Hapтxэ Я Гъубжэ
Нартхэ мэш ящlамэ, къызэрахыжын яIэтэкым, мэшым и ныкъуэр къафыщlыжмэ, и ныкъуэр яфlыхэкlуадэрт. Лъэпщ, гупсысэщ-гупсысэри, къыхуэгупсыса щыlэкъым.
-Тхъэгъэлэдж зыгуэр къыlтхуигупсыlсынщ,-жари Тхьэгъэ-лэдж деж чэнджэщакlуэ кlуащ нартхэр.
Ap си акъыл зыхэмылъщ, -къажриlащ Тхьэгъэлэдж. -Уэрсэрыжь къафшэ. Уэрсэрыжь дечэнджэщынщ.
Уэрсэрыжь ирагъэджащ:
-Мэшыр къызэрытхынкlэ дыночэнджэщынущ, -жари.
Уэрсэрыжь къакlуэри бжэщхьэlум къыщебакъуэм лъэпэрэпащ.
-Тхьэгъэлэдж и унэ сыщlоджагуэ,-жиlащ Уэрсэрыжь щылъэпэрапэм.
Зы жьэхъу яхэсти, Уэрсэрыжь къыщlэнэкlащ:
-Ущlэджагуэркъым, ущlоджалэ,-жери.
Ap и щхьэм иригъажэри, Уэрсэрыжь яхэкlыжащ -бжэщхьэlум къыщхьэдэхакъым.
-И ужь фиуви, фыкlэлъыкlуэ: Уэрсэрыжь щхьэхуэпсалъэщ, lуэрбжэрщ, и ужь фызэритыр зыкъевмыгъащlэ, фыкlэщlэдэIухь, -жари Уэрсэрыжь и ужь щlалэ ираутlыпщхьащ.
Уэрсэрыжы и щхъэ хуэпсэлъэжурэ мэкlуэж:
-Сыт хэлъ абы, нарт делэхэ: адакъэкlэ хуэдэ къэгъэш, къазшырыдзэ хуэдэ дэпкlыкlи, аракъэ мэш къызэрыпхынур…
Уэрсэрыжы и ужь ита щlалэр нартхэ яхыхьэжащ.
-Сыт зэхэфха? -еупщlащ щlалэм.
-”Cыт хэлъ,-жиlащ,-абы: адакъэкlэ хуэдэ къэгъэш, къаз-шырыlдзэ хуэдэ дэпкlыкl”.
Лъэпщ и кlыщым кlуащ нартхэр:
-Адакъэкlэ хуэдэ къэгъэш, къазшырыдзэ хуэдэ дэпкlыкl, -жари.
Лъэпщ гъущl тхьэмпэ игъэплъащ, хихуурэ адакъэкlэ хуэдэ игъэшащ, къазшырыдзэ хуэдэ дипкlыкlыжри нартхэ къаритащ:
-Фрихэнумэ, ар гъубжэщ, -жери.
Nartların Orağı
Nartların, ekinlerini biçecekleri aletleri yoktur. Ekinin yarısını yolsalar, yarısı ziyan olmaktadır. Lepş ne kadar düşünse de soruna bir çözüm bulamaz. Nartlar en sonunda, Thağalec’in çare bulacağına karar verip kendisine danışmaya giderler.
Thağalec, “Size bu konuda akıl veremem, Vorserıj’ı çağırın, danışalım” der.
Teklifi kabul eden Nartlar, “Ekinin toplanması konusunda sana akıl danışmak istiyoruz” diyerek Vorserıj’ı davet ederler.
Vorserıj gelir, ancak Nartların eşiğinden geçerken ayağı takılır. Bozuntuya vermemek için “Thağalec’in evine süzülüyorum” der. Bunu duyan boşboğazın birinin “Süzülmüyorsun, sürünüyorsun” sözüne gücenen Vorserıj, eşikten geri döner. Nartlar bunun üzerine sessizce takip edilmesine karar verirler.
Vorserıj, kendi kendine konuşan biridir. Yol boyunca söylenip duracaktır. Öyle de olur:
“Deli Nartlar! Ne var ekini biçecek aleti yapmakta; horoz kuyruğu gibi bük, kaz gagası gibi diş yap.”
Vorserıj’ı takip eden genç, bu bilgiyle, hızla geri döner. Nartlar, “Nedir duyduğun?” diye sorarlar.
“Horoz kuyruğu gibi bük, kaz gagası gibi diş yap, dediğini işittim” cevabını verir genç.
Nartlar hemen Lepş’ın atölyesine gidip Vorserıj’den gencin duyduğu bu sözleri aynen tekrarlarlar.
Lepş, aldığı demir parçasını kızdırır. Şekil vermeye başlar; horoz kuyruğuna benzetip büker. Kaz gagası gibi diş yapar. Ve bitirdiğinde Nartlara uzatırken “Ekin biçecekseniz bu oraktır!” der.
***
Vorserıj: Yaşlı bilge Nart kadınıdır ve kâhindir. Nart kardeşler Thağalec, Amış ve Mamış’ın annesidir. Orağın nasıl yapılacağını Nartlara öğretmiştir.
Thağalec: Tarımdaki bereketin tanrısıdır. İnsanlara toprağı nasıl süreceklerini, nasıl tarım yapacaklarını öğreten, toprağı ilk süren ve ürünü alan Thağelec’dir.
Lepş: Nart Destanı’ndaki temel karakterlerden biridir. Demirciler tanrısıdır (Demir, ateş ve demircilerin efendisidir).
Kaynaklar:
-Çerkes Mitolojisi Ansiklopedisi, Mihail Mijayev -Madina Pashtova (Erciyes Üniversitesi Kafkas Dilleri ve Kültürleri Bölümü Çerkes Dili ve Kültürü Anabilim Dalı öğretim görevlisi) Adigeceden çeviri: Erdoğan Boz, Metropol Yayınları – Ağustos, 2018
-NARTLAR, Gençler için düzenleyen: Karmoko Hamid – Elbrus Yayınları, 1995
