Şimdiye dek Hatay politikası üzerine çok şey yazılıp çizildi elbette. Bu makalede ise Hatay politikası ekseninde Genelkurmay Arşivi’nde bulunan kimi belgeler aktarmakla yetinilecek.
İlk olarak yer verilecek belge MAH tarafından Genelkurmay Başkanlığı’na gönderilen 25/12/1936 tarihli belgedir. Belge de şu bilgilere yer verilmiştir:
“… Sancak hakkındaki (Hatay sancağı kastedilmektedir) görüş ve mütalaalarına inanılabilen bir kaynaktan alınan haberler aşağıda sunulmuştur:
1- Sancağa gelen Havas Ajansı muhabirine deleğe Döryü Antakya Belediye reisinin ağzından Türkiye ve Türklük aleyhinde pek şiddetli telkinatta bulunmuş, bir takım uydurma vesikalar da gösterilmiştir.
Aynı belediye reisi gelecek bitaraf heyete icabeden izahatı hazırlamak üzere yine Döryü’nün teşvikile Alevi ve Hıristiyanlardan mürekkep gizli bir komsiyon yapmak üzeredir. Komsiyonun esasını da 18 – 1 kanunda hazırlamışlardır.
2- Burada yeni bir nüfus tahriri Türklerin hakiki mevcutlarını gösterebilmek bakımından zaruridir. Fakat Plebist meselesinde muvaffakiyet şüpheli görülebilir. Çünkü, efkarı umumiyeyi Türkiye aleyhine çevirmek için şiddetli propagandalara başlanmış bulunmaktadır. Ermenilere asla itimat gösterilmemelidir. Diğer akalliyetler de öylece Döryü’nün teşvikile Türkiye aleyhine hazırlanmaktadırlar. Mücadele tamamen lisan ve kalemle propagandacılığa istinat ediyor.(1)
“Genelkurmay Başkanlığı” başlıklı ve 27 – 6- 38 tarihli belgede ise şu bilgilere yer verilmiştir:
“1- 39. Dag Tugayının işarına göre:
A- 25 – 6 – 38 gecesi Antakya’da jandarmalarla Aleviler arasında bir çarpışma olmuştur.
B- Hacılar köyündeki Suriyeli subay ile diğer bir yerli subay değiştirilmiştir.
2- Gnkur. Bşk. M. M. V., O. Mf arzedilmiştir.
3- 27 – 6 – 38 gün ve 1231’dir…”(2)
Son belge ise Dahiliye Vekaletinden Genelkurmay Başkanlığına gönderilen 9/8/1939 tarihli bir belgedir. Belgede şu bilgilere yer verilmiştir:
“… 1- Hatay’dan ermenilerden maada bir kısmı rum, alevi, çerkes, kürt ve sünni arap dahi Suriye’ye hicret etmişlerdir. Bunların durumları hakkında alınan malumat hulasası ilişik olarak takdim kılındı.
Yüksek bilgileri için saygı ile arzederim.
3- Başvekalet Yüksek Makamına, Riyaseticumhur Umumi Katipliğine, Genelkurmay Başkanlığına, Hariciye Vekaletine arzedilmiş ve Milli Em. Hz. Reisliğine yazılmıştır.
Hatay’dan hicret eden Araplar:
Sancakta sünni arap olup da orada mal ve mülk sahibi olanlardan hicret edenler pek azdır. Fakat Hatay’ın Reyhaniye kazası ve Amik mıntıkası köylerinde çiftçi sıfatıyle oturanlar veyahutta Antakya kazasının şark ve cenubu şarki mıntakalarında Ziraatle iştigal edenlerden ve bir kısım da şehirlerde oturup ticaret ve siyasetle iştigal edenlerden birçoğu Suriye’ye hicret etmişlerdir. Bunların bir kısmı Haleb’e diğer kısmı Harim ve Casrüşsugur kazaları mıntakalarına gelmişlerdir.
Araplar arasında muntazam teşekküller mevcut olmadığından ve bilhassa Suriye’deki kitlei vataniye gibi siyasi cemiyetler hali hazırda hep sönük ve dağınık ve birer tarafa çekilmiş kimselerden olduğundan muhacir araplara fazla alaka gösterilememektedir.
Mahaza gazetelerin neşriyatı ve bu muhacırların müracaatı üzerine bir taraftan yerli Suriye hükümeti, diğer taraftan Şarkülerden emiri Abdullah, Irak hükümeti ve hatta mısır Krallığı muhacır arapların vaziyetiyle alakadar olmağa başlamışlardır.
Suriye hükümeti tarafından şimdilik Hatay muhacır işlerine bakmak üzere Şam’da bir komisyon teşkil edilmiş ve Halep’te de bir şube açılmıştır. Bu komisyonun daha ziyade araplarla meşgul olacağı söylenmektedir.
Müdürler hey’eti hükümeti reisi Behic- el –hatip kendisine taraftar kazanmak maksadiyle arap muhacırları işiyle yakından alakadar olmaktadır. Bunlar için ilk hamlede 5000 suri lirası tahsis eylemiş ve onların iskanları ve terfihleri için mahalli belediyeleri tavzif eylemiştir. Şarkülürdürdün emiri Abdullah dahi Hatay’dan çıkan arapları Şarkülürdün arazisinde iskanlarına müsaade etmiştir. Bununla beraber muhacırlar Suriye’deki akrabalarının yanlarına gidip iskan edeceklerinden Şarkülürdürdün’e giden pek az olacaktır. Emir Abdullah’ın bu jesti Suriye araplarını kendi tarafına celbetmek ve ilerde Suriye tahtına geçebilmesi için taraftar kazanmak maksadına atfedilmektedir.
Irak hükümeti bu muhacırlar için 1800 dinar göndermiştir. Bunlar muhacır işiyle uğraşan komisyonlar vasitasiyle sarfedilecektir.
Mısır hükümeti de Mısır bankası vasıtasiyle 4000 mısır lirası göndermiştir.
Rum muhacırlar:
Hatay’da rumlar azlıktır. Ortodoks mezhebinde olan bu rumlar kısım kısım hicret eylemektedirler. Suriye ve Lübnan’a gelen rum muhacırları bidayette ciddi bir yardım görmemişlerdir. Fakat Havran sancağı rum Ortodoks metropilidinin sert müracaatları karşısında bu muhacırlar için Fransızların yardımını temin etmişlerdir.
Ekserisi tüccar ve sanatkar rumlar kendi iskan mıntakalarını kendileri intihap etmektedirler. Bunların Halep, Humus, Şam ve Havran gibi kesif rum ve Ortodoks mıntakalarına yayılacakları anlaşılmaktadır.
Çerkes muhacırlar:
Hatay çerkesleri en ziyade Reyhaniye mıntakasında bulunmaktadırlar. Bunlar Hatay davasında filen lehimize çalışmış ve aynı zamanda oraya yerleşmiş iş güç sahibi adamlar olduklarından hicretlerine ihtimal verilmemektedir.
Ancak Kara Ömer ve emsali gibi çerkes muharriklerinin teşvikiyle bozguncu çerkezlerden bir kısmının Hatay’dan ayrılmaları mümkündür. Bunlar da oradaki umumi çerkes nüfusunun ancak onda biri kadar tutar.
Kürt muhacırlar:
Kürtlerin hicret etmiyecekleri anlaşılmaktadır. Mahaza Halep’te kürt bozguncularından Memduh Selim, Şam’daki Bedirhaniler ve bütün eski Hoybuncular Hatay kürtlerinin kürt mikdarının arttırılması için Cezire mıntakasına hicretlerini istemektedirler.(3)
1) ATASE ARŞİVİ İDH 7 – 057- 1 ve İDH 7 – 057- 5
2) ATASE ARŞİVİ İDH 7 – 145- 1
3) ATASE ARŞİVİ İDH 8 – 035- 1, 8 – 035 – 2, 8 – 035 – 3
Derleyen: Mahsuni Gül
Kaynak; Genelkurmay Arşivi’dir ve belgelerin aslına imla açısından da sadık kalınmıştır.
