Bağımsızlık Demokrasi Özgürlük Eşitlik Birlik

‘Iэпхъуэн’, ‘Iэпхъуэным ехулIэн’, ‘Хэкур егъэбгынэн’, ‘лъэпкъгъэкIуэд’…

Тыркум ис хэхэсым и тхыдэм къегъэзахэр

• «Шэрджэс Иттихат ве Теавюн Джэмиети» (Адыгэ Зэгуэтын-ЗэдэІэпыкъун Хасэ), 1908-1923.
• «Шэрджэс Кадынлары Теавюн Джэмиети» (Адыгэ Бзылъхугъэ ЗэдэІэпыкъун Хасэ), 1918-1923.
• «Шэрджэс Нумунэ Мектеби» (Алыгэ Щапхъэ ЕджапIэ), 1919-1923.
• «Гюнен-Маньяс Адыгэ куажэхэр егъэбгынэн», 1922-1923.
• «Достели Ярдымлашма Дернеги» (Достели ЗэдэІэпыкъуныгъэ Хасэ), 1946-1952.

Тхылъ тедзахэмкIэ ‘Iэпхъуэн’, ‘Хэкур егъэбгынэн’ псалъэхэр къызыхэщхэр

• «Гъуазэ» газетыр, 1911-1914.
• «Ди анэ» журналыр, 1920.
• «Кавказ» журналыр, 1953.
• Кавказым и тхыдэм теухуа щІэныгъэ зэхуэситху, 1977.
*Адыгэхэр Кавказым КызэрикIар (ЩІэныгъэ зэхуэсым и зы Iуэхугъуэщ).
• «Ищхъэрэ Кавказым и Iэпхъуэ Тхыдэр», Иззэт Айдемир, 1988.
• «Кавказым къикIыу Анадолэм Iэпхъуэхэр», Бедри Хабичоглу, 1993.
• «Адыгэ Хэку бгынэн. Пэжымрэ Тхыдэрэ Политикэ Щыхьэусыгъуэхэмрэ», Бэрзэдж Нихьат, 1993.
• «Адыгэхэм я Хэку бгынэн», «Кафдагы» тхылътедзапэ, 1993.
• «Адыгэ ЛъэпкъгъэкIуэд», «КАФДЕР», Али Касумов, Хасан Касумов, 1995.

Хэхэс Адыгэхэм я щыгъуэ лэжьыгъэхэм
“Хэку гъэбгынэн”, “ЛъэпкъгъэкIуэдыр” къызэрыхэщыр

• Хэку гъэбгынэн-125, ЩІэнхабзэ Лэжьыгъэхэр, 1989 гъэ.
• Анкара Ищхъэрэ Кавказ ЩІэнхабзэ Хасэ. ЗэIущIэр къэралзэхуаку лэжьыгъэу екІуэкІащ. Тыркум, хамэ къэралхэм къикIа хэхэс адыгэхэм я лIыкІуэхэр хэтащ.
• Кефкен, Караагач къуажэмрэ Бабалы хы фIыцIэ IуфIэмрэ 1993 гъэм накъыгъэм и 21-м щекІуэкІа Іуэхугъуэхэр. 1993 гъэм ящІа джэпсалъэм щыщ зы псалъэуха: “Я адэжь хэкуу Кавказым XIX-ХХ-нэ лІэщІыгъуэхэм империалист гупхэм лъэпкъгъэкIуэд, хэку гъэбгынэн икІи зэрыпхъуакІуэ политикэкIэ зи бжыгъэр мащIэ ящIа адыгэ жылэм щхьэкІэ…”
• Караагач къуажэм дэт Адыгэ кхъэлъахэм 2000 гъэм Хэку гъэбгынэным и Фэеплъыр къыщызэIуахащ.
• Истамбыл, Юскюдар Саладжак хы Iуфэм 2002 гъэм накъыгъэм и 21-м зы лэжьыгъэ ипэ дыдэ щекІуэкІащ.
• Караагач къуажэм дэт Адыгэ кхъэлъахэм Хэку гъэбгынэным и Фэеплъым деж 2006 гъэм лэжьыгъэ щекІуэкІащ.
• Истамбыл, Бешикташ утыкум 2008 гъэм и накъыгъэм 21-м лэжьыгъэ щызэхэтащ.
• Сочи къалэр ЩІымахуэ Олимпиадэ Джэгум папщIэ ягъэнахуэ щыхъум (2006), Истамбыл Урысей Федерацэм и ЛIыкIуэм и уэрамым лэжьыгъэ щекІуэкIащ (2009), “Май21” гупымрэ “НоСочи” гупымрэ къызэрагъэпэщат ар.
ЗэраIуатэ: ЛъэпкъгъэкIуэд.

Жьынэпс

***

Дунейм къыщыхъуахэр

• Дунейпсо Адыгэ Хасэр (ДАХ) 1991 гъэм накъыгъэм и 20-м къэунэхуащ.
• Япэ Дунейпсо Адыгэ Конгрессым хэтащ «Хэку» обществэм и къудамэу Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Адыгеймрэ щыIэхэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Шапсыгъым, Абхъазым я Адыгэ Хасэхэм, Израилым, Иорданием, Сирием, США-м щыIэ ФIыщIэ Хасэхэм, Германиемрэ Голландиемрэ щыIэ Адыгэ Щэнхабзэ Хасэхэм я лIыкIуэхэр, Тыркумрэ Югославиемрэ щыIэ ди лъэпкъэгъухэм къахэкIахэр.
(http://adyghepsale.ru/?p=63940)
• Урысей Федерацэр (УФ) 1991 гъэм дыгъагъазэм м 25-м яухуащ.
• Абхъаз-Куржы зауэр 1992-1993 гъэхэм екІуэкІащ.
• 1994 гъэм мэлыжьыхьым 16-м Дунэнпсо Адыгэ Хасэр ОННН хасэжылагъэм хэхьэщ – 2015 гъэм щэкIуэгъуэм 6-м къыхэкIыжащ. (wikipedia)
• Шэшэн-Урысей Федерацэ Япэ Зауэр 1994-1996 гъэхэм екІуэкІащ.
• 1994 гъэм накъыгъэм и 18-м Урысейм и Президент Ельцин Борис Урыс-Кавказ зауэр зэриухрэ илъэси 130-рэ щрикъум япэ дыдэ Кавказ зауэм хуэфащэ уасэ иритащ. Абы и псалъэм къыхигъэщащ ар Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм лIыхъужьыгъэ хэлъу ирагъэкIуэкIа зауэу зэрыщытыр. Ар занщIэу жимыIами, адыгэхэм кIэлъызэрахьа залымыгъэ ин дыдэр къилъытауэ аращ. (http://adyghepsale.ru/?p=63940)

Урысейм и Президент Ельцин Борисым Кавкас Лъэпкъхэм джэпсалъэ
“Си хэкуэгъу лъапIэхэ!
Илъэсищэ нэхърэ нэхъыбэкІэ екІуэкІа тхыдэм хуэІухуэщІэхэм, Кавказ щІыналъэм папщIэ зауэ езыгъэкІуэкIа Урыс пащтыхьыгъуэм, Инджылыз пащтыхьыгъуэм, Франджым, Къэжэрым, Тыркум я пэрмэнхэр щызэраундэкIэ лъэхъэнэм дашэж мы махуэхэм.

Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм а зауэм къахуихьа гуауэшхуэм, гуІэгъуэм мы къедбжэкIэ къэралыгъуэхэм я лажьэ хэлъщ. ЦIыху куэдрэ мылъку куэдрэ зыхэкІуэда Урыс-Кавказ зауэм и джэрпэджэжыр иджыри Урыс жылэ нэхъыбэм я гум гуауэшхуэкIэ поджэж… Нобэ; Урысейм, хабзэм тету къэралыгъуэ щиухуэм, цIыхухэм я фIыгъэр ипэ щригъэщым, Урыс-Кавказ зауэм епха тхыдэ къэхъукъуащIэхэм пэжагъ хэлъу тепсэлъыхьыным-еплъыным игъуэщ. Мыр Кавказ жылэхэм я адэжь щІыналъэм псэууэ къинэн папщIэ, лIыхъужьыгъэ хэлъу ирагъэкІуэкIа бэныныгъэм нэмыщІ; я хабзэр, я щІэнхабзэр, я адыгагъэр зэрахъумэным и шэсыпІэщ. Урыс-Кавказ зауэм дэ щIэину къытхуигъэна зэхэзэрыхьамрэ, хэхауэ жысІэмэ, Кавказ хэхэсхэм я пхъурылъху-къуэрылъхухэм я адэжь хэкум къызэрагъэзэжыфыным теухуауэ, мы зауэм хэта къэралыгъуэхэр къегъэблэгъэуэ къэралзэхуаку зэIущIэ егъэкIуэкIауэ къэхутэн хуейщ. …Си фIэщ зэрыхъущи, демократиер и лъабжьэу зы къыралыгъуэ щаухуэкIэ, псэуныгъэм ехьэлІа, зэкъуэтыныгъэ, зэхуэдэныгъэ, къэралзэхуаку зыгурыIуэныгъэ ики цIыхубэм я мамырыгъэ, Урысейри Кавказыри сыт хуэдизу фIыуэ дызэхущытми, ди къэралъыгъуэм щыпсэу жылэхэм я тхъэныгъэ псэуныгъэфI гупсысэхэр пэж хъуным шэс хуэхъунущ.
Ельцин Борис Урысейм и Президент – 1994 гъэм накэыгъэм и 18”

• 1992 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм, 1996 гъэм мэлыжьыхьым и 29-м Адыгэ Республикэм я Президентымрэ Парламентымрэ унафэ къащтащ, адыгэхэм залымыгъэшхуэ къыкIэлъызэрахьауэ зэрыщытам теухуауэ, апхуэдэ къабзэу УФ-м и Президентым зыхуагъэзащ адыгэхэм къращIар лъэпкъгъэкIуэду (геноциду) къилъытэну елъэIуу.
• 1995 гъэм жэпуэгъуэ мазэм 6-7 махуэхэм Эстония щэкуэкъа ОННН-м (ЛІыкIуэншэ Лъэпкъхэмрэ Жылэхэмрэ я Зэгухьэныгъэм) и Iэгъуэблагъуэ зэIущIэм ДАХ-м и тхьамэдэмрэ и тхьэмадэ къудзэмрэ хэтащ, абы Адыгхэм къыращылъа лъэпкъ гъэкIуэдымрэ хэку егъэбгынэнымрэ щытепсэлъыхьэщ.
• 1997 гъэм гъатхапэ мазэм 24-м Дунейпсо Адыгэ Хасэм и лIыкIуэхэр ООН-м цIыхум иIэ хуитыныгъэхэмкIэ и Комиссэм, лъэпкъ мащIэхэм я хуитыныгъэмкIэ щыIэ подкомиссэм къыщыпсэлъащ.
• 1997 гъэм бадзэуэгъэ мазэм и 15-19-хэм Дунейпсо Адыгэ Хасэм ОННН-м (ЛІыкIуэншэ Лъэпкъхэмрэ Жылэхэмрэ я Зэгухьэныгъэм) ирита лъэІу тхылъымрэ рапортымрэ епхауэ ОННН-м унафэ къищтащ.
• 1997 гъэм Жэпуэгъуэ мазэм и 15-м Абхьаз Парламентым Хэку егъэбгынэныирэ лъэпкъгъэкIуэдынымрэ теухуэу унафэ къащтащ.
• Израилым и правительствэм Щыгуэмрэ гуфIэгъуэ махуэхэмкIэ и комитетым къишта унафэм ипкъ иткIэ. 2008 гъэм щыщIэдзауэ накъыгъэм и 21-р – адыгэхэм я Шыгъуэ махуэр – щIыналъэм шыпсэу ди лъэпкъэгъухэр шымылажьэ махуэу ягъэуват. (Адыгэ Псалъэ 2008 гъэм накъыгъэм и 21-м)

Жьынэпс

Yazarın Diğer Yazıları

Vefat

Jineps gazetesi eski yazarlarından, Silivri Kuzey Kafkas Kültür Derneği kurucu üyelerinden hukukçu ve yazar Hulusi Üstün vefat etmiştir. Ailesi, yakınları ve sevenlerine sabır dileriz. Tha...

Ацәыргақәҵа

Ацәыргақәҵа «IS» – иаҳхысыз аамҭа амаӡақәа ҳзаазыртуаз, аха иқәццышәаа ицаз асахьаркыратә ҟазара арҿиамҭақәа ирызкуп. Амцабз иахәхаз ахьыршәыгәқәа ирцәынхаз ахәеи арацәеи заҵәык роуп. Иблит ажәлар...

Sosyal Medyalarımız

4,890BeğenenlerBeğen
1,353TakipçilerTakip Et
4,000TakipçilerTakip Et

Son Yazılar

- Advertisement -spot_img