Alanlarda, meydanlarda, Kefken’de her yıl düzenlenen anmalar bu yıl koronavirüs nedeniyle sembolik anıt ziyaretleriyle ama çoğunlukla sosyal medya etkinlikleriyle yapıldı. Hepimiz için yeni bir deneyimdi. Geneli haftaya yayılan radyo-TV, internet canlı yayınları, YouTube’dan videolar, Facebook, Twitter, Instagram gibi sosyal medya mecralarından yapılan paylaşımları, yayımlanan gazete, dergi, blog yazılarını okumaya yetişemedik. Neler yapıldı, hep birlikte göz atalım isterseniz…
Federasyon, dernek ve vakıflar
• KAFFED YouTube kanalından canlı sohbet yayınlarının yanı sıra “Karadeniz’in İki Yakasındayız”, “21 Dilde 21 Mayıs”, “21 Mayıs Bilinci Nasıl Oluştu?”, “Gençlerimizden 21 Mayıs Mesajları” başlıklı video yayınları yaptı. İlkokul yaş grubu için “Hayalimdeki Kafkasya”; ortaokul ve lise grubu gençlerin katılımıyla “Çerkes Sürgünü” temalı resim ve bir öykü yarışması düzenledi. KAFFED Waynax Çalışma Grubu, 21 Mayıs mesajı yayımladı. #21Mayıs1864 #21May1864 #ÇerkesSoykırımıveSürgünü #CircassianGenocide” hashtag’leriyle başlatılan kampanya Twitter’da Türkiye’de 1’inci, dünyada 17’nci sıraya yerleşti.
• ABHAZFED Genel Başkanı Atanur Akhusba, gazeteci-yazar Atilla Sağım’ın konuğu oldu.
‘21 Mayıs 1864 Büyük Kafkas Sürgünü 156. Yıl’ konulu söyleşi ve anma mesajlarının sunumu elektronik ortamda gerçekleşti. Kocaeli Abhaz Derneği işbirliğiyle “21 Mayıs 1864 Büyük Kafkas Sürgünü Temsili Anma Töreni” Kefken Babalı sahilinde yapıldı.
• 21 Mayıs Sembolik Anma Programı: Karaağaç Köyü Kefken’de KAFFED, Kocaeli Kafkas Kültür Dermeği, Uzuntarla Adige Derneği, Ketenciler Çerkes Derneği’nin katılımıyla.
• KAFFED’e bağlı İstanbul’daki dernekler, KAFFED Yönetim Kurulu üyeleri ve Kartal Belediye Başkan Yardımcısı’nın da katılımıyla Kartal’daki Hayat Ağacı’na (Гъаш1эм ичъыгъ) çelenk konuldu. İKKD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Ümit Dinçer, KRT Kültür TV’nin “Halkların Sürgünleri ve Büyük Çerkes Sürgünü” başlıklı “Kent ve Yaşam” programına katıldı. Programın diğer konuğu da Sezai Babakuş’tu.
• Alan Kültür ve Yardım Vakfı sosyal medyadan şu mesajı paylaştı: “21 Mayıs 1864… Gidiyoruz, gidiyoruz ama kalbimiz arkada bir şeyleri arkada bıraktık bizim olanı, bizden olanı. İstemeden gidiyoruz unutmayın bizi. Hayatını kaybeden tüm insanlarımızı ve arkada bıraktıklarımızı kalbimize gömdük. Bu ağıt da işte tamda bu zamanda yaşanan ve yoğrulan acı, hüzün, hasret ve özlem’in yansıması. Unutmuyoruz! Unutmayacağız!”
• Ankara Çerkes Derneği’nin afişleri Ankara’daki reklam panolarındaydı.
• İstanbul Kafkas Kültür Derneği “21 Mayıs benim için…” başlıklı video dizisini yayımladı.
• Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı ‘Çerkes Soykırımını Anma Uluslararası Afiş Yarışması’ düzenledi, yarışmada ödül alan yarışmacılar ile yapılan röportajlar YouTube kanalında gösterildi.
• Bahçelievler Kafkas Çerkes Derneği, 21 Mayıs 1864 Çerkes Soykırımı ve Sürgünü’nü anma bildirisini Türkçe, İngilizce, Adigece (Doğu-Batı diyalektiği), Almanca, Fransızca, Kürtçe, Rusça, Ermenice ve Arapça olmak üzere 10 dil ve lehçede yayımladı.
• Reyhanlı Çerkes Derneği-Adige Khase, İskenderun Derneği’nin katılımıyla Antakya Caddesi’nde üçerli ve sosyal mesafeye uyarak sloganlar eşliğinde yürüdü, ardından Başkan Uğur Pihava bir konuşma yaptı.
• Kayseri Kafkas Derneği anma mesajının yanı sıra siyasetçi, belediye başkanı, oyuncular, yazarların 21 Mayıs videolarına derneğin sosyal medya hesaplarından yer verdi.
• Antalya Çerkes Derneği sosyal mesafeyi koruyarak bir basın açıklaması yaptı. Yönetim Kurulu Başkanı Haydar Timurlenk, TRT Antalya Radyosu’nda canlı yayın konuğu oldu. Dernek çatısı altında kurulan “Jeşimyimag” Wored Grubu’nun hazırladığı 21 Mayıs Çerkes Sürgünü ve Soykırımı konulu video derneğin sosyal medya hesabından yayımlandı. Antalya’daki reklam panolarında soykırım ve sürgünü anlatan afişler sergilendi.
• Üniversite oluşumları KAF’lar 21 Mayıs’ı sosyal medya kanalıyla söyleşiler, mesajlarla andılar.
• Kafkas Vakfı, “Mehdi Nüzhet Çetinbaş ile “Çerkes Sürgünü ve Soykırımı” üzerine çevrimiçi yayın yaptı.
• Çerkes Eylem Grubu (İzmir): “156 yıldır adalet arıyoruz” başlıklı basın toplantısı düzenledi.
Siyasi parti temsilcileri
• Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan: “Anavatanlarından sürgün edilişlerinin 156. yılında Çerkes kardeşlerimizin acılarını paylaşıyor, hayatını kaybedenlere bir kez daha Allah’tan rahmet diliyorum.”
• TBMM Başkanı Mustafa Şentop: “Büyük Çerkes Sürgünü’nün 156. yılında yaşanan bu büyük acıyı paylaşıyor, hayatını kaybeden bütün kardeşlerimizi rahmetle anıyorum.”
• Çerkes Sürgün ve Soykırımı’nın yıldönümüne dair yazılı açıklama yayımlayan HDP Halklar ve İnançlar Komisyonu’ndan Sorumlu Eş Genel Başkan Yardımcısı Tülay Hatimoğulları, “Başta Rusya Federasyonu olmak üzere, Türkiye ve dünya Çerkes Soykırımı’nı tanımalıdır” dedi.
• Halkların Demokratik Kongresi “21 Mayıs’ı anma metni”ni ilk kez hem Türkçe hem de “Накъыгъэм 21-Р Ди Зэхуэдэ Гукъеуэщ!” başlığıyla Adigece yayımladı.
• Yeşil Sol Parti: “Karadeniz En Çok Çerkes’lere Karadır. Çerkes Soykırımı ve Sürgününün 156. yılında savaşta ve sürgün yollarında katledilen insanları saygıyla anıyoruz.”
• Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu: “156 yıl önce anavatanlarından sürgün edilen pek çok #Çerkes kardeşimiz ağır şartlarda hayatını kaybetti. Acısını bugün dahi hissediyoruz. Hayatını kaybedenleri rahmetle anıyorum.”
• CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu: “Bugün 21 Mayıs! 1864’te Rus Çarı’nın emriyle; ölümle, yoklukla dolu bir yolculuğa zorlanan büyük sürgünde hayatını kaybeden Çerkesleri saygıyla anıyorum. Tarihleri acılarla olduğu kadar, kahramanlıklarla da dolu olan Çerkes kardeşlerimize yaşatılan zulmü unutmadık, unutmayacağız.”
• Sezai Temelli – HDP: “156 yıl önce Çerkes (Adige) soykırımında katledilen, Çerkesya’dan sürgün edilen Çerkesleri saygıyla anıyorum. Yaşadıkları acıyı “Karadeniz en çok bize karadır” sözüyle tarif eden Çerkeslerin adalet ve soykırımın tanınması talepleri kabul edilmelidir.”
• Meral Danış Beştaş – HDP: “Soykırıma uğrayan ve yurtlarından sürgün edilen Çerkeslerin yas günü bugün. Çerkeslerin tüm taleplerinin karşılanması, geçmiş travmaların atlatılması için bir köprü olacaktır. Nart ateşini yakan, gittikleri topraklara bu ateşi taşıyan sürgün çocuklarının taleplerinin yanındayız…”
• Garo Paylan – HDP: “Çerkes-Adige Soykırımı ile 156 yıldır yüzleşilmedi. Soykırım yarası zamanla değil, adaletle iyileşir. Çerkes-Adige Soykırımı’nda (Tsitsekun) hayatını kaybedenleri saygıyla anıyorum.”
• CHP Genel Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Haluk Koç: “1780-1865’ler arasında yarım milyon Çerkes Ruslar tarafından öldürüldü. 2 milyona yakını anayurtlarından sürgün edildi. Birçoğuna Anadolu ve Türkiye 2. vatan oldu. Çoğunun mezarı bile belli değil. Kaybettiklerimizin anılarına saygı ile…”
• Tuma Çelik – HDP: “Bugün Çerkes varlığı, dili ve kültürü tehlike altındadır. TBMM Çerkes soykırımını tanımalı ve kimlik, dil ve kültürlerini yaşatabilmek için gerekli koşulları sağlamalıdır. Ayrıca Rusya’nın da bu soykırımla yüzleşmesi için gerekli çabanın içinde olmalıdır.”
• Ömer Faruk Gergerlioğlu – HDP: “Soykırımlar hiç unutulmaz, unutulmamalı! 21 Mayıs Çerkes soykırımını lanetliyorum. Hepimiz, tüm soykırımlara duyarlı olmalıyız. Bize yapılmış gibi!”
• Meral Akşener – İyi Parti: 156 yıl önce Kırım Tatarları ile aynı acıları yaşamış Çerkes kardeşlerimizin her zaman olduğu gibi şimdi de yanlarındayız.
• Muharrem İnce – CHP: “Çerkes soykırımı dünya tarihinin gördüğü en büyük acılardan biridir. Tam 1 milyon insan göç yolunda Karadeniz’de hayatını kaybetti. Bu yüzden Karadeniz hep karadır, hep yaslıdır. 156 yıl önce Karadeniz’de hayatını kaybedenleri rahmetle anıyorum.”
• Temel Karamollaoğlu – Saadet Partisi: “Anavatanlarından sürgün edilişlerinin 156. yılında Çerkes kardeşlerimizin acılarını paylaşıyor, hayatını kaybedenlere bir kez daha Allah’tan rahmet diliyorum.”
• CHP’den Engin Özkoç, Engin Altay, Gamze Akkuş İlgezdi, Dr. Jale Nur Süllü de tweet’leriyle soykırım ve sürgünü andı.
• Yeniden Refah Partisi: “Çerkes Soykırımı ve Sürgünü insanlık tarihi için bir kara lekedir. Çerkes kardeşlerimizin 156 yıldır dinmeyen acısını paylaşıyor, hayatını kaybeden tüm kardeşlerimizi rahmetle anıyoruz.”
Derleyen: Pelin Fidan
Belediyeler
• İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu: “Çerkes halkının yaşadığı acıların bir daha hiçbir yerde ve hiçbir zaman yaşanmaması dileğiyle hayatını kaybedenleri rahmetle anıyor, Çerkes kardeşlerimizin acısını paylaşıyorum.”
• Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş: “Çerkes Soykırımı ve Sürgünü’nün 156. yılında yurtlarından koparılan kardeşlerimizin acısını yüreğimizde hissediyor, hayatını kaybedenleri rahmet ve saygıyla yâd ediyorum.”
• Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen: “Rusya Çarlığı tarafından uygulanan soykırım sonucu anavatanlarından koparılan ve büyük acılar yaşayan Çerkes kardeşlerimizin sürgünde ve sonrasında yaşadıkları acıyı paylaşıyor, Büyük Çerkes Sürgünü’nün 156. yılında hayatını kaybeden bütün kardeşlerimizi rahmetle anıyorum.”
• Düzce Belediyesi: “Üzerinden geçen bir buçuk asra rağmen, 1864 #ÇerkesSürgünü’nde yaşanan acıların miras bıraktığı hüzün hiç eksilmedi… Yurtlarından koparılan ve pek çok zorluğa maruz kalarak hayatını kaybeden Çerkes kardeşlerimizi rahmetle anıyoruz.” Düzce’deki reklam panolarında soykırım ve sürgüne ilişkin afişler yayımlandı.
• Kars Belediye Eşbaşkanları Ayhan Bilgen ve Şevin Alaca sosyal medyadan anma mesajlarını video yayını ile duyurdular.
• CHP Şişli İlçe Başkanlığı: “Tam 156 yıl önce 21 Mayıs 1864 tarihinde vatanlarından sürgün edilen Çerkes kardeşlerimizin acısını paylaşıyor ve tüm insanlığın ders çıkarması temennisiyle hayatını kaybedenleri rahmetle anıyoruz.”
• Seyhan Belediyesi: “Çerkes Soykırımı’nın 156. yılında katledilen insanlarımızı saygı ve rahmetle anıyor, Çerkes kardeşlerimizin acılarını yürekten paylaşıyoruz. Bir daha böyle acılar yaşanmaması dileğiyle.”
***
Soykırım bir insanlık suçudur
“Soykırım bir insanlık suçudur. Soykırım bir halkın, topluluğun tamamını hedef alır. Soykırımın etkileri ve sonuçları yıkıcıdır.
Bundan 156 yıl önce, 1 milyonun üzerinde Çerkes yaşadıkları topraklardan zorla sürülerek yaşamını yitirdi. Tarihin en eski dönemlerinden beri yaşadıkları anayurtları Kafkasya’da bir dil ve kültür geliştiren Çerkesler yüzyıllarca süren direnişe rağmen, büyük devletlerin kolonyalist politikaları ve hedefleri doğrultusunda yaşanan soykırımla anayurdundan koparılmış oldu. Bu yaşananlar modern Avrupa tarihinde yaşanan ilk etnik temizlik, ilk soykırımdır.
Çarlık Rusya’sı, Kafkasya’nın doğusunda, Dağıstan ve Çeçen-İnguş Bölgesi’nde, savaş boyunca kadın, çocuk ayırmaksızın tam bir imha politikası izledi. Bir milyonu aşkın Çerkes katledildi, daha fazlası vatanından sürgün edildi. Beş yüz binin üzerinde insan sürgün yolculuğunda ve ilk yerleştikleri bölgelerde yaşamını yitirdi. Sadece Trabzon’da 53 bin Çerkes öldü. Vubıhların dilini konuşabilen kalmadı. Adigelerin bir boyu olan Natuhayların adı bugün sadece tarih kitaplarında kaldı.
• İHD olarak soykırıma uğramış tüm halklar gibi Çerkes halkı için de, öncelikle yaşadıkları soykırımın dünyaca tanınmasını, hafıza merkezlerinin kurulmasını, onarıcı adaletin yani tanıma, özür dileme ve kayıpların tazmininin gerçekleşeceği sürecin bir an önce başlatılmasını istiyoruz. Soykırım politika ve uygulamaları nedeniyle Çerkes halkının kültürel hakları da ağır bir şekilde ihlal edilmiştir.
• Çerkes Soykırım günü vesilesiyle başta Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti olmak üzere tüm dünyaya sesleniyoruz:
• Türkiye ve diğer devletler tarafından “Çerkes Soykırım ve Sürgünü” tanınmalıdır.
• Çerkes halkının soykırım nedeniyle yaşadıkları kayıpları tazmin edilmelidir.
• Toplumsal barışın inşası için Türkiye’de yaşayan tüm farklı kimliklerle beraber Çerkeslerin de dillerini, kültürlerini, kimliklerini yaşayabilmek ve yaşatabilmesi adına tüm kolektif hakları tanınmalı ve var olan yasal engeller kaldırılmalıdır. Engellerin kaldırılmasına ek olarak, Çerkes dili ve kültürünün gelişmesi için özel önlemler alınmalıdır.
İHD olarak, Çerkes Soykırımında yaşamını yitirenleri bir kez daha saygıyla anıyoruz.
İnsan Hakları Derneği”
Sanatçı, platform ve inisiyatifler
• Kardeş Türküler, “Her 21 Mayıs’ta Tsitsekun ve sürgünde yitirdiklerini anmak için toplanır Çerkesler. Ürdün’den, Lübnan’dan Suriye’ye; İstanbul, Kefken ve Düzce’den Ankara’ya, Hatay’a, Kayseri’ye kadar…” sözleri ve seslendirdikleri bir Adigece şarkıyla 21 Mayıs’ı andılar.
• Tiyatrocu Levent Kazak: “Bugün 21 Mayıs, çok değil, bundan 156 yıl önce 1 milyonun üzerinde Çerkes yaşadıkları topraklardan zorla sürülerek hayatını kaybetti. Bu, modern Avrupa tarihinde yaşanan ilk etnik temizlik, ilk soykırımdır.”
• Abhazya Devlet Sanatçısı Gülcan Altan, 21 Mayıs 1864 Büyük Çerkes Sürgünü’nün 156. Yılında ‘Şiş Nani’ ağıtıyla yaşanılan acıları tekrar hatırlattı.
• Yazar Markar Esayan: “21 Mayıs 1864 Çerkes sürgün ve soykırımını acıyla yad ediyor, torunlarına başsağlığı diliyorum. Bu acı hepimizindir.”
• ÇARŞI @forzabesiktas bir dizi tweet ile anmaya katıldı.
• Doç. Şafak Nakajima: “ÇERKES SOYKIRIMI – 1864 Çerkes Soykırımı artık tüm dünyada, 19. yüzyılın en korkunç soykırımlarından biri…”
• Derin Tarih Dergisi: “Çerkes askeri, gücünü imanından, cesaretini ise Şeyh Şamil ve Şeyh Mansur gibi büyük komutanlardan alıyordu. Muazzam Rus ordusuna karşı büyük kahramanlıklar göstererek vatanlarını cesaretle savunmuşlardı.”
• Murad Mıhcı: “Çerkes Halklarına yaşatılan Kırımı unutmadık unutmayacağız.”
• Çerkes Forumu: “Çerkeslik; kaşen, şeşen ve Çerkes tavuğundan ibaret değildir. #21MayısCerkesSoykırımı‘ndan kalanlardan geri kalanlarız!”
• Nor Zartonk: 21 Mayıs afişinin yanı sıra Kafkas Çerkes Derneği’nin anma bildirisinin Ermenicesini paylaştı: “21 Մայիս 1864-ը կը խորհրդանշէ Կովկասի՝ ռուսական գրաւման ու գաղութացումին դէմ դարեր տեւած դիմադրութեան անկումն ու չերքեսներու աքսորը իրենց հայրենիքէն։”
• Yazar Ayhan Kaya: “Bugün #21May1864 Çerkes halkının bitmeyen acılarını paylaşıyorum…”
• Özgürlükçü Gençlik: “Bugün Çerkes soykırımının 156’ncı yıl dönümü. Soykırımda yitirdiğimiz tüm Çerkesleri saygı ile anıyoruz.”
• Center for Balkan and Black Sea Studies’in mesajı: “21 Mayıs 1864 tarihi, Çerkes boylarınca on yıllardır sürdürülen direniş savaşlarının noktalandığı tarihtir. Bu tarihten itibaren sürgün biçimine dönüşen kitlesel göç; Anadolu Balkanlar ve Orta Doğu’ya yönlendirilmiş ve uygulaması ve sonuçları ile tarihin en büyük dramlarından birini oluşturmuştur. Çerkeslerin Sürgünü, 21 Mayıs 1864, Yayınlayan Kuzey Kafkasya Kültür Derneği, Ankara 1993 s.1
Bu trajik olaylarda yaşamlarını yitirenleri saygıyla anıyoruz.
• Suruç Aileleri İnisiyatifi: “Çerkes-Adige Soykırımının 156. yılı… Çerkes halkının onurlu evlatları Ferdane ve Nartan Kılıç, Kobane’ye halkların kardeşliğini savunmaya gitmişlerdi, 20 Temmuz 2015’te #Suruç’ta katledildiler. Onların şahsında #Çerkes-Adige Soykırımı’nda hayatını kaybedenleri saygıyla anıyoruz.”
Basında 21 Mayıs
• Fehim Taştekin’in “1864: Soykırım ve Sessiz Miras” başlıklı yazısı 18 Mayıs’ta gazete Duvar’da yayımlandı.
• Bianet bir haftalık programıyla 21 Mayıs’a çok geniş yer ayıran yayın organlarından biriydi. Şu yazılara yer verdi: “Tsitsekun’un 156. Yılında Hayatını Kaybedenler Anılıyor” başlıklı haber, Hikmet Adal’ın “Jıneps’ten 21 Mayıs’a Özel, Anadilde, Anayurtla Ortaklaşa Gazete” başlıklı haberi, Serpil Yılmaz Dizdarlar’ın “KAFFED Başkanı Yıldız Şekerci: 21 Mayıs Aynı Zamanda Bir Direniş” söyleşisi, “Elbruz Aksoy: Yeni Başlayanlar İçin ‘1864 Çerkes Soykırımı’”, “Jade Cemre Erciyes: Çerkes Sürgünü 156. Yılında: Deniz Var Ama Vatan Yok”, “Adeje Ayça Atcı: Ben Buraların Yabancısıyım”, “Adnan Genç: 156. Yılında ‘Kırmızı Ot’”, “Elmas Zeynep Aslan: Hayriye Melek Hunç, Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti ve Numune Mektepleri” yazıları.
• Evrensel gazetesinde Hatice Yıldız’ın “Yok olmanın dayanılmaz ağırlığında; Çerkesler” yazısı yayımlandı.
• Birgün’de Nalan Yazgan’ın “Karadeniz En Çok Bize Karadır” başlıklı yazısı yer aldı.
• Milliyet: Mert İnan’ın “Atalarımızın acısı yüreğimizde duruyor” yazısı.
• Hürriyet: “Çerkes sürgünün yıl dönümü sosyal medyada anılıyor” haberi.
• Fox Haber Çalar Saat programında İsmail Küçükkaya sürgün ve soykırıma yer verdi.
• CNN Türk: “Tarihin karanlık sayfası: Çerkes sürgünü”
• Anadolu Ajansı: “Tarihin karanlık sayfası: Çerkez sürgünü-Çarlık Rusyası’nın, Kafkaslardan Çerkez halkını sürgüne göndermesi 156. yılında acı ve gözyaşlarıyla anılıyor.”
• Sözcü: “Çerkes Soykırımı anılıyor… 21 Mayıs 1864’te ne oldu?”
• Sabah gazetesi: “Çerkes soykırımı nedir neden oldu? 21 Mayıs 1864 Çerkes Soykırımı! Çerkes sürgünü dünya genelinde anılıyor”
• Yeni Yaşam gazetesi: Betül Koca’nın “Çerkes Soykırımı ve sürgünü” yazısı.
• Oda TV’de Halit Kakınç’ın yazısının başlığı “156 yıldır unutulmayan yas günü” idi.
• Anadolu Gazetesi: “Çerkes Soykırımı ve Sürgünü’nün 156. yıl dönümü.
• Mızağe Dergi: “21 Mayıs 1864 Çerkes Soykırım ve Sürgünü’nü Tanıyın!!!”
• Marje Podcast 21 Mayıs yayınında “2014’ten sonra Çerkes aktivizmi bitti mi, 21 Mayıs siyasi bir mücadelenin mihenk taşı mıdır yoksa kültürel bazı seremonilerin paylaşma yıldönümü mü?” sorularının cevaplarını aradı.
• Nart Ajans: “Büyük Çerkes Soykırımı ve Sürgünü 156. Yılında Unutmadık! Unutmayacağız! Unutturmayacağız!”
• Sol Haber: “Büyük Çerkes Sürgünü’nün 156. yılında, ölenlerin anısına: Şiş Nani”.
• Birikim dergisinde Ulaş Sunata’nın “Çerkeslerin Kolektif Hafızası: 21 Mayıs ve Ötesi” başlıklı yazısı yayımlandı. Yazıda Jıneps’ten şöyle söz edildi: “Mayıs ayı sayısını dijital olarak çıkaran Jineps: Çerkeslerin Özgür Sesi gazetesi tarihle ‘yüzleşmek özgürleştirir’ manşetiyle çıktı ve halkları unutan tüm resmî tarihlerin farklı anlatılarıyla yüzleşmeye davet etti ve birliktelik yelpazesini genişletti.
…
21 Mayıs anmaları için soykırımlara özel simgeleşen kendi dillerinden isimlendirme pratiğinden (Holocaust, Meds Yeghern, Seyfo, Tertele gibi) feyz alarak Çerkes dillerinden nesli tükenmiş diller arasına giren Ubıhça sözlüğünde geçen ve toplu katliam anlamına gelen ‘Tsitsekun’ kelimesini kullanmayı seçtiler.”
• HDP İstanbul İl Örgütü’nün “21 Mayıs 1864 Çerkes soykırımı ve sürgününün 156. yılı” başlıklı online programının konuğu mimar-yazar Yalçın Karadaş’tı. Yayını Yaşar Yılmaz sundu.
• Medyascope’un Gülçin Karabağ tarafından sunulan söyleşisinde Yalçın Karadaş ile “Çerkes Sürgünü ve Soykırımı’nın 156. yıldönümünde, Çerkeslerin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki konumu ve şu anda Türkiye’de yaşayan Kuzey Kafkasya kökenli halkların kimlikleriyle kurdukları ilişki” üzerine konuşuldu.
• Evrensel gazetesinde Hatice Yıldız’ın “Siyaset söyleminde Çerkesler ve madalyonun iki yüzü” başlıklı yazısı 25 Mayıs’ta yayımlandı.
Jıneps ve 21 Mayıs
• Jıneps, soykırım ve sürgünün yıldönümünde yıllardan bu yana ilk kez tamamı anadilde bir gazete yayımlayarak abonelerine PDF formatında ulaştırdı. Anavatandaki Adige Mak, Adige Psale, Çerkes Heku ve Şapsugiya gazeteleriyle 12 Mart’tan sonra ortaklaşa yapılan bu ikinci çalışmada, gazetenin Mayıs 2020 sayısında yer alan soykırım ve sürgün yazılarının yanı sıra anavatan, Türkiye ve diğer diasporalardaki sürgün anıtlarına ilişkin haberimiz anadile çevrilerek paylaşıldı. Ayrıca Maykop, Nalçik ve Sohum’daki sürgün anıtlarının tasarımcısı sanatçılarımızla Özlem Aydemir, Aytek Dug ve Behice Bağ Özveri’nin yaptığı söyleşilere de gazetede yine anadilde yer verildi. KAFFED, ABHAZFED ve Alan Kültür ve Yardım Vakfı’nın 21 Mayıs bildirileri anadillerimizle yayımlandı. Editörlüğünü Yayın Kurulu Üyesi Erdoğan Yılmaz’ın üstlendiği bu sayıda, çeviride Ayşe Tufan ve Lusana Abidok, redaksiyonda Tabiş Murat, Lusana Abidok ve Hatokşokho Gazi Adige Dil Derneği katkı sundu. Yayınımız Bianet ve Mezopotamya Ajansı tarafından haberleştirildi.
• Halkların Demokratik Kongresi’nin (HDK) 19 Mayıs akşamı online düzenlediği ve “Meclislerin Sözü: ‘156. Yılında Çerkes Sürgünü ve Soykırımı’nı, Jıneps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi Yaşar Güven ile konuşuyoruz” diye duyurduğu programı Mizgin Aksu sundu.
• İngiltere’den yayın yapan Telgraf Newspaper internet portalının 20 Mayıs akşamı yayımlanan, Nimet Polat’ın sunduğu “Nino’nun Gündemi” programının konukları Jıneps Yayın Kurulu Üyeleri Yaşar Güven ve A. Kadir Polat oldu ve Çerkes soykırım ve sürgününü konuştular, yanı sıra A. Kadir Polat şiirler okudu.
• Jıneps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi Yaşar Güven’in “Bize gerekli olan Çerkezistan, Çerkesler değil” başlıklı yazısı Siyasi Haber adlı portalda yayımlandı.
• Jıneps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi Zafer Süren’in “Çerkes Soykırımı’nın 156.yılında ‘yüzleşme’ çağrısı” başlıklı yazısı Mezopotamya Ajansı’nda 21 Mayıs’ta yayımlandı.
• ARTI TV’nin Haber Aktüel programına katılımımız “Çerkes soykırımının 156. yıldönümünü Jıneps Gazetesi’nden Yaşar Güven değerlendiriyor” başlığıyla duyuruldu.
• Avrupa Ezilen Göçmenler Konfederasyonu’nun (AvEG-Kon), 156. yılında Çerkes Sürgünü ve Soykırımı’nı ele alan “Yüzleşmek Özgürleştirir” başlıklı canlı yayınına Jıneps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi Yaşar Güven katıldı.
• Açık Radyo’nun 23 Mayıs’ta yayımlanan ve Çerkes soykırımı ve sürgününe yer veren “Agos Saati” programının konuğu Jıneps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi Yaşar Güven’di.
Сҭампылтәи аџьырмыкьаҿ
…Длымҭиир – уа длыдыҧсылон,
Длымҭиир -еиҳа еицәан.
Илзыҧшыз зегь лыбла ихгылон,
Амла, ачымазара -нцәан.
Дцәыҵагылан, џьара,акәакьаҿ,
Дааит зегь раҧхьаӡагь шьыжьы,
Уа, Сҭампылтәи аџьырмыкьаҿ,
Иаарылыҩуан ан лыбжьы:
– Сыҷкәын иоуп, дсааӡеит снапала,
Дал – Аҧсны ҧшӡа агәаны,
Сшәылахәаахәҭуам сара сшьала,
Дысҭиуеит имарианы…
Лҧа заҵә дихәаҧшуан, дуазыруан,
Мап, илбомызт даҽа мҩак,
Даазхәоз тәыс дҟаиҵон, илдыруан,
Аха имоурыз чаҿаҵак!..
Аҧа рацҳа ҧшьаала дгылоуп,
Иан длыхәаҧшуеит ибла ҭраа,
Аҧагь, ан леиҧш,гәаҟрак далоуп,
Уажәы-уажә длазҵаауеит уажә уа:
– Сан бызцәажәои ҭырқә бызшәала,
Арҭ зынӡа аҧсшәа рмаҳаӡои?
Былаӷырӡқәа зцои еиқәҳәала,
Сан Аҧсныҟа ҳамцаӡои?
Сыҷкәын иоуп, дсааӡеит снапала,
Дал, Аҧсны ҧшӡа агәаны,
Сшәылахәаахәҭуам сара сшьала,
Дысҭиуеит имарианы!..
– Сан бызцәажәои ҭырқә бызшәала?
Сан бызҵәуеи еимаҭәаны?
– Сшәылахәаахәҭуам сара сшьала,
Дысҭиуеит имарианы!..
…Длымҭиир – уа длыдыҧсылон,
Длымҭиир – еиҳа еицәан.
Илзыҧшыз зегь лыбла ихгылон:
Амла, ачымазара – нцәан.
Мушьни Лашәириа – 1970
———-***———-
İstanbul insan pazarında
Satmasa, oracıkta açlıktan ölecekti,
Satmasa daha kötü.
Onu bekleyen her şey gözünün önünde canlanıyor,
Açlık ve hastalık, Azrail’di.
Bir köşede, saçak altında duruyordu,
Herkesten önce sabah gelmişti,
O İstanbul insan pazarına,
Yankılanıyordu annenin sesi;
Evladımdır, besleyip büyüttüm ellerimle,
Dal, Abhazya’nın en güzel yerinde,
Alışveriş yapmıyorum ben kanımla,
Satıyorum karın tokluğuna!..
Biricik evladı oğluna bakıp kıvranıyordu,
Hayır, yoktu başka bir yolu,
Alacak olan köle yapacaktı, biliyordu,
Ama sahip olurdu bir lokmaya!..
Zavallı oğul sessizce duruyor,
Annesine bakıyor gözleri dalgın,
Oğul da, anne gibi, çaresizlik içinde,
Tekrar tekrar soruyor şimdi orda;
Anne, niye Türkçe konuşuyorsun,
Bunlar hiç mi Abhazca bilmiyor?
Gözyaşların seller gibi niye akıyor,
Anne, Abhazya’ya gitmiyor muyuz?
Evladımdır, besleyip büyüttüm ellerimle,
Dal, Abhazya’nın en güzel yerinde,
Alışveriş yapmıyorum ben kanımla,
Satıyorum karın tokluğuna!..
Anne, niye Türkçe konuşuyorsun?
Gözyaşların seller gibi niye akıyor?
Alışveriş yapmıyorum ben kanımla,
Satıyorum karın tokluğuna!..
Satmasa, oracıkta açlıktan ölecekti,
Satmasa daha kötü.
Onu bekleyen her şey gözünün önünde, canlanıyor,
Açlık ve hastalık, Azrail’di.
Muşni Laförya – 1970
Abhazcadan çeviri: İrfan Okuyucu (Ahocba)
21 -Лаҵарамза-1864-2020
