Зигугъу къэсшIымэ сшIоигъор сикIэлэегъэджагъэу, синыдэлъфыбзэ шIу слъэгъуным, ащ сигъашIэ еспхыным, сырылэжьэным зиIахьышхо хэзышIыхьагъэу, адыгабзэмкIэ сезыгъэджэгъэ ШъэоцIыкIу Арамбый Якъубэ ыкъор ары.
Теуцожь районым ит къуаджэу Джэджэхьаблэ игурыт еджапI сызщыригъэджагъэр. Пэублэ классхэр къэтыуххи, яплIэнэрэм тызехьэм нэIуасэ тыфэхъугъагъ. Синыдэлъфыбзэ ащ сигъэшIэнэу зэрэхъугъэм лъэшэу сырэгушхо. Ащ фэдэ еплъыкIэ зиIэр сэ зызакъор арэп, ригъэджагъэхэм зэкIэми аущтэу аIо. НэмыкI кIэлэегъаджэхэм агу хэзгъэкIынэу сыфаеп, ау ащ фэдэу адыгэбзэ тхэнымрэ литературэмрэ зыпарэми тимыгъэшIэшъущтыгъэу къысщэхъу. Уиныдэлъфыбзэ урэгущыIэшъу закъокIэ зэримыкъущтыр, уилъэпкъ итарихъ, икультурэ, шэн-хабзэхэр пшIэнхэм мэхьанэу иIэр икъоу къытлъигъэIэсыгъагъ.
Арамбый пхъэшагъэ зыхэлъ кIэлэегъэджагъ, еджэныр Iэпэдэлэл пшIэу ыдэщтыгъэп, ау шъхьадж ыкIуачIэ къыхьыщтыр, ишIэныгъэ зынэсырэр, къызэрэIэкIахьэрэр къыдилъытэзэ, екIолIэкIэ гъэнэфагъэ къыфигъотыщтыгъ. Предметыр къыпфэкъиныным емыкIу хилъагъощтыгъэп, ау уеджэнэу уфэмыеныр ыштахэщтыгъэп. Пхъэшагъэ хэлъыми, кIэлэеджакIохэр зыщыщынэхэрэм ащыщыгъэп, шъхьэкIафэ зыфаригъэшIын, шIу заригъэлъэгъун ылъэкIыщтыгъ.
Дэгъоу къэсэшIэжьы я 4-5-рэ классхэм кIэлэцIыкIугъоу джыри тыкъызхэкIынэу игъо тызфимыфагъэм имыфэшъошэ зекIуакIэхэу къытхафэхэрэр къызэрэтфигъэгъущтыгъэр, мытэрэз тшIагъэми, сэмэркъэур нахь ригъэбэкIызэ ар къызэрэдгуригъаIощтыгъэр. Зихэхъогъу ныбжьым тызехьэр ары ипхъэшагъэ нахьыбэу къызытигъэлъэгъугъэр. Сыда пIомэ, тэри а ныбжьым зэрифэшъуашэу, тишэн-зекIуакIэхэр зэхъокIыгъэхэ хъугъагъэх.
СикIэлэегъаджэхэм анахьышIу слъэгъухэрэм ащыщыгъ ШъэоцIыкIу Арамбый. ЕджапIэм тычIэсыфэкIэ сикласс ипэщэнэу ренэу сыкIэхъопсыщтыгъ. Къыздеджагъэхэм апашъхьэ ащ игугъу къызыщысэшIыжьым, нахьыбэр агукIэ фэягъэхэу къычIэкIыгъ, ау тинасып къыхьыгъэп. Зипэщагъэхэм къызэраIотэжьырэмкIэ, ар упчIэжьэгъу къыпфэхъун, дэгъури, дэири, тэрэзыри, мытэрэзыри къыозыIон, щыIагъэ иIэу къыодэIушъун кIэлэегъаджэу щытыгъ.
Бэрэ гущыIэныр икIасэщтыгъэп, ымакъэ къыIэтэу къызэрэхэкIырэри мэкIэ дэдагъ, упчIэ ептыгъэми, кIэмыгупшысыхьэу, такъикъ горэ темышIэу, ау сыдми ыуж уригъэкIынэу джэуап телъэшъуагъэ къыуитыжьыщтыгъэп. Иурокхэм ежь ымакъэ е кIэлэеджакIоу зызыфигъэзагъэм ымакъэ нэмыкI арыIукIыщтыгъэп.
Къыпфидэщтыгъагъэп, ау ащ имызакъоу, узIэпищэу ежьыри урокыр къызэриIуатэрэм ишIуагъэкIэ, нэмыкI горэм упылъынэуи уфэмыеу уахътэр кIощтыгъ.
Дахэу тытхэнэу фаещтыгъ. «УиныдэлъфыбзэкIэ дахэу утхэшъун фае» ыIощтыгъ. Емызэжьыжьэу ташъхьагъ итыщтыгъ, зы чIапIэ исыгъэу къэсшIэжьырэп. Кабинетэу тызщыригъаджэрэри, Iоф зыщишIэрэ столэу зыкIэлъырысыри зыпари ащамыгъэхъыерэм фэдэу ренэу зэрэзэIыхыгъагъэхэм, ежьыри зэкIэупкIагъэу зэрэзэгъэфэгъагъэм икIэлэегъэджэ шIыкIи, инэшанэхэри къагъэлъагъощтыгъэх. Ау ахэр а лъэхъаныр арэп къызбурыIохэрэр. ЕджапIэм учIэсыфэкIэ кIэлэегъаджэр е шIу олъэгъу, е плъэгъухэрэп. Нэужым уныбжь лъыкIуатэу, щыIэныгъэр къызыбгурыIокIэ ары а зэпсэумэ гу залъыптэжьырэр, мэхьанэ зяптыжьырэр.
СикIэлэегъэджэ гупсэ псаоу щэIэфэ мы зэпстэур къэстхыжьынэу зэрэмыхъугъэр лъэшэу сыгу къео, ау… Игугъу ашIыныр, щытхъунхэр, ышIагъэм ыцIэ раIоныр зимыкIэсэ цIыфхэм ар ащыщыгъ, кIэлэегъэджэ пстэумэ афэдэу Iоф ышIагъэу ыIощтыгъ. Сигупшысэхэр къэстхыжьынхэу, ежь ищыIэныгъэ гъогу фэгъэхьыгъэуи къезгъэIотэнэу сызекIуалIэм къысфидэгъагъэп, сэри ыгу сфыхэгъэкIыгъагъэп. Нахь кIасэу джыри зэ селъэIужьыщтэу сIогъагъэ, ау, гухэкIыми, а нахь кIасэу зыфэсIуагъэр къэсынэу хъугъэп. Джы икIалэу Асхьад гущыIэгъу сызыфэхъуи, сызщымгъуазэхэр къысфэзыIотэжьыгъэр.
1980-рэ илъэсым къыщыублагъ Арамбый тыригъэджэнэу зыхъугъагъэр. КъызэрэчIэщыгъэмкIэ, ащыгъум илъэсипшI ныIэп мы сэнэхьатымкIэ IофшIагъэу иIагъэр. ИгъашIэм кIэлэегъэджагъэм фэдэу тэ къытщыхъущтыгъ.
Хэгъэгу зэошхом ыпэкIэ, 1935-рэ илъэсым, тигъунэгъу къуаджэу Тэуйхьаблэ ар къыщыхъугъ, щапIугъ. Илъэсих нахьыбэ ыныбжьыгъэп заор къызежьэм. Ятэу Якъубэ апэу дэкIыгъэхэм ащыщыгъ, ау, гухэкIыми, къыгъэзэжьыгъэп, нэмыцхэм гъэрэу аубытыгъэхэм ахафи, концлагерым дэлIыхьагъ.
Арамбый зэо ужым зикIэлэгъу къыхиубытэгъэ пстэумэ афэдэу, къин ылъэгъугъ. Янэ иIэпыIэгъугъ унэгъо Iофыр ыпшъэ дэлъыгъ. ЕджапIэм дэгъоу щеджагъ, кIэлэегъэджэ сэнэхьат зэригъэгъотыным кIэхъопсыщтыгъ, ау ащ фэдэ амал иIагъэп. Дзэ къулыкъум къызэрекIыжьэу колхозым хэхьэгъагъ. А лъэхъаным гъэсэныгъэ иIэу щыIагъэр мэкIагъэ. Арамбый еджапIэм дэгъоу зэрэщеджагъэм къыхэкIэу, учетчикэу агъэнэфэгъагъ. Илъэс заулэрэ Iоф ышIэу, щыIэныгъэр нахь зэтеуцожьмэ, еджэныр лъигъэкIотэнэу гугъэщтыгъ. Ежь зэриIоу хъугъэп, илъэс 15 фэдиз а IофшIэным ритыгъ.
Арэу щытыми, сыдигъокIи ыгукIэ зыдиIыгъыгъэр къызыдимыгъэхъоу ыуж икIыгъэп. Учетчикэу Iоф зишIэрэр илъэсыбэ хъугъэу, ыныбжьи илъэс 30-м нэсыгъэу, Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет чIэхьажьи, 1970-рэ илъэсым къыухыгъ. А илъэс дэдэм Джэджэхьэблэ гурыт еджапIэм адыгабзэмкIэ щыригъэджэнхэу ригъэжьагъ.
Илъэс 25-рэ а сэнэхьатым ритыгъ. Ащ фэдиз хъугъэу Iоф зыришIэрэр, 1995-рэ илъэсым ыныбжьи илъэс 60 хъугъэу пенсием зэкIом, ежь ишIоигъоныгъэкIэ IофшIэныр ыгъэтIылъыжьыгъ. Нэужыр ары сэ сызыIукIэгъагъэр. ИIофшIэн зэрэфэзэщырэр къыхэщыщтыгъ, ау игъом зигъор пшIэн фаеу ыIогъагъ. Къэралыгъом пенсием узщыкIощт ныбжьэу къыгъэнэфагъэм ушIокIынэу щымытэу, ныбжьыкIэхэм гъогу яптын фаеу ылъытэщтыгъ. Ыныбжь илъэс 75-рэ зыхъугъэм ыуж тхьамафэ нахьыбэ темышIагъэу ар дунаим ехыжьыгъ.
Арамбый ишъхьэгъусэу Рози кIэлэегъэджагъ, урысыбзэмкIэ ригъаджэщтыгъэх. 1971-рэ илъэсыр ары ахэр шъхьэгъусэ зызэфэхъугъагъэхэр, пшъашъэрэ шъаорэ зэдапIугъ. Асхьад МВД-м исатырхэм ахэт, участковэ инспектор, ау Эльмирэ янэ-ятэхэм ягъогу техьагъ. Ащ станицэу Ханскэм дэт еджапIэм илъэсыбэ хъугъэу адыгабзэмкIэ щырегъаджэх.
Игугъу ашIыным зэрэфэмыягъэм имызакъоу щытхъуцIэ е наградэ горэ къыратыными Арамбый ныбжьи лъыбэнагъэп, ау шIукIэ зыгу къинэгъэ икIэлэеджакIохэр, уарыгушхон зытефэу гъэсэныгъи, шэн-зекIокIэ дахэхэри зыхэлъхэ илъфыгъэхэр пстэумэ анахь тын лъапIэу Тхьэм къыритыгъэхэу дунаим ехыжьыгъ.
Псаоу щыIагъэмэ ащ ыныбжь мыгъэ илъэс 85-рэ хъущтыгъэ. Игупсэу къэнагъэхэм илъэсыбэ лъагъэшIэнэу тафэлъаIо.
ХЪУТ Нэфсэт.
(АДЫГЭ МАКЪ)
