Kasım-Aralık 2019’da gerçekleştirdiğimiz, Muğla Kuzey Kafkas Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Fethiye Temsilcisi Azmi Yılmaz’ın da katıldığı Kuzey Kafkasya gezimizde 6 gazeteyi ziyaret ederek temsilcileriyle görüştük. Öncelikle Jıneps’i tanıttığımız, sayfa içeriklerini, etkinliklerini anlattığımız bu ziyaretlerde hem gazetelerin kadroları, içerikleri ve yayın politikaları hem de güncel konular üzerine sohbet ettik.
Ziyaretlerimizde Adige Mak, Adige Psale, Çerkes Heku, Şapsugiya ve bazen Abazaşta gazetesinin de katıldığı, genellikle 3-4 ayda bir basılan, tek bir temanın ele alındığı ortak yayında Jıneps gazetesinin de yer alması konusunda fikir birliğine vardık. Size bu ayki sayımızda, temsilcileriyle görüştüğümüz, anavatanda yayımlanan bu gazetelere ilişkin bilgi vermek istiyoruz.
Adige Mak
Adı, “Adige Sesi” anlamını taşıyan ve Adigey Cumhuriyeti’nin başkenti Maykop’ta yayımlanan gazeteyi ziyaretimizde Yayın Yönetmeni Derbe Timur (Дэрбэ Тимур) ve yardımcısı Meshlok Saida (МэщлIэкъо Саидэ) ile görüştük. Teknik kadro dahil toplam 40 kişi çalışıyor ve 15’i gazeteci.
Pazar ve pazartesi günleri hariç 5 gün yayımlanan ve 96 yıldır yayın hayatını sürdüren Adige Mak’ın tüm masrafları devlet tarafından karşılanıyor. Tirajı 4 bin; 2 bini Maykop’taki satış noktalarından, 2 bini de posta ile dağıtılıyor; okullara, STK’lara, kulüplere de gönderiliyor. Adigece hazırlanan gazete Yandex’te Rusça da yayımlanıyor. İnternet sitesinden haberleri Türkçe de dahil pek çok dilde okumak mümkün.
“Bugüne kadar hiç basılıp da toplatılan gazete, gözaltına alınan gazeteci oldu mu” sorumuza
“Hayır” yanıtını verirken bir devlet yayını olduğu için tüm çalışanların nelerin yazılıp yazılamayacağına dair sınırlarının aslında çizili olduğunu ifade ediyorlar.
Adigey’de 5 yıl gazeteciler cemiyetinin başkanlığını yapan Derbe Timur, gazetecilik ödüllerinin Dağıstan’da dağıtıldığını belirtiyor. Moskova’dan, alanında tanınan gazetecileri davet ederek seminerler, konferanslar düzenlediklerini söyleyen Derbe Timur, genelde yılda bir kez bu amaçla bir araya geldiklerini vurguluyor. “Gazete çok iyi olduğunda seviniyoruz, mutlu oluyoruz; yazarların, haberlerin iyi olması çok önemli” diyor ve gazetemize bir şiir kitabını imzalayarak armağan ediyor.
18 yıl televizyon sektöründe çalışan, çeviriler yapan Meshlok Saida ile Setenay sayfamıza dair işbirliğinde bulunmayı planlayarak gazeteden ayrılıyoruz.
İnternet adresi: https://www.adygvoice.ru/
Adige Psale
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nin başkenti Nalçik’te birçok TV ve radyo kanalıyla gazetelerin bulunduğu binadaki Adige Psale’deyiz. “Nart”, “Hasa” ve “Circassians Abroad” gazetelerinin de yayın yönetmenliğini üstlenen Hafıtsa Muhammed (ХьэфIыцIэ Мухьэмэд) ve yardımcısı Neşepıdce Zamira (НэщIэпыджэ Замирэ) ile birlikteyiz.
Haftada 5 gün okuyucuyla buluşan ve adı “Adige Sözü” anlamını taşıyan, 21 gazetecinin yanı sıra 3 teknik kişinin çalıştığı gazete, Adigecenin “Doğu Diyalekti”yle yayımlanıyor. Tirajı 2 bin civarında.
Diaspora ve anavatana dair uzun bir sohbetin yapıldığı görüşmede “Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nde yaşanan örneğin bir çevre olayını, herhangi bir iş insanını ya da devleti rahatsız edecek dahi olsa yayımlayabiliyor musunuz?” sorumuzu “Evet” diye yanıtlayan Hafıtsa Muhammed, anadilin okullarda seçmeli hale gelmesi gibi olumsuz bir gelişmeye de gazetelerinde yer verdiklerini belirtiyor.
Adige Xase’nin thamade’liğini de yürüten Hafıtsa Muhammed bize xase’yi de gezdirerek imzalı kitaplarını gazetemizin arşivine kazandırıyor.
İnternet adresi: http://adyghepsale.ru/
Çerkes Heku
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nin başkenti Çerkessk’te ziyaret ettiğimiz, adı “Çerkes Vatanı” anlamını taşıyan gazete, Abazaşta gibi cumhuriyetteki diğer pek çok gazeteyle aynı binada yer alıyor. 15 Aralık’taki seçimlerde tekrar seçilen Adige Xase thamade’si Aslan Ali ve mihmandarımız Bak Aslan’ın da katıldığı buluşmamızda gazetenin yayın yönetmeni Thağapsou Uvjıko (Тхьэгъэпсэу Увжыкъуэ) ile görüşüyoruz. Haftada iki gün, perşembe ve cumartesileri Adigece yayımlanan 4 sayfalık Adige Heku’nun tirajı 3 bin 300.
Satılmayan, postayla okurlara ulaştırılan gazetede 12 gazeteci, 21 teknik çalışan mevcut. İlk sayısı 1924’te çıkan gazetenin basımı sadece 2. Dünya Savaşı’nda sekteye uğramış. Devlet desteğiyle yayın hayatını sürdüren Adige Heku Yayın Yönetmeni Thağapsou Uvjıko, anadili üzerine eğitim verecek eğitimci sorununun en önemli problemlerden biri olduğunu vurguluyor ve üniversitedeki Adigece bölümünü tercih eden öğrenci sayısının azalmasından üzüntü duyduklarını belirtiyor. Üniversitede yılda iki kez yayımlanan Adigece edebiyat dergisinin 300 adet basıldığı bilgisini veren Thağapsou Uvjıko, Jıneps gazetesinin sayfalarını tek tek inceleyerek bilgi alıyor.
İnternet adresi: http://www.cherkes-haky.ru/
Şapsugiya
Kıyı Boyu Şapsığ’da, Psışuape (Lazerevsk) beldesindeki Adige Xase’de ziyaret ettiğimiz Çaçuh Mecit (Чачух Маджид) ile hem gazeteyi hem de Soçi Olimpiyat Oyunları’ndan anadil sorununa, Kıyı Boyu Şapsığ’daki köylere, sosyal yaşama dair kapsamlı bir sohbet gerçekleştiriyoruz. 10 bin Adigenin yaşadığı bölgede Şapsığlar çoğunlukta. Adige Xase’nin 27 yıldır thamade’liğini üstlenen Çaçuh Mecit, Şapsugiya Gazetesi Yayın Yönetmeni Nibo Anzor (Нибо Анзор) ile birlikte gazetenin yayın hayatına devam etmesi konusunda çalışmalar yürütüyor.
Giderlerinin devlet tarafından karşılandığını belirten Çaçuh Mecit, ayda bir Rusça yayımlanan, adı “Şapsığya” anlamına gelen 8 sayfalık gazetenin tirajının 4 bin olduğunu, postayla Soçi ve Tuapse’deki her aileye ve kütüphanelere, STK’lara ücretsiz ulaştırıldığını söylüyor. Çaçuh Mecit bir kereye mahsus “Adige Xase” adlı bir dergi yayımladıklarını ve her yıl bir festival düzenlediklerini anlatıyor.
İnternet adresi: https://www.shapsugiya.ru/
Abazaşta
Adı “Abazaların Toprağı” anlamına gelen ve Çerkessk’te yayımlanan gazetenin yayın yönetmenliğini daha önce milletvekilliği de yapan bir kadın gazeteci, Kul Fardaus (Къвыл Фардауыс Кьазибан ЙпхIа) yürütüyor. 80 yıldır yayın hayatını sürdüren, 1946’dan bugüne basılı hali mevcut olan ve Abazaca yayımlanan Abazaşta, haftada iki kere, perşembe ve cumartesi günleri okurla buluşuyor. Arşivi yanan gazetede 7’si gazeteci, 19’u teknik kadro olmak üzere 26 kişi çalışıyor. Tirajı 2 bin 400. Abonelik sistemi uygulanıyor ve 6 aylık abonelikler söz konusu. Doğrudan teslimde 6 aylık abone ücreti 150 ruble. Posta ile yollandığında ise yıllık bedeli 388 ruble. Çok sayıda abonenin olduğu yerlere gazeteyi kendileri doğrudan ulaştırıyorlar. Moskova’ya, Itar Tass’a, kütüphanelere yolluyorlar.
2010 sayımına göre Karaçay-Çerkes’te Abaza nüfusunun toplam 36 bin 912 olduğunu ifade eden Kul Fardaus, son yıllarda bu sayının 40 bine ulaştığını belirtiyor. Kadın olmanın bu coğrafyadaki yükümlülüklerini sorduğumuzda çalışma hayatının her alanında yer alan kadınların evdeki sorumluluğunun fazla olduğunu, çocuk bakımı ve ev işlerini kadınların yürüttüğünü anlatan Kul Fardaus, folklorik öğelerin yer aldığı objeler hediye ederek bizi uğurluyor.
İnternet adresi: http://abazashta.ru/
Alaşara
Ekzek Mussa’nın (Эгьзакь Мусса ХIабальа йпа) başkanlığını yürüttüğü Alaşara Uluslararası Abaza ve Abhaz Halkları Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği’ni Karaçay-Çerkessk Cumhuriyeti’nin başkenti Çerkessk’te bir kolejin binasındaki yerinde ziyaret ediyoruz. Merkezi St.
Petersburg’daki derneğin bünyesinde oluşturulan sağlık, kültür, spor benzeri komisyonlarda çalışan toplam 16 kişi, Abazaların sorunlarına ilişkin hazırlık ve yıllık planlama yapıp bütçesi onaylanan planları hayata geçiriyor. 6 yıl önce faaliyete geçen derneğe hukuk, kültür gibi alanlarda danışmanlık yapan uzmanlar da mevcut. Köylerde dernek tarafından kurulan çeşitli komisyonlar (kadınlar, yaşlılar komisyonları gibi) bu sorunların çözümünde destek oluyor.
Alaşara Derneği Çerkessk Sorumlusu Mukba Murat (Мукба Мурат) derneklerin oluşturduğu fonlarla köylerde devletin yapamadığı işlere çözüm bulunduğunu anlatıyor. Bayrak Günü ve Abaza sportif oyunlarının uluslararası hale getirilmesi konusunda çalışmalar yürüttüklerini belirten Mukba Murat, vakıf personelinin Abazalardan oluştuğunu söylüyor.
Bir süre Türkiye’de yaşayan Mukba Murat ile sohbetimizi Türkçe yapıyoruz. Çalışanlar arasında Adigece, Arapça, İngilizce, Almanca ve Fransızca bilenler bulunduğunu ve üçünün gazeteci olduğunu vurgulayan Mukba Murat, ayda bir ve toplam 6 bin adet basılan, Abazaca ve Rusça yayımlanan Alaşara gazetesini köy köy dağıtılan Abazaşta gazetesiyle birlikte okura ulaştırdıklarını belirtiyor. Gazete yılda iki kere de Türkçe basılıyor.
Alaşara Gazetesi Yayın Yönetmeni G. K. Çekalov’un da (ЧкIала Гьаргь йакIвпI) katıldığı söyleşimizde kendisinin gazetenin yanı sıra eskiden yayımlanmış ve az sayıda kalmış kitaplar ile yeni basılan kitaplardan da sorumlu olduğunu ve tüm yayınların ücretsiz dağıtıldığını öğreniyoruz. Köylerde kültür evlerinin, tiyatroların, okul ve köy kütüphanelerinin, bazen birden fazla sayıda okulun bulunduğunu anlatan Mukba Murat, köylerin postanelerine yollanan yayınların buradan okurlara ulaştırıldığını söylüyor. Gazetenin internet sitesindeki paylaşımların bir kısmını Abazaca, Rusça, Arapça, Türkçe, İngilizce seçenekleriyle okumak mümkün.
Yılda 4 kere, Abazaca ve Rusça yayımlanan “Sabah Yıldızı” anlamına gelen “ШыйачIва” adlı bir çocuk dergileri de mevcut, bu derginin giderlerinin yarısını devlet karşılıyor.
Alaşara’yı daha çok yetişkinler okurken gençlerin internetten, YouTube’daki kanallarından ve televizyondan kendilerini takip ettiklerini vurgulayan Mukba Murat, sitelerinde sözlük, sayılar, hikâyeler ve oyunların Abazaca olduğunu, böylece Abazaca yazma, konuşma ve duymanın çocuklar ve gençler için kolaylaştığını, cep telefonlarında Abazaca klavye üzerinde çalıştıklarını belirtiyor.
İnternet adresi: http://www.alashara.org/
