. Çerkessk’ten Arhız’a, oradan yaya olarak Damhurts tepesine çıkıldı. Damhurts’ın kuzey eteğinde Aatsı köyü sakinleri onları at arabalarıyla karşıladı. Gönüllüler grubu 20 Ağustos’u 21’ne bağlayan gece Damhurts Geçidi bölgesinde Ana Kafkas sıradağını aşarak, Auadhara ve Ritsa’ya geçti. Oradan da Gudauta’daki “Çernomorets” dinlenme tesisine getirildiler.
Konfederasyon askerleri dağ geçitleri üzerinden Abhazya’ya ulaşmaya başlamıştı; ilerlemelerini Rus sınır muhafızları ve askerleri engelliyordu. Fakat gönüllülerin kararlılığı, askerleri uzlaşmaya zorladı ve geri çekildiler.
Dağlık bölgedeki bu tür görüşmelerden birinde konfederasyon askerleri Rus subaylarına açıkça: “Abhazya’ya, Abhazlar’a yardıma gidiyoruz, bize engel olursanız, savaşmaya şimdi ve burada, KK’da başlayacağız” beyanında bulundular. Bu gelişmeler Moskova’yı da oldukça endişelendirdi.
UÇB başkanı Y. Kalmıkov daha sonraları şöyle yazmıştır: “Kafkas halklarının etnik ve tarihi bağları dikkate alındığında, Abhazlar’a yapılan zulmün Rusya’daki ve yurtdışındaki Abhaz-Adiğe ortak kökenine bağlı insanları ayaklandıracağı tahmin edilebilirdi.”4
Ünlü Abhaz yazar Fazıl İskender, Kafkasya dağlı halklarının tutumunu kastederek şöyle diyor: “Durumun duygusal ve psikolojik yönünü çok iyi anlıyorum. Sadece 100 bin Abhaz’ın yaşadığı küçük bir ülkeye karşı; tanklar, helikopterler, dev bir ordu harekete geçtiğinde, her dürüst insanın, özellikle komşu bölgede yaşayan insanın yüreğinin sızlamaması mümkün değildir.”5
Abhazya Kahramanı, Korgeneral S. Sosnaliyev de gönüllüleri şöyle tanımlıyor: “…Onlar enternasyonaller, onlar için onur, şeref ve özgürlük kavramı tektir. Onların tek bir asil amacı vardır: Abhazya halkını, Gürcistan hükümet askerlerinin işgaline ve soykırımına karşı savunmak. Bu amaç uğruna kanlarını ve canlarını veriyorlar. Onlar, canlı veya ölü, ikinci anavatanları Apsnı’nın ebedi evlatlarıdır. Abhazya’nın özgürlüğü ve bağımsızlığı için yaptıkları kahramanlıklar sonsuza dek halkların anılarında yaşayacak…”6
Abhazya’ya Osetya’dan ilk olarak Valeriy Nikolaeviç Hubulov komutasındaki Osetin grubu geldi. Söz konusu grup Ana Kafkas sıradağlarını Maruh Geçidi üzerinden aşarak Abhazya’ya geçmişti.
Savaşın başlamasıyla yerli Kozaklar (Kazak) farklı gruplara ve milis birliklerine katılmaya başladı. Abhazya’daki felakete kardeş KK halklarından başka Kuban, Don, Stavropol Kozakları da kayıtsız kalmadı. Örneğin 19 Ağustos 1992’de Kuban Kozak Birliği Atamanı, Rusya Devlet Başkanı B. Yeltsin’e yazısında, Kuban Kozakları’nın Abhaz ve Abhazya’nın Slav halkını savunmaya kararlı olduğunu beyan etti. Abhazya’ya, KK gönüllülerinden sonra küçük gruplar halinde Krasnodar ve Stavropol bölgelerinden, ayrıca Rostov ilinden de Kozaklar gelmeye başladı.
Kropotkinsk Kozak Bölgesi Atamanı V. Nikitçenko, Abhazya’ya yardım için gönüllü gruplar oluşturulmasına savaşın ilk günlerinden itibaren başlandığını belirtti.
Gönüllüler hareketi çok ulusluydu: “Saflarında Abazinler, Avarlar, Adigeler, Ermeniler (Abhazya dışından), Balkarlar, Belaruslar, Yunanlar, Darginler, Yahudiler, İnguşlar, Karaçaylar, Kazaklar, Kırgızlar, Kumıklar, Laklar, Lezgiler, Almanlar, Osetinler, Polonyalılar, Ruslar, Tabasaranlar, Tatarlar, Türkmenler, Ukraynalılar, Çeçenler, Estonlar vardı.”7
Cephede Transdinyester askerleri de savaştı. Moskova, Sankt Petersburg, Nijniy Novgorod ve diğer şehirlerden çok sayıda gönüllü Rus, Abhazya Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri’nin saflarında savaştı.
Türkiye, Suriye, Irak, Ürdün’den gelen Abazalar ve Adigeler Abhazya Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri’nin saflarına katılıyorlardı.
Rus yetkililerin karşı koymalarına rağmen, savaşın ilk günlerinde tüm KK’da, GDŞ birliklerinin Abhazya’ya saldırısına karşı protesto gösterileri yapıldı. Birçok sivil toplum kuruluşu, siyasi örgüt ve hareket Abhazya’ya gönderilmek üzere gönüllüler toplandığını ilan etti.
“Bu savaşta gönüllüler hareketinin organize merkezi, Kafkasya halklarının organizatörü ve komutanı KDHK oldu”.8
KBC, AC, KÇC, Çeçenya, Dağıstan, Güney ve Kuzey Osetya’daki kalabalık mitinglerde, “Abhazya’yı felâkete teslim etmeyeceğiz!” pankartları dalgalandı.
15 Ağustos’ta Maykop’ta Lenin Meydanı’nda insanlar toplanmaya başladı, kısa bir süre içinde Abhaz halkına destek mitingine dönüştü. Mitinge katılanların, gönüllülerin gönderilmesi dâhil, Abhazya’ya somut yardım sağlama teklifini AC Devlet Başkanı Aslan Alieviç Carımov destekledi. Carımov, GDŞ başkanı E. Şevardnadze ile telefon görüşmesinde, “Halkım savaşın durdurulmasını talep ediyor” diye belirtti.
“Girişim Grubu” kardeş Abhazya’ya yardımları organize etmek için 15 Ağustos akşamında Yardım Komitesi’ni oluşturdu. Komite başkanı olarak “Adige sivil-siyasi kuruluşu Adige Hase”nin Başkanı A. Shalaxo, yardımcısı ve komite sekreteri olarak K. Açumıj seçildi. Abhaz halkına yardıma gidecek gönüllüler komitede kaydedilerek, kendilerine komite başkanı A. Shalaxo imzalı kimlik veriliyordu.
Maykop mitinginde konuşan AC gönüllüler hareketi organizatörü Adam Huade şöyle demiştir: “Abhazya’dan yeni döndüm. Kardeşlerimiz felâketle karşı karşıya. Orada Gürcistan İmparatorluğu tarafından tam bir soykırım yapılmaktadır. Yarın geç olacak, bugünden gidilmeli. Gelecek nesillerimiz bize, ‘Ubıhlar gibi Abhazlar da yok edilirken siz Adigeler neredeydiniz’ diye sorduğunda, ne cevap vereceğiz? Adige kadınının doğurduğu erkek benimle gelecektir!”9
Nalçik’te, Kabardey Halk Kongresi’nin bulunduğu binada yirmi dört saat nöbet organize edildi. Abhazya’daki gelişmelere kardeş devletlerin medyasında, “Nart”, “Hase”, “Abazaşta” gazetelerinde geniş yer veriliyor; Kabardey televizyonu sürekli “Abhazya ateş çemberinde” başlıklı yayınlar yapıyordu.
17 Ağustos’ta KDHK Başkanı Y. Şenıbe tüm Dünya’ya seslenerek, Kafkasya’nın ve Kafkas uygarlığının yok olma tehlikesi konusunda uyardı. Aynı gün KBC Bakanlar Kurulu, Gürcü birliklerinin Abhazya’ya girmesini kesin bir dille kınadı ve Abhaz halkının kendi kaderini belirleme ve egemenlik hakkına tam destek beyan eden bir kararnameyi kabul etti. Belge Abhaz halkına kapsamlı ve karşılıksız insani yardımın sağlanmasını da öngörüyordu.10
18 Ağustosta Rusya hükümeti, “Gürcistan’ın iç işlerine müdahale kabul edilemez” açıklamasında bulundu.11
“Adige Hase”nin fahri thamadesi Z. Naloev, özgürlük mücadelesinde Abhaz halkı ile birleşme çağrısında bulunarak, “Abhazya’yı savunarak, kendimizi savunmuş olacağız” dedi.12
18 Ağustos 1992’de Türkiye’nin Sakarya ilinde binlerce diaspora mensubunun katıldığı, Gürcistan’ın Abhazya’yı işgalini protesto eden bir miting gerçekleştirildi.13 18 Ağustos 1992 tarihinde KDHK Parlamentosu’nun genişletilmiş olağanüstü oturumunda, Abhazya’daki durum ve GDŞ Birlikleri’nin işgal harekâtının püskürtülmesine ilişkin kararname yayınlandı.
Kafkasya Dağlı Halkları Konfederasyonu Kararname
“1. GDŞ ve Rusya yönetiminin Abhazya’da izlediği politika protesto edilecek, Gürcistan birliklerinin 21 Ağustos’a kadar egemen Abhazya topraklarından çıkartılması ve işgal süresince ülkeye verdiği zararın tazmini talep edilecektir.
2. Abhazya’nın işgaline devam edilmesi durumunda, KDHK’nın Gürcistan’a karşı askeri harekâta başlayacağı ilan edilecektir.
3. UÇB’nin ve bölgedeki diğer ulusal hareket ve partilerin Abhaz halkının haklı davasını savunmak için gönüllü birlikler oluşturma ve KDHK’nın gönüllü birlikleri Abhazya’ya gönderme teklifi desteklenecektir.
4. KDHK birliklerinin vereceği kapsamlı destek (sağlık, yiyecek, teknik vd.) ile ilgili çalışma grupları kurulacaktır.
5. KK devlet yönetimleri mevcut şartlarda,
a) Rusya yönetiminin Abhazya’daki (ve bilhassa bölgedeki) politikasından kendilerini kesinlikle ayırmakla, işgal birliklerinin Abhazya’dan çıkartılmasını talep etmekle;
b) Rusya ile sözde federatif sözleşmeyi kınamakla ve ortak KK Cumhuriyetleri Konfederasyon İttifakı Deklarasyonu’nu kabul etmekle;
c) KDHK’nın Abhazya’ya yardım amaçlı etkili girişimlerde bulunması için gerekli şartları sağlamakla yükümlü kabul edilecektir. 5. Madde uygulanmadığı takdirde, bölgedeki ve Abhazya’daki durumun sorumluluğunu, ulusal çıkarlara ihanet eden KK devletleri yönetimleri de taşıyacaktır. KDHK, Kafkasya Dağlı Halkların hak ve çıkarlarının savunulmasına yönelik eylem hakkını saklı tutar.
6. Kafkasya sivil toplum hareketleri ve halkları, KDHK’nın Abhazya’ya yardım girişimlerini desteklemeye, Gürcistan ve Rusya’nın bölgedeki koordine politikasına karşı protesto kampanyaları organize etmeye çağrılacaktır.
7. Rusya Federasyonu (RF) KK devletleri milletvekillerinden, Abhazya’da trajik olaylara ve Kafkasya’daki durumun gerilmesine yol açan gizli anlaşma konusunu gündeme getirmeleri talep edilecek; RF’deki diğer devletlerin milletvekillerinin de bu talebi desteklemeleri istenecektir.
8. Güney Rusya Kozaklarına, bölgede şiddetlenen sorunların müştereken çözümlenmesi için güç birliği önerisinde bulunulacaktır.
Karar KDHK Parlamentosu’nun genişletilmiş olağanüstü oturumunda 9 milletvekili (toplam 21 kişi) ve gözlemcilerin katılımı ile kabul edilmiştir.
KDHK Parlamento Başkanı, Y. Soslambek
KDKH Başkanı, M. Şenıbe
Grozni 18 Ağustos 1992”14
19 Ağustos’ta UÇB Başkanı Y. Kalmıkov “Adige ve Abaza halklarına, tüm KK halklarına, Rusya Kozaklarına, halkların özgürlüğü, onuru ve bağımsızlığına değer veren herkese sesleniş”te bulunmuştur:
“14 Ağustos 1992’de Gürcistan silahlı kuvvetleri, bir grup Zviadist’in rehin almalarını gerekçe olarak kullanarak, Abhazya yönetiminin onayı dışında ülke topraklarını işgal etmiş ve kural tanımaz davranışlar sergilemektedir. Bu bağlamda UÇB yaşananları kesin bir dille protesto eder ve derhal Adige ve Abhaz halklarına, tüm KK halklarına, Güney Rusya Kozaklarına, halkların özgürlüğü, şerefi ve bağımsızlığına önem veren herkese kardeş Abhaz halkını savunmak için gönüllü celbi ilan etmeleri önerisinde bulunulması gerektiği kanaatini beyan eder. Abhazya ile Gürcistan arasındaki ilişkiler görüşmeler masasında siyasi yollardan çözümlenmelidir. Ancak söz konusu çete eyleminin tetikleyicileri, özgürlükçü KK halkları ve dostlarının iradesini sınamak isterlerse, gerekli yanıtı alacaklardır. Bizler Abhazya’yı zor durumda bırakmayacağız.”15
Nalçik’te süresiz Abhazya’ya destek mitingi devam ederken, 25 kişi de açlık grevine başladı.16
19 Ağustos’ta Çerkessk’teki miting alanına iki masa konuldu, birinde gönüllülerin kaydı yapılırken, diğerinde ise Abhazya’ya yardım amaçlı para toplandı.
Abhazya’ya hareket etmeden önce gönüllülerin verdikleri yeminde şöyle deniliyordu:
“Ben, gönüllü, kalbimin sesiyle hareket ederek, yerel yöneticiler, halk cepheleri, Rusya SK ve Devlet Başkanı’nın uygar önlemleri kabul etmemelerini protesto ederek, kendi irademle Gürcistan’ın sivillere karşı saldırısını durdurmak isteyenlerle Abhazya yolunda birleşiyorum. Ve aynı düşüncedeki insanlara: Hayatta kalmam mukadderatım ise, kökeni ne olursa olsun, Nart, Nohço, Kozak, Rus, Ukraynalı vd,. şehit olan arkadaşlarımın ailesiyle ilgileneceğime, her türlü yardımı yapacağıma, hayatlarımız pahasına ülkemizi bekleyen yangını durdurmak amacıyla felâketlerimizin yaratıcılarına, girişimlerinin alçaklığını tüm dünyaya göstermek için hayatımı feda edeceğime yemin ediyorum.
Etnik kökenine bakmaksızın Abhaz, Rus, Kozak, Ermeni, Yunan, Gürcü, Megrel, bugün Abhazya halkı ile birlikte yavru vatan Abhazya’nın bağımsızlığını savunan herkesi savunacağıma yemin ediyorum.
Bu dakikadan itibaren bize ihanet eden hükümdarların vatandaşlığını reddediyoruz ve Abhazya hükümetinden hepimizin 20 Ağustos saat 00.00’den itibaren Abhaz kabul edilmemizi arz ediyoruz. Abhazya’nın savunması artık vazgeçilmez hakkımız ve yükümlülüğümüzdür. Artık Abhazya anavatan ve bu dakika itibariyle Kafkasya’da Abhaz olmayan kimse yoktur.”17
Yemin metni gönüllü Abazinler tarafından düzenlenmiş ve 19 Ağustos’ta Çerkessk’te oybirliğiyle kabul edilmiştir. Yemini; Grozni, Nalçik, Maykop, Mahaçkale ve Kafkasya’nın diğer kentlerindeki gönüllüler desteklemiştir.
20 Ağustos’ta bu metin ve gönüllü yemini, Nalçik’te Abhazya’ya süresiz destek mitinginin katılımcılarına okundu. Aynı gün içerisinde Adige Halkı Kurultayı Yürütme Kurulu Başkanı A. Shalaxo, “Adige Xase” Teşkilatı Kurul Başkanı A. Abrekov ve KDHK parlamentosu üyesi K. Açumıj, AC Devlet Başkanı A. Carımov’a seslenişinde, “Adigeler ve ülkemizin tüm dürüst insanları, kardeş Abhaz halkının kaderine kayıtsız kalmayacaktır” beyanında bulundular.18
20 Ağustos’ta Çeçenya Devlet Başkanı C. Dudayev, UÇB Başkanı Y. Kalmıkov ve KDHK Başkanı Y. Şenıbe, “Gürcistan’ın Abhazya Cumhuriyeti’ne saldırısının değerlendirmesinde temel tutumunu açıklaması” için Rusya yönetimini etkilemesi isteğiyle Ortadoğu ülkelerinin liderleri ve halklarına başvurdu.19 21 Ağustos’ta ise Gürcistan’ın işgalci güçlerinin egemen Abhazya topraklarından çıkartılması konusunun barışçıl yollarla çözümü için tüm önlemlerin tükenmesine bağlı olarak ve KDHK Kararnamesi gereğince, KDHK Başkanı ve Parlamento Başkanı Y. Şenıbe ve İ. Soslambek aşağıdaki maddelerin öngörüldüğü kararı yayınladılar:
“1. Konfederasyon’un tüm karargâhları, işgalcilere karşı silahlı direniş için Abhazya’ya gönüllü gönderilmesini sağlayacaktır.
2. Konfederasyon’un tüm silahlı birlikleri, kendilerine engel olacak her hangi bir güç ile çatışmaya girecek ve her türlü yolla Abhazya’ya ulaşacaktır.
3. Tiflis şehri felâket bölgesi ilan edilecek, bununla birlikte terör eylemleri dâhil tüm yöntemler kullanılacaktır.
4. Konfederasyon sınırlarındaki tüm Gürcü kökenli kişiler rehin ilan edilecektir.
5. Gürcistan’a gönderilecek tüm yük ve tüm nakliye araçlarına el konulacaktır.
6. Tüm merkezler kararı uygulamaya hazır olduklarını 22 Ağustos 1992 saat 12.00’ye kadar merkez karargâha bildirecektir.
7. Kafkasya Konfederasyonu, KK devletleri parlamento ve hükümetlerinden işbu karar ile belirlenen hükümlerin uygulanmasına destek sağlamalarını arz eder.”20
21 Ağustos’taki KDHK’nın açıklaması üzerine Tiflis polisi teyakkuza geçirildi, şehir girişindeki kontrol noktaları güçlendirildi. “KDHK savaşçılarının olası eylemlerini önlemek amacıyla” 24 Ağustos’tan itibaren Gürcistan Parlamentosu binasında da güvenlik tedbirleri ve geçiş düzeni güçlendirildi.
25 Ağustos’ta radyodan geleneksel halka sesleniş konuşmasında E. Şevardnadze, bazı verilere göre Gudauta’da yaklaşık 500 Konfederasyon milisinin bulunduğunu belirtti. Eğer veriler doğrulanırsa, “hükümet birlikleri gerekli önlemleri alacaktır” tehdidinde bulundu.21
Aynı gün; G. Karkaraşvili tüm Abhazları yok etme sözünü verdi; Rusya Adalet Bakanlığı da KDHK yönetiminin cezai kovuşturma kapsamında olduklarını beyan etti.
23 Ağustos 1992 tarihinde Türkiye’deki Kafkas Derneklerinin temsilcilerinin katılımıyla İstanbul’da yapılan toplantıda, Abhazya ile dayanışma faaliyetlerinin merkezi bir çalışmaya dönüştürülmesi kararı alındı. Bu amaçla “Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi” kuruldu.22
24 Ağustos 1992 tarihinde Türkiye diasporasından yola çıkan 33 kişilik ilk gönüllü grubu 25 Ağustos 1992 tarihinde Gudauta’ya ulaştı.23
Savaş ve işgal haberinin duyulmasıyla birlikte Almanya, Hollanda, Belçika vd. Avrupa ülkelerinde yaşayan diaspora mensupları, Almanya’nın Mannheim şehrinde bir araya gelerek “Avrupa Kriz Komitesi”nin kurulmasına karar verdiler.24
25 Ağustos’ta Musa Daurov komutasındaki KÇC gönüllüleri, Çerkes, Abaza ve Karaçay grubuyla birlikte Ana Kafkas sıradağı üzerinden Abhazya’ya geldiler.
27 Ağustos’taki AC Yüksek Şurası’nın oturumunda, KK ülke, bölge ve illerinin yöneticilerine Abhazya’daki çatışmanın siyasi yollardan çözümlenmesi ile ilgili Daimi Koordinasyon Kurulu’nun kurulması önerildi. Söz konusu oturumda ayrıca, askeri birliklerin oluşturulmaması ve Abhazya’ya yola çıkan tüm gönüllülerin geri dönmesi çağrısı ile Adige halkına seslenilmesi kabul edildi.25 Belirtildiği üzere Rusya hükümeti, KK halklarını “bölgede istikrarsızlığa yol açacak” eylemlerden imtina edilmesi gerektiği yönünde uyarmıştı. Ve KK ülkelerinin birçok yöneticisi ve otorite temsilcileri, ülkelerindeki milli ve gönüllü hareketini açıkça desteklemeye hazır değildi veya destekleyemiyordu. Fakat KK ülkeleri halklarının ezici çoğunluğunu temsil eden tüm hareket ve teşkilatlar farklı tutumdaydı.
KBC ve AC’de gönüllülere silahların dağıtılması isteniyor, aksi durumda bu ülkelerin devlet başkanlarının istifası talebiyle grevler ve mitingler düzenleniyordu.26 KK ülkeleri yöneticilerinden memnuniyetsizliği UÇB başkanı Y. Kalmıkov da dile getiriyordu. O dönem Abhazya ve Çeçenya yöneticileri ile faaliyetlerini karşılaştırarak şöyle yazmıştır: “V. Ardzınba hedefe odaklı, dürüst, terbiyeli, son derece disiplinli bir kişilik. Halkına layık bir liderdir. Peki, diğer kardeş ülkelerin liderlerine ne oldu? Halk hükümetinin sadece Çeçenya’da değil, diğer ülkelerde de olması gerekmektedir.”27
KK ülkeleri yöneticilerinin tutumu, KDHK X. oturumundaki “Dünya Kamuoyuna Sesleniş”te de “ihanet” olarak değerlendirilmiştir.28
Y. Kalmıkov, 1 Eylül 1992 tarihli beyanında: “Gürcü askerleri, kardeş Abhazya sınırlarından çıkartılmadıkça Çerkes halkları kayıtsız kalmayacaktır. Abhaz halkına sadece insani değil, ayrıca askeri yardım da sağlanacaktır” 29 açıklamasında bulundu.
Kaynakça:
1 İ. Tsuşba. “Abhazya Cumhuriyeti”, № 87, 7-8 Ağustos 2003
2 Havayoluyla Abhazya’ya ulaşım, Rusya’nın ilgili birimleri ile gerekli mutabakatın sağlanamamasından dolayı gerçekleşememiştir
3 Savaş dönemi gönüllü Çeçen savaşçıların resmi temsilcisi A. Sülaymanov ile 8 Şubat 2018 tarihinde röportaj
4 “Özgür Abhazya”, Eylül 1992/Abhazlar’ın soykırımı. M., 1997, s.175
5 “Pravda”, 3 Eylül 1992/Belaya Kniga Abhazii. 1992-1993, Moskova-1993, s.136
6 L. Hagba “Onların ruhları dağların üzerinde eriyor”, Sohum-2003
7 İ. Tsuşba. “Abhazya Cumhuriyeti”, № 88, 9-10 Ağustos 2003
8 İ. Tsuşba. “Abhazya Cumhuriyeti”, № 87, 7-8 Ağustos 2003
9 İ. Kuakuaskir. Abhazya Tarihi. 5-9 sınıflar, Sohum-2010, s.251
10 Abhazya ve Güney Osetya’da Çatışmalar. Dokümanlar 1989-2006. Moskova-2008, s.254
11 A. Zverev. Kafkasya’da etnik çatışmalar//Kafkasya’nın ihtilaflı sınırları. Moskova-1996, s.57
12 “Kafkaskiy dom”, № 25, Eylül 1992// Abhazların Soykırımı. Moskova-1997, s.312
13 “Başka Bir Vatanımız Yok! Abhazya’nın Özgürlük Savaşı 1992-93”. S. Sımsım. İstanbul-2018, s.329
14 O karanlık Günler. Belgelerle Abhaz Halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum 2004, s.18-19
15 O karanlık günler. Belgelerle Abhaz halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum 2004, s.29; “Soglasie”, № 93, 20 Ağustos 1992
16 “Abhazya Cumhuriyeti”, 14-21 Ağustos 1992
17 “Nart” gazetesi, No: 1, Ağustos 1992; O Karanlık Günler. Belgelerle Abhaz Halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum-2004, s.33
18 O Karanlık Günler. Belgelerle Abhaz Halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum 2004, s.33
19 “Abhazya Cumhuriyeti”, 14-21 Ağustos 1992
20 “Kuzey Kafkasya” Gazetesi, No: 35, Ağustos 1992; O Karanlık Günler. Belgelerle Abhaz Halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum-2004, s.37
21 “İzvestya”, № 191, 26 Ağustos 1992/Abhazların Soykırımı, Moskova-1997, s.86, 87
22 “Başka Bir Vatanımız Yok! Abhazya’nın Özgürlük Savaşı 1992-93”. S. Sımsım. İstanbul-2018, s.336
23 “Başka Bir Vatanımız Yok! Abhazya’nın Özgürlük Savaşı 1992-93”. S. Sımsım. İstanbul-2018, s.365
24 “Başka Bir Vatanımız Yok! Abhazya’nın Özgürlük Savaşı 1992-93”. S. Sımsım. İstanbul-2018, s.357
25 “Kubanskie Vedomosti”, № 159, 22 Ağustos 1992
26 “Abhazya Cumhuriyeti”, 14-21 Ağustos 1992
27 “Kafkaskiy dom”, № 25, Eylül 1992
28 O Karanlık Günler. Belgelerle Abhaz Halkının 1992-1993 Vatan Savaşı Kronolojisi, Sohum-2004, s.16
29 “Ekspress”, 2 Eylül 1992
