-Bir tutam saçın 5000 yıllık hikâyesi-
Bir tutam saç bırakma, ilkel çağ inanç gelenekleri, madencilik sanatının gelişimi ve gizemi, yaşamın kutsallığı ve korunma içgüdüsü çerçevesinde, üç ana başlık altında toplayabileceğimiz nedenlerin bir sonucudur.
A – İlkel çağ inanç gelenekleri
İlkçağlardan başlayarak, insanoğlu daima yaratıcı bir güç ve onun gizemine inanmıştır. Tüm dünyada, yaratılış, inanış ve ibadetlerin temelinde Ay ve Güneş inançlarının izini bulabilirsiniz. Biz burada konumuzla ilgili olan ve hemen hemen tüm inançlarda ortak bir özellik olan yedi (7) sayısını ele alacağız.
Sümer yazılı kaynaklarında, yedi bilge, yedi dağ, yedi çocuklu adam veya kadın, yedi yıl kıtlık, yedi yıl bolluk, Gılgamış’ın yedi gün ve gece uyuması, Tufan’ın yedi gün olması, yapılan geminin yedi günde bitirilmesi, yedi katlı, yedi güverteli olması, karaya çıkışın yedinci günde yapılması, şehirlerin yedi kapılı olması, yedi başlı canavarı öldürmesi, yedi hayvan avlayıp etlerini yemesi vd.1, 2, 3
Yunan mitolojisinde, evrenin yaratılışı sırasında, yedi erkek ve yedi kız Titan’dan bahsedilir. Bu Titanlar, bir kız bir erkek olarak yedi gezegene yerleştirilirler. Zeus’a bekçilik yapan Kouretler veya Korybantlar yedi kişidirler. Ölüler diyarı olarak kabul edilen yer yedi katlıdır. Yunan sikkelerinde ejderha genellikle yedi başlı olarak tasvir edilir. Çağdaş Yunan astrologları gezegenleri Helios, Selene, Ares, Hermes (Apollon), Zeus, Aphrodit ve Kronos arasında paylaştırmışlardır. Latince karşılıkları hâlâ Fransızca, İtalyanca, İspanyolcada haftanın günleri olarak geçmektedir.
“Zeus’un Leto’dan dünyaya gelen oğlu olan Apollon, yedi aylık bir çocukken sadece tanrılara özgü bir şekilde hızla büyümüş.”
“Zeus, Teiresias’a yedi insan nesli kadar uzun bir ömür bahşetmiş.”
“Lirindeki yedi tel sonraki tarihlere ait Yunan alfabesindeki yedi sesli harfle ilişkilendirildi ve mistik bir anlam verilerek, tedavi amaçlı müzik için kullanıldı.”
“Bu şekilde tanrının kutsal lirindeki yedi tele bir sesli harf karşılık gelmekteydi”
“Helios’un yedi oğlu, Poseidon’un altı erkek ve bir kızı, gezegensel güçler ya da Titanlar tarafından yönetilen yedi günlük haftayı sembolize etmektedir.”
“Pelops’un kız kardeşi ve aynı zamanda Thebes’in kralı Amphion’un eşi olan Niobe, evliliğinden yedi erkek ve yedi kız çocuğu dünyaya getirmişti.”
“Meleagros henüz yedi günlükken Kader Tanrıçaları Fatalar, Althaia’nın evini ziyaret ederek ona o sırada ocakta yanan odunun tamamen yanıp kül olduğu zaman çocuğunun öleceğini söylemişlerdi.”
“Thetis ile Peleus’un evliliğinden yedi erkek çocuk dünyaya gelmişti. Tanrıça, altı oğlunu ölümsüzlük ayrıcalığını kazandırması için attığı ateşe tutmuş ve daha sonra da her birini Olympos’a göndermişti.” (Yedinci erkek çocuğu Akhilleus.)
“Oğlu Androgeus’un ölümüne karşılık Girit Kralı Minos, Atinalılardan her dokuz yılda bir yedi erkek ve yedi bakire kızdan oluşan bir baç şart koştu.”
“Yedi Önder, Arkhemoros (sonun başlangıcı) adını verdikleri küçük çocuğun onuruna Nemea Oyunları’nı ihdas etti ve her biri de yedi yarıştan birinci gelmesini bildi.”
“Yunan sikkelerinde ejderha genellikle yedi başlı olarak tasvir edilir. Hiç şüphesiz bu sayı, Amymone Nehri’nin yedi çıkış noktasını simgelemektedir.”
“Medeia onun isteklerini kabul etmiş gibi görünüp Glauke’ye prensesler aracılığıyla bir düğün hediyesi gönderdi; evli kaldıkları on yıl boyunca yedi erkek yedi de kız çocukları olmuştu.”
“Bununla birlikte yedi boğanın derisinden yapılan bir kalkan taşıyan savaşçı kendisine en yakın rakibinden her bakımından çok üstündü.” (Büyük Aias için söylenen)
“Ancak Zeus, eşinin verdiği cezayı telafi etmek için Teiresias’a kâhinlik yeteneğinin yanı sıra yedi insan nesli kadar uzun bir ömür bahşetti.”
“Mısır’da rahipler yedi sesli harfi art arda kullanarak tanrılara ilahiler söylerlerdi. Ortaya çıkan bu ses dinleyiciler üzerinde sanki flüt ve lir kullanılıyormuş gibi bir izlenim yaratırdı.”
“Kudüs Yahudileri, yedi kollu şamdan ve Yedi Bilgelik Sütunu ile simgelenen kurama göre, haftanın gezegensel güçlerini elinde tutan transandantal bir tanrıya ibadet etmekteydiler.”
“Sparta’daki At Mezarı’nın yanında bulunan yedi gezegensel sütun, Pausanias’ın aktardığına göre, (Pausanias: ii. 20. 9), eski devirlerin izlerini taşıyan bir tarzda süslenirdi. Aynı şekilde bunların Pelasgların getirdiği Mısır ritüelleriyle alakalı olmaları muhtemeldir (Herodotos: ii. 57).”4,5
“Sonraki Avestalar Tanrı’nın, Ameşaspend denen yedi ölümsüz yardımseverle çevrili olduğunu belirtir. Bunlardan birincisi eskiden Ateş denen Kutsal Ruh’tur; diğeri ise adalet, düşünce doğruluğu, ibadet, arzu edilir alan, tümlük ve ölümsüzlüktür.”
Bugün hâlâ semavi dinler olarak bu mirası yaşamaktayız. Yedi temel günah geniş ölçüde tasarlanmıştır: Tensel istekler, çekememezlik, öfke, yalan, cinayet… 6
Abaza Mitolojisi’nde de Evren yedi günde yaratılmıştır. Günlerin adları da 1. Gün, 2. Gün …. ve 7. Gün olarak adlandırılmıştır ve bugün de gün adları o şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca kutsal kült yeri olan yedi adet Anıxa vardır.7
Nart Mitolojisi de dünya mit ve inançlarıyla benzeşir, “7” imgesi destanda bol bol işlenmiştir.
Aşağıda onlardan bazılarına göz gezdirelim.
Önce Kharmokhue Hamid’in derlediği “Nart Sasrıkhue” kitabına bakalım:8
“-Demirciler tanrısı- Lhepşş, çocuğu büyük bir kerpetenle iki dizinden kavrar, yedi kez suya daldırıp çıkarır ve soğutur.” s.11
“Ğud kalesinde olmayan iyilik, güzellik yoktur ama yedi kat taş duvarla çevrili olduğundan, Nartlar şimdiye dek zapt etmeyi başaramamışlardır. Yedi ay boyunca kuşatıp saldırır Nartlar Ğud kalesine, lakin zapt edemezler.” s.56
“Hudımıjj, uykuya daldı mı, yedi gün yedi gece uyanmaz, kendine gelemez biridir.”s.64
“Sosrıkhue, yedi gün yedi gece boyunca durdurmaz Hudımıjj’ı, Hudımıjj yedi gün yedi gece durmadan dans eder.” s.65
“Tuzlu su hazırlanıp, fıçıya doldururlar. Sosrıkhue içine girip yedi gün yedi gece tuzlu suda kalır.” s.85
“Beni, yedi gün yedi gece bekleyin, ben bir şeyler örmeye/dizmeye çalışayım, diyerek Werserıjj Nartları yolcu eder.” s.87
“Sosrıkhue’nin atı, ön ayakları ile çukur kazarak Sosrıkhue’yi oraya gömer. Yedi gün yedi gece boyunca oradan ayrılmaz, mezarın başında bekler.” s.95
“Wezırmec bir hafta boyunca atlıları konuk edip ağırlar, sonra da yolcu eder. Ama Seteney’i vermez alıkor.” s.15
“-Lhepşş- Ürettiği kılıcı yedi gün yedi gece su verip çelikleştirdikten sonra duvara asar.” s.16
“Eğer öyle bir kadeh uzatırlarsa içme sakın! Yedi gün yedi gece kal aralarında ama ne yap et, içme kadehi, söylevi uzat uzatabildiğince.” s.20
“Yedi vadiyi aştıktan sonra yedi su geçeceksiniz.” s.35
“Kulenin içine bir bakar ki, tek gözlü bir dev, çevresini yedi kat diken çitiyle örüp berkitmiş, yatmaktadır.” s.45
“Yedi deniz akıntısının birleştiği yerde denize girer Sosrıkhue…” s.45
“Yedi kağnı yükü dikeni getirip ocağa doldururlar.” s.48
“Yedi gün yedi gece sonra deve seslenir.” s.50
“Yedi yol kavşağında kalakalırlar.” s.51
“Yedi denizin kavuştuğu yerde, Suda dikilir Sosrıkhue.” s.54
“Yedi gün yedi gece boyunca, sürdürür fırtınayı Sosrıkhue.” s.55
“Yedi çizi çift sürdürür Sosrıkhue’ye, sabana koşulu yedi öküz kadar ter döktürür.” s.66
“Yedi vadiden çıkan, bir karaltı gördüm.” s.74
“Yedi çift öküzün terini döktürdü alnımın yamacından.” s.74
“Nartlar, yedi gün yedi gecedir, Alıc’lerin evinde toplantı halindeler.” s.83
“Düşmanları, yedi gün yedi gece boyunca kuşatıp beklemelerine karşın ne kılıç ne de okla öldüremezler Sosrıkhue’yi…” s.91
“Gücümü yediye bölüyor, birini sana veriyorum, diyerek seslenir Sosrıkhue, kurdun arkasından…” s.3
Yismeyl Özdemir Özbay’ın “Mitoloji ve Nartlar” kitabında ise şunları gözlemliyoruz:9
“Yesımıkue Yeskhot öyküsünde, bu yaşlı babanın kızlarını kaçıran Alreg Algoej’i yaptığı bu kötülüklerden dolayı yedi kat zincirle yere çakarlar.” s.26
“(Abrıtskıl) Bir yaşına ulaştığında yedi yaşında, yedi yaşına bastığında da on yedi yaşına gelmiş gibi iri ve akıllı imiş.” s.35
“Tlepş, Sosrıkua’yı yedi kez suya daldırıp çıkarır.” s.112
“Ey Tlepş’in yaptığı kılıç. Yedi gün yedi gecede yapılan kılıç.” s.141
“…dev atlı yetişip elindeki yedi boğumlu sopa ile Sosrıkua’yı koltuğunun altından atı ile birlikte kaldırıp yere çarpar.” s.166
“Oracıkta bekleyen yedi kardeş şöyle der:” s.188
“kırar başı, gövdesini delerek, Yedi kat yere geçer.” s.192
“Onu yedi kat zincirle, yedi kez Oşhamahue’ye çivilerler.” (N. Jake) s.208
“yedi gün yiyip içer, doyduğunu belirtmeden.” s. 215
“Adı yedi cihanda duyulan Seteney adında genç bir kız yaşardı.” s.218
“Aleclerin evinin kapısı yedi çift öküzle taşınan bir tomrukla örtülüdür.” s.219
“yedi okunu kamışlarla çakıp verilen şarabı içer.” (Peterez) s.221
“Thağaleç, darı ekilmeyen, ancak yedi yıldır üzerinde darı tohumu taşıyan yolu sürer.” s.222
“Tlepş’in örsü yedi kat yerin dibine çakılıdır.” s.249
(Devam edecek)
Kaynakça:
1. Donna Rosenberg , Dünya Mitolojisi, Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi, İMGE, Ağustos 1998
2. GILGAMIŞ DESTANI, Tercüme ve Açıklamalar Mustafa Ramazanoğlu https://www.achiq.info/pitikler/Gilgemish_Destani-Tercume_Ve_Achiqlamalar.pdf
3. Muazzez İlmiye Çığ- Gılgamış Destanı https://archive.org/details/MuazzezilmiyeCig/page/n1/mode/2up
4. Pıerre Grımal, Mitoloji Sözlüğü, Yunan-Roma, Çeviri: Sevgi Tamgüç, Redaksiyon: Cenap Karakaya, Sosyal Yayınları 1997-İstanbul, S.789 a
5. Robert Graves, Yunan Mitleri, Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler. İngilizce’ den çeviren: Uğur Akpur, Say yayınları, İstanbul 2010.
6. Kaynak No: 2
7. B. Ömer Büyüka, Abhaz Mitolojisi anaç mı? Abhazoloji yayınları No.2, İstanbul-1971
8. Nart Sasrıkhue, Kharmokhue Hamid, Çeviren Fahri Huvaj, Adıge yayınları,,Ankara,2016
9. Yismeyl Özdemir Özbay, Mitoloji ve Nartlar , Kafdağı yayınları Ankara- 1990
Dipnot: 3. bölümde bahsedilen Bass (Bas) boyunun (Abask, Abassa, Baskheg, Baske Bass, Bas) Abazaların kuzey kolu olduğu da not edilmelidir. (Kaynakça: 1. Porf. Dr. Aytek Namitok, Çerkeslerin Kökeni C.I KAFDAV Yayınları-2003 Ankara, , 2. Özdemir Özbay, Orta ve Yeni Çağda Çerkesya Etnoğrafyası ,https://kaffed.org/bilgi-belge/tarih/item/120-orta-ve-yeni-cagda-cerkesya-etnografyasi.html)
Dipnot: 3. bölümde bahsedilen Bass (Bas) boyunun (Abask, Abassa, Baskheg, Baske Bass, Bas) Abazaların kuzey kolu olduğu da not edilmelidir. (Kaynakça: 1. Prof. Dr. Aytek Namitok, Çerkeslerin Kökeni C. I KAFDAV Yayınları-2003 Ankara, 2. Özdemir Özbay, Orta ve Yeni Çağda Çerkesya Etnoğrafyası, https://kaffed.org/bilgi-belge/tarih/item/120-orta-ve-yeni-cagda-cerkesya-etnografyasi.html)
