Bağımsızlık Demokrasi Özgürlük Eşitlik Birlik

Bırsey Wumar Alfabesi

Bırsey Wumar alfabesi günümüzde Adigey, Karaçay-Çerkes ve Kabardey-Balkar Cumhuriyetlerinde kullanılmakta olan Kiril karakterli alfabedir. Bırsey Wumar’ın bu alfabeyi 1850-1860 yılları arasında yaptığı iddia edilmekte ise de alfabeye ilişkin belirtilen dönemlere ait yazılı bir belgeye rastlanamamıştır. Alfabe, 1936 tarihinde dönemin SSCB Başkanı Josef Stalin’in tüm cumhuriyetlerde Latin ve türevi alfabeleri yasaklamasının ardından Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nde kullanılmaya başlamış ise de, bilahare diğer cumhuriyetlerde de kullanılmıştır. Wumar’ın alfabesi Doğu ve Batı Adige alfabesi olarak iki alfabe şeklinde kullanılmaktadır. Bu farklılık günümüzde de devam etmektedir. Ayrıca alfabenin yazım tarihi 14 Mart olarak kabul edilmiş ve her 14 Mart Adige Dil Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır.
Bırsey Wumar alfabesinde küçük ve büyük ses uyumu ya da dilin özelliğine göre ince/kalın/ keskin gibi sesler, ana harflere inceltici-yumuşatıcı-kalınlaştırıcı gibi ayırt edici simgelerle belirtilmeye çalışılmıştır. Bu simgeler alfabeyi hantal hale getirip öğrenimini zorlaştırmıştır. Günümüz alfabe yapım tekniklerinde kalınlaştırıcı-inceltici vb. simgeler kullanılmamaktadır. Zira her dilin kendine özgü ses uyum kuralları vardır. (Bknz. Büyük sesli uyumu-küçük ses uyumu vb). Sesli harfler sessiz harfleri okutur. Örneğin şişe yazarsanız sözcükteki her iki sesli harf de ince ünlü olduğundan Ş harfleri de ince okunacaktır. Şapşal yazdığınızda her iki ünlü da kalın ünlü olduğundan Ş harfleri kalın okunacaktır. Bu durumu ayırt etmek için herhangi bir özel simgeye ihtiyaç yoktur. Modern alfabelerde bu tür simgeler kullanılmamıştır. İngiliz, Fransız ya da Alman alfabelerinde harfler bulundukları yere göre değişkenlik gösterebilmekle birlikte bu değişkenlikler net kurallara bağlanmıştır. İkişerli üçerli harfler kullanılmış fakat birbirini yumuşatmak ya da kalınlaştırmak amaçlı değil yeni bir harf/ses simgelemek için kullanılmıştır. Örneğin C harfini s ya da k olarak kullanırken, CH harfleri misyonundan bağımsız Ç sesini simgelemiş. Adige/Kiril alfabesinde tamamen farklı bir mantık kurgulanarak heceler standart ses olarak değerlendirilmiş. Alfabede gereksiz simge kullanımı nedeni ile hem okuma güçlüğü oluşmuş hem de bir kitabın yazımında normal alfabeye göre %15 ile 20 arasında daha fazla sayfa kullanmayı zorunlu hale getirmiş. Adigeler bu alfabeyi kullanarak birçok eserler üretmişlerdir.
Alfabenin kurgusu ve simgeleri ile örnekler aşağıda tablolar halinde verilmiştir.

 

 

Yazarın Diğer Yazıları

Adiyuf’un 10. sergisi Kayseri’de açıldı: Çerkes el sanatları ziyaretçileriyle buluştu

Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı bünyesinde faaliyet gösteren Adiyuf Çerkes El Sanatları Atölyesi'nin “Kadim Çerkes El Sanatları ve Günümüz Uygulamaları” başlıklı 10. sergisi 14...

Balagov’un yeni filminin kadrosu şekilleniyor

Amerika’da yaşayan Kabardey yönetmen Kantemir Balagov’un çekeceği “Butterfly Jam” filminin kadrosuna yeni bir oyuncu daha katıldı. Başrollerini Barry Keoghan ve Riley Keough’un oynayacağı ABD-Fransa...

Hak, Hukuk, Adalet! Demokrasi-Özgürlük-Eşitlik

CHP’nin cumhurbaşkanı adayı, İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasının ardından yüz binlerce kişi sokaklara çıktı   19 Mart 2025… İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanlığı’na yönelik gözaltı süreci başlatıldı....

Sosyal Medyalarımız

4,890BeğenenlerBeğen
1,353TakipçilerTakip Et
4,000TakipçilerTakip Et

Son Yazılar

- Advertisement -spot_img