Хэкум щыщ цIыхубз журналистхэр
Сэрия 1
НэIуасэ зыхуэфщI: Къэрэшей-Черкес Республикэм къыщыдэкI «Черкес хэку» адыгэ газетым илъэс 16 хъуауэ щылажьэ, жэуап зыхь и секретарь, КъЧР-м щIыхь зиIэ и журналист Абидокъуэ (Щохъужь) Люсанэ.
ХьэжбэвыкъуэЭрдоган Йылмаз
-ФIэхъус гуапэкIэ идогъажьэ ди зэпсэлъэныгъэр.
Люсанэ, япэ дыдэ нэIуасэ дыщыпхуэхъуар Хэкум къыщыдэкI, адыгэ зыщыпсэу хэгъуэгухэм щыIэ газетхэм зэгуэту ящI къыдэкIыгъуэхэм ди «Жьынэпсри» дыхыхьэну унафэ тщIыуэ, лэжьыгъэ IуэхукIэ адэжь щIыналъэм дыныщыкIуаращ. Абы лъандэрэ «Жьынэпс» газетыр адыгэбзэкIэ щэ къыдэдгъэкIащ. ИкIи, псом нэхъапэ, ди газетым зи гуащIэ хэзылъхьэ дэтхэнэми къыдбгъэдэкIыу фIыщIэ ин пхуэтщIыну дыхуейщ а газетищми уи къару, щIэныгъэ, IэкIуэлъакIуагъ зэрыбгъэдэплъхьам папщIэ! АтIэ, тхыгъэ куэд тхузэбгъэзэхуэжащ, гупсэхуу тхущIэбджыкIащ.
КъинэмыщIауэ, чэнджэщкIэ дапщэрэ дыныплъымыхъуами, уигурэ уи псэрэ ихауэ укъыддэIэпыкъуащ, дызыхуейм ди Iуэхур тхунэбгъэсащ. ФIыщIэ ин пхудощI. Иджы дыхуейт «Жьынэпс»-м и щIэджыкIакIуэхэм уакъедгъэщIэну, уи гупсысэм, узыбгъэдэт лэжьыгъэм, узыхунэса ехъулIэныгъэхэм ди лъэпкъэгъухэр щыдгъэгъуэзэну. Хъунумэ, уи къекIуэкIыкIам, журналист лэжьыгъэм узэрыхуэкIуам къытхутеувыIэ…
-Тхьэм фигъэпсэу, вжызоIэ. Хуабжьу псалъэ гуапэ къызбгъэдэфлъхьащ. Iуэхушхуэ фхуэсщIауэ аракъым. Ауэ, дяпэкIи, схузэфIэкI къэзмыгъэнэну фызогъэгугъэ…
Сэ сыкъыщалъхуащ Хьэгъундыкъуей адыгэ къуажэжьым, абдежым дэт, адыгэбзэмрэ анэдэлъхубзэмрэ джыным гулъытэ ин здыхуащI курыт еджапIэри къэзухащ. Абы иужьым егъэджакIуэхэр здагъэхьэзыр училищэм сыщеджащ, абдежми лъэпкъыбзэр джыным, ар щIэблэм зэрабгъэдэплъхьэн Iэмалым фIыуэ сыщыгъуэзауэ а еджапIэм сыкъыщIэкIащ.
Илъэси 8-кIэ Черкесск къалэм дэт е 18-нэ курыт еджапIэм адыгэбзэмрэ анэдэлъхубзэмрэ щезгъэджащ. Абдеж сыщылажьэурэ, си IэщIагъэмкIэ ищхьэ щIэныгъэ университетым щызэзгъэгъуэтащ. Адыгэбзэмрэ анэдэлъхубзэмрэ къинэмыщIауэ, урысыбзэмрэ урыс литературэмрэкIэ езгъэджэнуи щIэныгъэ зэзгъэгъуэтауэ университетыр къэзухащ.
Зы зэманкIэ усэ тхыным сыдихьэхри, си усэ цIыкIуитI «Черкес хэку» газетым 2004 гъэм къытехуауэ щытащ. ИкIи, кIэщIу газетым сыкърагъэблагъэри, журналист IэщIагъэм апщыгъуэм сыхэпщIа хъуащ. Мис, нобэр къыздэсым, илъэс 16 хъуащи, адыгэ журналистикэм сытолажьэ. Абы къыдэкIуэуи, си тхылъ зыбжанэ илъэс бжыгъэ хъуауэ солэжь. Тхьэм жиIэмэ, зэман кIэщIкIэ ахэри дунейм къытехьэнущ. АдыгэбзэкIи урысыбзэкIи сотхэ…
Газетым и лэжьыгъэм къинэмыщIауэ, республикэм щекIуэкI адыгэ жылагъуэ Iуэхухэми я курыкупсэм сыхэтщ, лъэпкъ фестивалхэр, зэхыхьэхэр утыку инхэм куэду щызогъэкIуэкI…
Аращи, адыгэбзэмкIэ егъэджакIуэу си гуащIэдэкI лэжьыгъэр езгъажьэри, адыгэ журналистикэм зестыжащ.
–ИнтернетымкIэ куэд щIакъым хъуэхъу гуапэхэр къыпхуагъэфащэу дыкIэлъыплъащ журналист зэпеуэ иным текIуэныгъэр къызэрыщыпхьам ипкъ иту. Дэри абыкIэ дынохъуэхъу! ДяпэкIи уефIэкIуэну Тхьэм жиIэ. Дыщыбгъэгъуазэмэ хъунт а зэпеуэм…
-ИщхьэкIэ зэрыщыжысIауэ, журналист лэжьыгъэм адыгэбзэкIи урысыбзэкIи зэхуэдэу зызопщыт. Зи гугъу фщIы журналист зэпеуэр урысыбзэкIэщ зэрырагъэкIуэкIыр. Абы Урысей къэралым хыхьэ щIыналъэ 85-м къабгъэдэкIа журналист мин бжыгъэ холэжьыхь. А зэпеуэм ирагъэхь тхыгъэхэм къыщаIэт хэгъуэгухэр, цIыхухэр нэхъыбэу зыгъэпIейтей Iуэхугъуэхэр. Лъэпощхьэпохэр къэIэтауэ, абы и зэфIэхыкIэ хъуным журналистым и еплъыкIэри къыщыгъэлъэгъуауэ щытын хуейщ…
ИлъэсищкIэ узэIэбэкIыжмэ, 2017 гъэм, япэ дыдэ а журналист зэпеуэм текIуэныгъэр къыщысхьауэ щытащ. Апщыгъуэми зи гугъу сщIар Черкесск къалэм дэт, зи нэ зымылъагъухэм папщIэ щыIэ тхылъ щIэлъыпIэм и екIуэлIапIэр зэрымытыншыр, зэрызэтемыгъэпсыхьарат. Апщыгъуэми журналист лэжьыгъэ мини 4-м щIигъу а зэпеуэм екIуэлIауэ щытащ. Къыхагъэща, текIуэныгъэр зыхуагъэфэща нэрыбгэ 500-м сэри сахэхуат…
Мы гъэми журналистхэм къабгъэдэкIа лэжьыгъэ мини 6-м щIигъу зэпеуэм екIуэлIащ. Си тхыгъэр зытеухуауэ щытар Черкесск къалэм дэт, къат куэду зэтет унэхэм деж къагъэсэбэпа псыр зэрылъадэ кумбхэр, канализацэ кIуапIэхэр зэрызэтемыгъэпсыхьаращ. А лъэпощхьэпом гулъытэ зэрыхуэсщIар, абдеж къыщысIэта Iуэхугъуэм мыхьэнэ иIэу къыхагъэщауэ аращ.
Япэм щыгъуэ текIуэныгъэр къэзыхьа журналистхэм къэралым и лIыщхьэр -Путин Владимир, Санкт-Петербург къалэм къыщытIущIауэ щытащ, зэпсэлъэныгъэ купщIафIи къыддригъэкIуэкIат.
Иджы, пандемиер зэрекIуэкIым ипкъ иту, «Медиафорум»-р щащIыну пIалъэм дыщыгъуазэкъым… ЖысIэнщи, мы зэпеуэм текIуэныгъэр къыщызыхь журналистым ахъшэфIи саугъэту къыхуагъэфащэ.
Адыгэ журналистхэм ящыщу пщIэ лъагэ зиIэ а зэпеуэ иным тIэунейрэ текIуэныгъэр къызэрыщысхьам срогушхуэ…
-Упсэу! Иджы газетым и Iуэхум зыхуэдгъэзэнщи, КъЧР-м къыщыдэкI адыгэ газетым и электроннэ Iэмалым зиужьу плъытэрэ? Хьэмэрэ щIэджыкIакIуэхэм тхылъымпIэм иту яIэрыхьэныр нэхъ къыхахыу щыт? Электроннэр -тхылъымпIэм тетым ипIэ иувэну къыпщыхъурэ?
-Зэуэ жысIэнщи, нобэрей гъащIэм зэрызиужьым, шэч хэмылъу, адыгэ газетри докIуатэ. Газетым сайт егъэлажьэ, иIэщ электроннэ Iэмалри, газетхэр здызэхуэхьэса архиври. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, а Iэмалхэр нэхъыбэу къэзыгъэсэбэпыфыр ныбжьыщIэхэращ, компьютер, нэгъуэщI технологиехэр къэзыгъэсэбэпыфхэращ. Ар зы лъэныкъуэкIэ фIыщ. АтIэ, иджырей зэманым сабий бгъуэтынукъым телефонымкIэ, интернеткIэ зыхуей зыхуэмыщIэн: псоми хуэгъэпсауэ къотэджхэ. Апхуэдэ ныбжьыщIэр лъэпкъыпсэ – хэкупсэмэ, Iэмал имыIэу адыгэ дунейм зыщигъэгъуэзэну хуеинущ, къилъыхъуэнущ адыгэ газетри, тхыгъэхэри щIиджыкIынущ.
Дауэ мыхъуми, ар глобализацэм къытхуигъэув щытыкIэщи, а Iуэхур кIуэтэнущ…
МыдреймкIэ, нобэ Хэкум, Къэрэшей-Черкесым къыщыдэкI «Черкес хэку» адыгэ газетыр мыбы адыгэ къуажэу итым -жылагъуэ 17-м щыпсэухэм щIадз. Къуажэм нэхъыбэу дэсыр ныбжь зиIэхэращ, интернетым щIагъуэ пымыщIахэращ. Ахэр, зэресэжащи, а тхылъымпIэм тету газетыр къаIэрыхьэмэ, яфIэкъабылщ. Къуажэм сыкIуэмэ, цIыхухэм жаIэу зэхызох зэпыт: «Черкес хэку»-м зы хьэрф къэзмыгъанэу къызоджыкI! СытемыпыIэжу сыпоплъэ газетыр къыщысIэрыхьэным»… Ар жызыIэр зи ныбжь хэкIуэтахэращ.
Пэжыр жысIэнщи, газетым лъэпкъыбзэр зэрихъумэм, а лъэныкъуэмкIэ мыхьэнэ ин зиIэ лэжьыгъэ зэригъэзащIэм къыдэкIуэу, «Черкес хэку» -м лъэпкъым и тхыдэри етх, урысым зэрыжаIэу, «летопись» мэхъу.
СызэреплъымкIэ, газетыр тхылъымпIэм тету къыдэгъэкIыныр зэи зэпыбгъэу мыхъун Iуэхугъуэщ. Абы игъэзащIэ мыхьэнэр уасэншэу солъытэ.
-ЩIалэгъуалэм газетым хуаIэ еплъыкIэр сыт хуэдэ? Ахэр газетым еджэным дегъэхьэхынымкIэ сыт щIэн хуейуэ уеплърэ?
-Псом япэращи, адыгэ унагъуэ къэс адыгэ газет илъын хуейщ. Сабийм сыт щыгъуи илъагъун хуейщ балигъыр а газетым зэреджэр, зэрыфIэгъэщIэгъуэныр. Зы адыгэ унагъуэ срихьэлIащ: «Адыгэ газетыр къыщыдэкIа махуэм и пщыхьэщхьэм зэрыунагъуэу дызэхотIысхьэри, ар щIыдоджыкI, тхыгъэхэм дытопсэлъыхь, зэпкърыдох, ини-цIыкIуи ди еплъыкIэр къыдогъэлъагъуэ» жэуэ здыжаIа. Ар телъыджащэкъэ! Апхуэдэ унагъуэм къыщIэтаджэ сабийр Iэмал имыIэу лъэпкъыпсэу къэхъунущ, бзэр и Iэпэгъуу щытынущ, адыгэм и дунейм щыгъуэзэнущ. Абдежращ къыздежьэр щIэблэм бзэр фIыуэ егъэлъагъуныр, лъэпкъ газетым пщIэ хуищIу къэгъэтэджыныр.
АдреймкIэ, сабий куэд ди щIэджыкIакIуэщ. АтIэ, газетым диIэщ «Дыгъэбын» зи фIэщыгъэцIэ рубрикэ. Мазэм зэ догъэхьэзыр а напэкIуэцIыр икIи абдеж гулъытэ щыхудощI адыгэр дызэрыгушхуэ щIэблэм, абыхэм я ехъулIэныгъэхэр (сыт и лъэныкъуэкIи) къыдогъэлъагъуэ. Абы Iэмал имыIэу егъэгушхуэ сабийхэр, а напэкIуэцIым къытехуэну хущIэкъу ещI, уеблэмэ а газетхэр зэтелъу зезыхьэхэри ди куэдщ. Псом хуэмыдэу, спортсмен ныбжьыщIэхэм газетым къыхуаIэ пыщIэныгъэр куэдкIэ нэхъ инщ. А лэжьыгъэри уасэншэщ щIэблэр гаетым къепшэлIэнымкIэ. Иджыри зэ къытызогъазэри, лъэпкъым и бзэр зыхъумэ газетым щIэблэм хуиIэну фIылъагъуныгъэр, япэрауэ, къыздежьэн хуейр унагъуэм дежщ. Пэжщ, а Iуэхур щагъэкIуатэ еджапIэхэм дежи.
-Дэтхэнэр нэхъ гугъу: «Адыгэ цIыхубзу ущытынра хьэмэрэ адыгэ журналист лъэрыхь ухъунра?»…
-Мы упщIэм жэуап естыфыну къыщIэкIынкъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, лъэныкъуитIымкIэ нэхъусауэ си Iуэху згъэзэщIэфу дунейм сытету слъытэкъыми. Арами, сыкъызыхэкIа лъэпкъым сыхуэфащэу сызэрыщытыным, сыздагъэса унагъуэм илъа хабзэхэр зэрызесхьэным сыхущIэкъуу дунейм сытетщ.
АдреймкIэ, узытелажьэ Iуэхур фIыуэ плъагъумэ, удихьэхмэ, уи псэр зэщIищтэмэ, Iэмал имыIэу абыкIэ уехъулIэнущ. Журналистикэм хуабжьу сыдехьэх, мы IэщIагъэр сфIэтелъыджэщ, сфIэгъэщIэгъуэн дыдэщ. Сыт щыгъуи зызужьыну, нэхъри нэхъ лъагапIэ инхэм сыхуэкIуэну сыщIохъуэпс. Зыхуэзгъэувыж къалэнхэр гугъуехь хэмылъу зэрызыIэрызгъыхьэр, дауи, зи фIыщIэр, си IэщIагъэр фIыуэ зэрыслъагъурагъэнщ.
ЦIыхубз нэхъусауэ, журналист лъэрыхьу дунейм сытетыфмэ, си насыпщ.
-Тхьэм уигъэпсэу, Люсанэ.
«Жьынэпс» газетыр къыдэзыгъэкIхэм иджыри зэ фIыщIэ ин пхудощI. Ди зэпыщIэныгъэр нэхъри кIыхь, купщIафIэ хъуну дыпщогугъ!
ФIыкIэ.
